"Psychiatria dzieci i młodzieży"

Spis treści

Przedmowa 6

CZĘŚĆ OGÓLNA. KONTEKSTY PSYCHOPATOLOGII I PSYCHIATRII MŁODZIEŻOWEJ 20

1. Rozwój i specyfika psychiatrii dzieci i młodzieży, Maria Orwid 22

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA ROZWÓJ PSYCHICZNY DZIECI I MŁODZIEŻY I POWSTAWANIE ZABURZEŃ 30

2. Czynniki biologiczne (genetyczne) wpływające na rozwój psychiczny i powstawanie zaburzeń, Ewa Bartnik 30

2.1. Wstęp 30

2.2. Rodowody i dziedziczenie 31

2.3. Komplikacje rodowodów – piętno genomowe, mutacje dynamiczne i dziedziczenie mitochondrialne 32

2.4. Zaburzenia związane ze zmianami w wielu genach 33

2.5. Badania bliźniąt 33

2.6. Ryzyko względne 34

2.7. Szukanie genów dla chorób powodowanych przez pojedyncze cechy (geny kandydaci) i szukanie genów za pomocą analizy sprzężeń 34

2.8. Inne metody szukania genów odpowiedzialnych za daną chorobę 35

2.10. Badania asocjacji 36

2.9. Metody szukania wspólnych alleli 36

2.11. Badania na modelach zwierzęcych 37

2.12. Wyniki badań 37

2.13. Charakterystyka znanych chorób psychiatrycznych w aspekcie związanych z nimi genów 39

2.14. Perspektywy 42

3. Czynniki psychospołeczne w psychiatrii dzieci i młodzieży, Maria Orwid 46

4. Wywiady, ocena, diagnoza w psychiatrii dzieci i młodzieży, Jadwiga Komender 60

4.1. Wstęp 60

4.2. Wywiad z rodzicami 62

4.3. Wywiad z dzieckiem 64

4.4. Ocena 65

4.5. Diagnoza 66

5. Diagnoza psychologiczna w psychiatrii dzieci i młodzieży, Małgorzata Talarczyk 68

5.1. Wstęp 68

5.2. Diagnoza psychologiczna – definicje i etyka 69

5.3. Metody diagnozy psychologicznej 70

5.4. Diagnoza oparta na dowodach empirycznych (EBA) 71

5.5. Badanie procesów poznawczych 73

5.6. Eksperyment kliniczny 75

5.7. Badanie procesów emocjonalnych 76

5.8. Etapy diagnozy psychologicznej w psychiatrii dzieci i młodzieży 79

5.9. Uwagi końcowe 81

CZĘŚĆ KLINICZNA 84

6. Klasyfikacja zaburzeń psychicznych u dzieci i młodzieży, Jacek Bomba 86

6.1. Wstęp 86

6.2. Klasyfikacje obecnie obowiązujące 89

6.3. Współchorobowość 92

ZABURZENIA ROZPOCZYNAJĄCE SIĘ W NIEMOWLĘCTWIE, WCZESNYM DZIECIŃSTWIE I DZIECIŃSTWIE DO 6. RŻ 96

