Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
6
JoannaDzwończyk
swoisty„sposóbprodukcji”,opartynaprywatnejwłasności,pobudzanyprzez
przedsiębiorczość,przenikniętyracjonalnąkalkulacjąiukierunkowanynaindywi-
dualnekorzyści;wreszcienurtkulturowy,wktórymspołeczeństwoobywatelskie
pojmowanejestjakowspólnotaaksjologiczna,jakozespółnorm,regułiwartości
podzielanychprzezspołeczeństwo[Sztompka1996].
Zanajbardziejdyskusyjny,aleiwnajmniejszymstopniurozwiniętyod
stronyteoretycznej,uznawanyjestnurtekonomiczny,któryzresztą,cotrzeba
obiektywnieprzyznać,równieżwzachodnichkoncepcjachcivilsocietyniejest
zbytmocnoobecny,mimoniewątpliwejobecniedominacjiliberalnegoujęcia
społeczeństwaobywatelskiego1.Wprzypadkukrajówpostsocjalistycznychjest
tootylezrozumiałe,żeprzed1989r.nieistniaływnichwarunkisprzyjające
rozwojowispołeczeństwaobywatelskiego.StądteżwEuropieŚrodkowo-Wschod-
niej,zwłaszczawPolsce,funkcjonowałotzw.ułomnespołeczeństwoobywatelskie,
któreobejmowałozjednejstronyprotestydysydentów,drugiobiegkultury(wtym
zwłaszczaliteraturębezdebitową),życiereligijneorazpomocdobrosąsiedzką,
zdrugiejzaś–stanowiącyswoistedopełnienieniewydolnejgospodarki–czarny
rynek[Ogrodziński1991,s.69].
2.Ułomnośćspołeczeństwaobywatelskiegowkrajachrealnego
socjalizmu
Ułomnespołeczeństwoobywatelskie„odznaczałosięniezwyklemocnym
uwydatnieniemwspólnychwartościwyznawanychprzezczłonkówtegospołe-
czeństwawopozycjidowartości,jakieusiłowałonarzucićimpaństwo”[Szacki
1997,s.36]istanowiłoswegorodzajualternatywędlapaństwa.ZdaniemJerzego
Szackiegotaksilnynacisknaaspektmoralnybyłjednązprzyczynpomijania
wpaństwachrealnegosocjalizmukwestiiekonomicznychwrozważaniachnad
społeczeństwemobywatelskim:„WprzeciwieństwiedoobywatelazEuropy
Zachodniej,obywatelzamieszkującywkrajachblokuradzieckiegotoniehomo
oeconomicus,a«żyjącawprawdziejednostka»”[Szacki1994,s.123].Owo„życie
wprawdzie”,związanezwyznawaniemjedynieprawdziwychisłusznychwartości,
oznaczało„opowiedzeniesiępostronie–sponiewieranychprzezkomunizm–
1JakzauważaD.Pietrzyk-Reeves[2004],wrefleksjinadspołeczeństwemobywatelskim
wyróżnićmożnadwapodstawowenurty–republikański,wktórymjestonoujmowanewkatego-
riachwspólnotowychiktóregoechazaledwiepobrzmiewająobecniewkoncepcjachkomunitariań-
skich,orazliberalny,skoncentrowanynajednostce,jejprawachiwolnościachorazdobrowolnym
udzialewżyciupublicznymwramachstowarzyszeńczysamorządówbądźnaaktywnościekono-
micznejwramachwolnegorynku.Toostatnieujęciejestjednakobecniedużomniejpopularne.Za
jegorzecznikówuznaćmożnaE.GellneraczyJ.Graya[Aniksiążę…1997].
