""Stare panny", wdowy i rozwiedzione. Samotne szlachcianki w Prusach w latach 1815-1914 na przykładzie prowincji Pomorze"

Spis treści

Wstęp 11

Rozdział I. Szlachcianki w państwie pruskim. Uwarunkowania pozycji, znaczenia i statusu w XIX oraz na początku XX wieku 29

1. Stan szlachecki w obliczu dziewiętnastowiecznych przemian polityczno-gospodarczych 29

1.1. Charakter szlachty pruskiej 29

1.2 Znaczenie polityczne w Prusach i zjednoczonych Niemczech 41

1.3. Pozycja gospodarcza i sytuacja ekonomiczna 52

2. Szlachcianki w rodzinie i społeczeństwie. Przemiany wzorców, postaw i statusu 64

2.1. Edukacja – model tradycyjny i jego ewolucja. Nowe cele w programie kształcenia szlachcianek na przełomie XIX i XX wieku 64

2.2. Wychowanie 75

2.3. Rola w rodzinie 82

2.4. Status społeczny i działalność publiczna 86

2.5. Stosunek do pracy zawodowej 93

3. Pozycja prawna kobiet ze stanu szlacheckiego 98

3.1. Kobiety na tle przywilejów i obowiązków szlachty 99

3.2 Ograniczenia prawne kobiet zamężnych 101

3.3 Sytuacja prawna kobiet samotnych 105

3.3.1. Kobiety niezamężne 105

3.3.2. Wdowy 107

3.3.3. Rozwiedzione 108

Rozdział II. Samotność wśród kobiet ze stanu szlacheckiego 115

1. Determinanty szlacheckiej samotności 115

1.1 Ogólne uwarunkowania demograficzne i gospodarcze. Samotność a procesy modernizacji 115

1.2. Przemiany społeczno-ekonomiczne a polityka małżeńska szlachty pruskiej 129

1.3. Stosunek do powtórnych małżeństw i do rozwodów 133

2. Kategorie samotności 148

2.1. Piętno „starej panny” 148

2.1.1. Kobiety niezamężne w opiniach społecznych 148

2.1.2. Specyfika i przemiany szlacheckiego „staropanieństwa” 153

2.2. Modele wdowiego losu 162

2.3. Ofiary i buntowniczki – sytuacja rozwiedzionych szlachcianek 172

3. Samotne szlachcianki. Obraz demograficzny (przykład pomorski) 179

3.1. Niezamężne, wdowy i rozwiedzione – ujęcie ilościowe w poszczególnych pokoleniach 180

3.2. Samotne szlachcianki – rejestracja stanu z przełomu XIX i XX wieku 190

Rozdział III. Samotne szlachcianki w polityce państwa pruskiego 195

1. Uwarunkowania i kierunki polityki opiekuńczej wobec kobiet z elit społecznych 195

2. Fundacje królewskie 200

2.1. Fundacje jako typ instytucji opiekuńczej 200

2.2. Monarchia a fundacje królewskie 214

2.3. Znaczenie fundacji dla samotnych kobiet 222

2.4. Panny kanoniczki i organizacja wewnętrzna pomorskich fundacji królewskich 234

3. Formy pomocy finansowej 246

3.1. Fundusze opiekuńcze 246

3.2. Kasy wdowie 266

Rozdział IV. Stosunek rodów i stanu szlacheckiego do samotnych szlachcianek 273

1. Zwyczajowe i prawne formy zabezpieczenia szlachcianek na wypadek samotności 274

1.1. Prawo lenne i tradycja wobec kobiecej samotności 274

1.2. Wdowy i kobiety niezamężne w filantropijnej działalności szlachty 281

1.3. Samotne szlachcianki z perspektywy przekształceń zachodzących w szlacheckiej własności ziemskiej w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku 290

2. Samotne kobiety w polityce związków rodowych 296

2.1. Uwarunkowania wewnątrzrodowej polityki opiekuńczej. Stosunek związków rodowych do szlachcianek 296

2.2. Pomorskie związki rodowe a zadania opiekuńcze wobec samotnych szlachcianek 302

3. Stan szlachecki wobec wdów i niezamężnych szlachcianek 309

3.1. Pozostałości starostanowych instytucji opiekuńczych dla kobiet 309

3.2. Organizacje szlacheckie w Niemczech i stanowa samopomoc w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku 315

3.3. Samotne szlachcianki w programie opiekuńczym Stowarzyszenia Szlachty Niemieckiej 319

3.3.1. Kształtowanie się strategii opiekuńczych wobec kobiet 319

3.3.2. Praktyczny wymiar pomocy samotnym szlachciankom 324

3.3.3. Instytucje opiekuńcze stowarzyszenia na obszarze prowincji Pomorze 335

Zakończenie 341

Załączniki 351

1. Obsada prebend w czterech królewskich fundacjach na terenie prowincji Pomorze – przykłady 351

2. Obsada prebend w stanowych fundacjach dla szlachcianek w Barth i Bergen i prywatnej fundacji w Runowie (Runow) koło Słupska w 1839 roku (prowincja Pomorze) 355

3. Statut fundacji dla panien w Marianowie z 24 lipca 1829 r. (fragment) 357

4. Ordynacja fundacji dla szlachcianek w Barth z 1836 r. (fragment) 358

5. Zasady administracji w pierwszym schronisku dla szlachcianek w Schönebergu k. Berlina 359

6. Ogłoszenia o pracę szlachcianek i dla szlachcianek publikowane na łamach „Deutsches Adelsblatt” 1895–1905 (wybór) 360

Bibliografia 363

Wykazy 397

Tabele 397

Ilustracje 398

Zestawienia 398

Zastosowane skróty 399

Zusammenfassung 401