7. Wczesne dzieciństwo, Irena Namysłowska 96

7.1. Małżeństwo, rodzina wychowująca małe dziecko, rodzina z dzieckiem w wieku przedszkolnym 96

8. Upośledzenie umysłowe – niepełnosprawność intelektualna, Jadwiga Komender 116

8.1. Wstęp 116

8.2. Epidemiologia 118

8.3. Etiologia 119

8.4. Przyczyny organiczne i genetyczne 120

8.5. Zaburzenia związane z chromosomami płciowymi 125

8.6. Zaburzenia zależne od jednej pary genów patologicznych 126

8.7. Zaburzenia metaboliczne uwarunkowane genetycznie 127

8.8. Zaburzenia związane z okresem ciąży 128

8.9. Funkcjonowanie w zależności od stopnia niepełnosprawności 130

8.10. Zaburzenia psychiczne występujące u osób niepełnosprawnych intelektualnie 131

8.11. Rola psychiatry dziecięcego 133

8.12. Prowadzenie dziecka niepełnosprawnego intelektualnie 134

9. Całościowe zaburzenia rozwojowe, Hanna Jaklewicz 138

9.1. Charakterystyka grupy zaburzeń 138

9.2. F84.0 Autyzm dziecięcy 139

9.3. Autyzm – 3.–5. rż 147

9.4. Autyzm – 5.–7. rż 148

9.5. Wychodzenie z autyzmu 149

9.6. Autyzm dziecięcy w badaniach własnych 150

9.7. F84.1 Autyzm atypowy 150

9.8. F84.2 Zespół Retta 151

9.9. F84.3 Dziecięce zaburzenia dezintegracyjne 153

9.10. F84.4 Zaburzenia hiperkinetyczne z towarzyszącym upośledzeniem umysłowym i ruchami stereotypowymi 154

9.11. F84.5 Zespół Aspergera 154

9.12. F84.9 Całościowe zaburzenia rozwojowe nieokreślone 156

10. Zaburzenia emocjonalne rozpoczynające się w dzieciństwie, Lidia Popek 158

10.1. F93.0 Lęk przed separacją w dzieciństwie 159

10.2. F93.1 Zaburzenia lękowe w postaci fobii w dzieciństwie 162

10.3. F93.2 Lęk społeczny w dzieciństwie 164

10.4. F93.80 Uogólnione zaburzenia lękowe w dzieciństwie 167

11. Zaburzenia funkcjonowania społecznego rozpoczynające się w dzieciństwie lub w wieku młodzieńczym, Lidia Popek 170

11.1. F94.0 Mutyzm wybiórczy 170

11.2. F94.1 Reaktywne zaburzenia przywiązania w dzieciństwie 174

11.3. F94.2 Zaburzenia selektywności przywiązania w dzieciństwie 176

12. Inne zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się w dzieciństwie i w wieku młodzieńczym, Lidia Popek 180

