Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
HołddlaśmierciiżyciawpomnikachmartyrologicznychWiktoraTołkina
MagdalenaHoworus-Czajka/UniwersytetGdański
Życieiśmierćwpisanesąwnaturęludzką.Stanowiąodwieczne
iniepodważalneprawidłorządząceświatem.Przeztysiącleciakolejne
pokoleniamyślicieli,artystów,naukowcówstarałysięzgłębiaćwielość
znaczeńkryjącąsięwtychdwóchsłowach.Mimotoludzieludziom
zgotowalijedenznajwiększychkoszmarów,jakimbyłaIIwojnaświa-
towa.Wokresietymsłowa„śmierć”i„życie”nabrałyjeszczegłębszego
znaczenia.Zbrodnieludobójstwastałysiętakliczne,żemożnabyło
uznać,iżnawetspowszedniały,amy–współcześni,żyjącyjużpotej
katastrofie–odsuwamynagranicenaszejświadomościtępotworną
prawdę,podświadomiepragnącwymazaćjąznaszejpamięci.Temu
zacieraniuprawdystanowczoprzeciwstawiasiętwórcaWiktorTołkin.
Jegomisjążyciowąiartystycznąbyłooddaniehołduofiaromtejkrwa-
wejwojny.
WiktorTołkin–rzeźbiarziarchitekt–zasłynąłjakotwórcawielu
wybitnychpomników.Większośćjegopracpoświęconazostałauczest-
nikomkrwawychwalkzhitlerowskimnajeźdźcą.Takatematykapo-
mnikówpowstającychwczasachPolskiejRzeczypospolitejLudowej
niedziwiwspółczesnychbadaczy.Wliteraturzeprzedmiotudośćlicz-
niezostałoomówionezagadnieniepolitykikulturalnejijejwpływuna
obliczesztukitamtegoczasu.Wtychbadaniachjednymzkluczowych
wątkówjestaspektuczynieniazpaństwadominującegozleceniodaw-
cy,coszczególnierzutowałonarozwójrzeźby.Równieżzagadnienie
wybiórczegotraktowaniahistoriinajnowszej,np.traktowanietema-
tuwalkzfaszystowskimiNiemcami,jako„bezpiecznego”politycznie
iodciągającegouwagęopiniipublicznejoddrugiegonajeźdźcy–
ZwiązkuRadzieckiego,maswojąreprezentacjęwliteraturze.Topoli-
tyczneuwikłanienieprzekreślajednakrealnejpotrzebyspołeczeństwa
8
naupamiętnieniebohaterstwaludziprzeciwstawiającychsięniemiec-
kiemuokupantowi.Mającnawzględziepolitycznązależnośćsztuki
okresupowojennego,niewątpięjednocześniewszczereintencjewielu
artystów,którzypodejmowaliwswojejtwórczościtematmartyrolo-
giczny,wiedzeniczystymiintencjamiuhonorowaniaheroizmuofiar
nazistowskiegoterroru.Dotejgrupytwórcównależyniewątpliwie
WiktorTołkin.Jegoprzeżyciawojenneświadcząoszczerościserca,
azaprzeczająpomówieniom,iżbyłydyktowanekoniunkturalnymipo-
budkami.
JakodwudziestolatekzostałaresztowanyprzezGestapoirazem
zgrupąinnychharcerzyzSzarychSzeregówtrafiłdoobozukoncentra-
cyjnegowAuschwitz.Podwóchlatachpiekłanadeszłoocalenie–jako
jedenznielicznychzostałzwolnionyzobozu.PowróciłdoWarsza-
wy.OkresrekonwalescencjiprzerwanyzostałprzezwybuchPowstania
Warszawskiego.TołkinwalczyłwszeregachArmiiKrajowej.Poupadku
Powstania,takjakwszyscyjegouczestnicy,przeżywałgehennęzemsty
nazistów,wwynikuktórejtrafiłponowniedoobozukoncentracyjnego
–tymrazemnaterenieNiemiec.Tamdoczekałwyzwolenia.Następnie
porokunaukirzeźbywBrukselipostanowiłwrócićdoojczyzny.Stę-
sknienirodziceoczekiwalijedynakawGdańsku,gdzieprzenieślisięze
zrujnowanejWarszawy.
Wszystkietraumatyczneprzeżyciawojenneodcisnęłypiętnonajego
twórczości.Sztukastałasiędlaniegorodzajemduchowegokatharsis,
jednocześniewytyczającmłodemuartyścienadrzędnycel–upamięt-
nieniebohaterówostatniejwojny.
Tenwewnętrznyimperatywzrealizowałartystaszczególniewpo-
mnikachmartyrologicznych.Wdwóchbyłychobozachkoncentracyj-