12.1. F98.0 Moczenie mimowolne (enuresis) nieorganiczne 180

12.2. F98.1 Zanieczyszczanie się kałem (encopresis) nieorganiczne 184

12.3. Zaburzenia odżywiania i jedzenia w niemowlęctwie i dzieciństwie 187

ZABURZENIA ROZPOCZYNAJĄCE SIĘ W WIEKU SZKOLNYM: 7.–10. RŻ 190

13. Późne dzieciństwo – wiek szkolny, Irena Namysłowska 190

13.1. Rodzina z dziećmi w wieku szkolnym 190

13.2. Indywidualny rozwój dziecka – okres późnego dzieciństwa, młodszy wiek szkolny 192

13.3. Rozwój emocjonalno-społeczny 195

13.4. Rozwój moralny dziecka 196

14. Specyficzne zaburzenia rozwoju mowy i języka, Hanna Jaklewicz 200

14.1. Charakterystyka grupy zaburzeń 200

14.2. Zaburzenia rozwoju mowy w ICD-10 201

14.3. F80.0 Specyficzne zaburzenia artykulacji 202

14.4. F80.1 Zaburzenie ekspresji mowy – dysfazja ekspresyjna 203

14.5. F80.2 Zaburzenie rozumienia mowy – dysfazja recepcyjna 204

14.6. F80.3 Nabyta afazja z padaczką 207

15. Specyficzne zaburzenia w rozwoju umiejętności szkolnych, Hanna Jaklewicz 210

15.1. Charakterystyka grupy zaburzeń 210

15.2. F81.0 Specyficzne zaburzenia czytania 211

15.3. F81.1 Specyficzne zaburzenia ortografii 215

15.4. F81.2 Specyficzne zaburzenia umiejętności arytmetycznych 216

16. Specyficzne zaburzenia rozwoju funkcji motorycznych, Lidia Popek 218

16.1. Definicja 218

16.2. Rys historyczny 218

16.3. Epidemiologia 219

16.4. Etiologia 219

16.5. Obraz kliniczny 219

16.6. Różnicowanie 221

16.7. Rokowanie 221

16.8. Leczenie 222

17. Zaburzenie hiperkinetyczne. Zespół nadpobudliwości psychoruchowej, Tomasz Wolańczyk, Jadwiga Komender 224

17.1 Wstęp 224

17.2. Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi – ADHD 225

18. Zaburzenia tikowe, Tomasz Wolańczyk 248

18.1. Wstęp 248

18.2. Klasyfikacja zaburzeń tikowych i ich rozpowszechnienie 249

18.3. F95.0 Tiki przemijające 250

18.4. F95.1 Tiki przewlekłe ruchowe lub głosowe (wokalne) 250

18.5. F95.2 Zespół tików głosowych i ruchowych (zespół Gillesa de la Tourette’a) 251

18.6. F95.9 Tiki nieokreślone 251

18.7. Etiologia zaburzeń tikowych 251

18.8. Obraz kliniczny tików 252

18.9. Zaburzenia współistniejące 253

18.10. Leczenie tików 254

19. Zaburzenia zachowania, Jacek Bomba 260

19.1. Wstęp 260

19.2. Kryteria zaburzeń zachowania 265

ZABURZENIA ROZPOCZYNAJĄCE SIĘ W OKRESIE DORASTANIA: 11.–18. RŻ 274

20. Adolescencja – wiek dorastania, Irena Namysłowska 274

20.1. Rodzina z dziećmi dorastającymi i opuszczającymi dom 274

20.2. Adolescencja – indywidualny rozwój psychiczny 278

20.3. Adolescencja – rozwój fizyczny 279

20.4. Adolescencja – rozwój poznawczy 281

20.5. Adolescencja – rozwój emocjonalno-społeczny 282

21. Zaburzenia odżywiania, Andrzej Rajewski 294

21.1. Regulacja odżywiania i masy ciała 294

21.2. Biologiczna regulacja odżywiania 294

21.3. Psychologiczne i społeczne uwarunkowania regulacji odżywiania 295

21.4. Rys historyczny 296

21.5. Podział i epidemiologia zaburzeń odżywiania 297

21.6. Etiologia i patogeneza zaburzeń odżywiania 298

21.7. Kryteria diagnostyczne zaburzeń odżywiania 302

21.8. Obraz kliniczny i przebieg jadłowstrętu psychicznego 305

21.9. Rozpoznanie różnicowe jadłowstrętu psychicznego 307

21.10. Obraz kliniczny i przebieg bulimii 308

21.11. Rozpoznanie różnicowe 309

21.12. Leczenie zaburzeń odżywiania 310

22. Depresja młodzieńcza, Jacek Bomba 318

22.1. Wstęp 318

22.2. Obraz kliniczny depresji młodzieńczej 321

22.3. Wymiar biologiczny 325

22.4. Wymiar psychologiczny 326

22.5. Leczenie 330

ZABURZENIA PSYCHICZNE TYPOWE DLA DOROSŁYCH, ROZPOCZYNAJĄCE SIĘ W OKRESIE DORASTANIA 336

23. Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne. Zaburzenie dysocjacyjne (konwersyjne), Jolanta Rabe-Jabłońska 336

23.1. Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne 336

23.2. Zaburzenie dysocjacyjne (konwersyjne) 345

24. Zaburzenia psychotyczne w okresie adolescencji, Zofia Bronowska 350

24.1. Wstęp 350

24.2. Objawy psychotyczne w populacji osób zdrowych 351

24.3. Zaburzenia psychotyczne w przebiegu chorób somatycznych 352

24.4. Zaburzenia psychotyczne u osób zażywających substancje psychoaktywne 354

24.5. Krótkotrwałe dekompensacje psychotyczne 356

24.6. Psychozy czynnościowe 358

24.7. Schizofrenia w okresie dorastania 359

25. Zaburzenia afektywne u dzieci i młodzieży, Jolanta Rabe-Jabłońska 382

25.1. Wstęp 382

25.2. Duża depresja – pojedynczy epizod. Nawracająca duża depresja. Dystymia 383

25.3. Zaburzenia współistniejące z dziecięcą i młodzieńczą depresją 386

25.4. Choroba afektywna dwubiegunowa 389

26. Uzależnienie od alkoholu i innych substancji psychoaktywnych, Anna Dietrich-Muszalska 398

26.1. Wprowadzenie. Używanie i uzależnienie od substancji psychoaktywnych (SPA) – wybrane terminy 398

26.2. Epidemiologia 401

26.3. Uzależnienie od alkoholu 403

26.4. Uzależnienie od innych niż alkohol substancji psychoaktywnych 406

26.5. Niektóre inne substancje psychoaktywne 410

26.6. Używanie, uzależnienie od substancji psychotycznych i współwystępowanie zaburzeń psychicznych 411

27. Rozwój seksualny dzieci i młodzieży, Maria Beisert 414

27.1. Wprowadzenie 414

27.2. Przebieg rozwoju seksualnego człowieka 415

27.3. Kryteria normy seksuologicznej dla dzieci i młodzieży 425

27.4. Podsumowanie 426

28. Przemoc w rodzinie, maltretowanie fizyczne i wykorzystanie seksualne dzieci i młodzieży, Ryszard Izdebski, Krzysztof Szwajca, Maria de Barbaro, Wanda Szaszkiewicz 428

28.1. Wstęp 428

28.2. Definicje krzywdzenia dzieci w rodzinie 431

28.3. Rozpowszechnienie krzywdzenia w rodzinie 433

28.4. Rodzina, w której dochodzi do krzywdzenia dziecka 435

28.5. Diagnoza krzywdzenia w rodzinie 437

28.6. Następstwa krzywdzenia w rodzinie 443

28.7. Postępowanie terapeutyczne w sytuacjach przemocy 452

28.8. Specyfika pracy terapeutycznej w sytuacji molestowania seksualnego w rodzinie 458

28.9. Podsumowanie 460

29. Zaburzenia psychiczne w chorobach somatycznych, Tomasz Wolańczyk 464

29.1. Wstęp 464

29.2. Zaburzenia narządów zmysłów 465

29.3. Choroby układu nerwowego 467

29.4. Infekcje 473

29.5. Choroby endokrynologiczne 478

29.6. Choroby układu oddechowego 483

29.7. Choroby hematologiczne 485

29.8. Wpływ choroby przewlekłej na rozwój dziecka i funkcjonowanie rodziny 486

30. Samobójstwa dzieci i młodzieży, Agnieszka Gmitrowicz 496

30.1. Wstęp 496

30.2. Epidemiologia zachowań samobójczych w populacji rozwojowej 497

30.3. Przyczyny samobójstw dzieci i młodzieży 498

30.4. Postępowanie z nieletnim pacjentem w kryzysie samobójczym 501

METODY TERAPEUTYCZNE W PSYCHIATRII DZIECI I MŁODZIEŻY 508

31. Psychoterapia psychoanalityczna dzieci i młodzieży, Katarzyna Schier 508

31.1. Wprowadzenie 508

31.2. Początki psychoanalizy dzieci 511

31.3. Zasady terapeutyczne 514

31.4. Przymierze terapeutyczne w leczeniu dzieci i młodzieży 515

31.5. Przeniesienie 518

31.6. Przeciwprzeniesienie 522

31.7. Opór w terapii psychoanalitycznej 524

31.8. Zakończenie terapii 526

31.9. Współczesne kierunki rozwoju terapii psychoanalitycznej dzieci i młodzieży 528

32. Psychoterapia behawioralno-poznawcza dzieci i młodzieży, Anita Bryńska 534

32.1. Terapia behawioralna – założenia teoretyczne, podstawowe techniki 534

32.2. Terapia poznawcza i behawioralno-poznawcza 536

33. Terapia rodzin, Barbara Józefik 562

33.1. Wstęp 562

33.2. Myślenie systemowe 564

33.3. Systemowa terapia rodzin 568

33.4. Myślenie systemowe i terapia rodzin w zaburzeniach emocjonalnych dzieci i młodzieży 575

33.5. Kontekst zastosowania terapii rodzin 578

33.6. Wstępna konsultacja rodzinna 579

33.7. Cele terapii systemowej rodzin 580

33.8. Formy terapii systemowej 581

33.10. Terapeuta rodzinny 582

33.9. Miejsce prowadzenia terapii rodzin 582

33.11. Terapia rodzin w wybranych problemach 584

33.12. Dylematy 588

33.13. Poradnictwo rodzinne 589

33.14. Podsumowanie 589

34. Kryzysy i interwencja kryzysowa w terapii dzieci i młodzieży, Wanda Badura-Madej 594

34.1. Teoria kryzysu i interwencji kryzysowej 594

34.2. Miejsce i swoistość interwencji kryzysowej w leczeniu dzieci i młodzieży 599

34.3. Interwencja kryzysowa wobec dzieci po wydarzeniach traumatycznych 602

34.4. Interwencja kryzysowa w przypadku utraty i żałoby 606

34.5. Interwencja w przypadku samobójczej śmierci dziecka 609

34.6. Interwencja kryzysowa wobec rodziny w kryzysie 610

35. Farmakoterapia zaburzeń psychicznych u dzieci i młodzieży, Andrzej Rajewski 614

35.1. Wstęp 614

35.2. Czynniki warunkujące działanie leków psychotropowych w okresie rozwoju 615

35.3. Cechy farmakokinetyki wieku rozwojowego 617

35.4. Leczenie farmakologiczne schizofrenii oraz psychoz pokrewnych u dzieci i młodzieży 618

35.5. Leczenie zaburzeń afektywnych u dzieci i młodzieży 622

35.6. Leczenie farmakologiczne epizodu maniakalnego i zaburzeń afektywnych dwubiegunowych 624

35.7. Leczenie farmakologiczne całościowych zaburzeń rozwojowych 626

35.8. Leczenie farmakologiczne zaburzeń hiperkinetycznych (zespołu deficytu uwagi i nadpobudliwości psychoruchowej) 627

35.9. Leczenie farmakologiczne specyficznych zaburzeń rozwoju 628

35.10. Leczenie farmakologiczne zaburzeń zachowania i mieszanych zaburzeń zachowania i emocji 629

35.11. Leczenie farmakologiczne tików 629

35.12. Leczenie farmakologiczne nieorganicznego moczenia mimowolnego oraz nieorganicznego zanieczyszczania się kałem 630

35.13. Leczenie farmakologiczne zaburzeń lękowych 630

35.14. Leczenie farmakologiczne zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych 632

35.15. Leczenie farmakologiczne zaburzeń odżywiania 632

36. Integracja leczenia – próba syntezy, Jacek Bomba 640

36.1. Wstęp 640

36.2. Teoretyczne założenia terapii 642

36.3. Podstawa i zasady postępowania zintegrowanego 643

36.4. Stan bieżący 644

36.5. Zgoda na leczenie a leczenie kompleksowe 645

36.6. Psychoterapia 646

36.7. Swoiste i nieswoiste czynniki psychoterapii 647

36.8. Miejsce elementów składowych w leczeniu zintegrowanym 648

36.9. Uwagi końcowe 649

Skorowidz 652