"Finanse publiczne"

Spis treści

Wstęp 16

Część I. Podstawy teorii finansów publicznych 22

1. Przedmiot nauki o finansach publicznych 24

1.1. Pojęcie nauki o finansach publicznych 26

1.2. Kategoria potrzeb zbiorowych 32

1.3. Dobro publiczne 35

1.4. Dobro społeczne 40

1.5. Finanse publiczne jako przedmiot zainteresowania różnych dyscyplin 47

2. Przegląd ważniejszych teorii finansów publicznych 52

2.1. Znaczenie teorii finansów publicznych 54

2.2. Okres przedkapitalistyczny 55

2.3. Finanse publiczne w okresie powstawania kapitalizmu 57

2.4. Liberalna myśl finansowa 58

2.5. Ortodoksyjna teoria finansów publicznych 59

2.6. Wzrost wydatków publicznych – prawo Wagnera 63

2.7. Złota reguła finansów publicznych 73

2.8. Rewolucja keynesowska 75

2.9. Neokeynesowskie teorie finansów publicznych 77

2.9.1. Zalecenia A.H. Hansena 77

2.9.2. Koncepcja finansów funkcjonalnych A. Lernera 79

2.9.3. Teorie finansów publicznych według J.M. Buchanana 80

2.9.4. Kryzys państwa podatkowego według J.A. Schumpetera 82

2.10. Neoliberalizm i nowy konserwatyzm fiskalny 83

2.11. Niekeynesowskie podejście do gospodarki i finansów publicznych 88

3. Funkcje finansów publicznych 96

3.1. Rodzaje funkcji 98

3.2. Funkcja alokacyjna 99

3.3. Funkcja redystrybucyjna 100

3.4. Funkcja stabilizacyjna 105

3.5. Problem sprzeczności między funkcjami finansów publicznych 109

4. Elementy teorii wyboru publicznego 112

4.1. Mechanizm alokacji dobra prywatnego i dobra publicznego 114

4.2. Cele i przedmiot wyboru publicznego 117

4.3. Istota wyboru publicznego 118

4.4. Sposoby wyrażania preferencji w sprawach publicznych 121

4.5. Kryterium kosztów i korzyści 126

4.6. Zasady ustalania wyników głosowania w sprawach publicznych 129

4.7. Paradoks wyborczy 130

5. System finansów publicznych 134

5.1. Sektor publiczny a finanse publiczne 136

5.2. Struktura systemu finansów publicznych 140

5.3. Budżet państwa 142

5.3.1. Pojęcie budżetu państwa 142

5.3.2. Rozwój budżetu państwa 145

5.3.3. Cechy budżetu państwa 157

5.3.4. Funkcje budżetu państwa 158

5.3.5. Problem zasad budżetowych 165

5.4. Finanse regionalne 169

5.4.1. Przesłanki decentralizacji finansów publicznych 169

5.4.2. Podział kompetencji władz podstawą decentralizacji finansów publicznych 171

5.4.3. Finansowe podstawy działalności władz regionalnych 186

5.4.4. Mechanizm kształtowania finansowych zasobów regionu 186

5.5. Finanse lokalne 188

5.5.1. Problem granic autonomii władz samorządowych 188

5.5.2. Finansowe podstawy autonomii władz samorządowych 190

5.5.3. Rodzaje publicznych funduszy lokalnych 193

5.6. Publiczne fundusze celowe 196

5.6.1. Pojęcie funduszu celowego 196

5.6.2. Funkcje funduszy celowych 198

5.6.3. Rodzaje funduszy celowych 201

5.7. Finanse ubezpieczeń społecznych 204

5.7.1. Kwestia obowiązków państwa w zakresie ubezpieczeń 204

5.7.2. Wpływ ubezpieczeń emerytalno-rentowych na gospodarkę i finanse publiczne 207

5.8. System finansowy ubezpieczeń zdrowotnych 211

5.9. Ubezpieczenie od bezrobocia 214

5.10. Finanse agencji władz publicznych 216

6. Dochody publiczne 218

6.1. Przyczyny gromadzenia dochodów publicznych 220

6.2. Rodzaje dochodów publicznych 226

6.3. Podatek 229

6.3.1. Pojęcie podatku 229

6.3.2. Rodzaje podatków 230

6.3.3. Technika podatkowa 234

6.4. Opłaty 242

6.5. Cła 244

7. Gospodarcze i społeczne skutki podatków 246

7.1. Zasady podatkowe 248

7.2. Podatek a alokacja zasobów w gospodarce rynkowej 252

7.3. Rynkowe reakcje podmiotów na podatek 254

7.4. Efekt podatkowego spustoszenia 260

7.5. Wpływ podatków na oszczędności i inwestycje 261

7.6. Redystrybucyjne skutki podatków 263

7.7. Problem granic opodatkowania 271

7.8. Przerzucalność podatków 273

7.9. Ucieczka przed podatkami 275

7.10. Etyczne aspekty podatku 278

7.11. Cechy współczesnego systemu podatkowego 288

8. Wydatki publiczne 294

8.1. Istota wydatków publicznych 296

8.2. Kwestia granicy wydatków publicznych 300

8.3. Rodzaje wydatków publicznych 308

8.4. Problem racjonalizacji wydatków publicznych 312

8.4.1. Dwie płaszczyzny racjonalizacji wydatków publicznych 312

8.4.2. Efektywność wydatków publicznych 314

8.4.3. Metoda Afonso, Schuknechta i Tanziego 317

8.4.4. Metoda FDA 323

8.4.5. Metoda analizy danych granicznych (DEA) 324

8.4.6. Oszczędności w wydatkach publicznych 325

9. Nowatorskie zarządzanie finansami publicznymi 328

9.1. Zarządzanie finansami jako element nowego zarządzania publicznego 330

9.2. Metody racjonalizacji wydatków publicznych 333

9.2.1. Metody kształtowania wydatków publicznych 333

9.2.2. Programowanie budżetowe – charakterystyka idei 336

9.2.3. Programowanie budżetowe 338

9.2.4. Metoda analizy kosztów i korzyści 340

9.2.5. Metoda budżetowania od zera 341

9.2.6. Budżet jako narzędzie zarządzania i racjonalizacji wydatków jednostek publicznych 343

9.2.7. Rodzaje budżetów stosowanych w zarządzaniu podmiotami publicznymi 347

9.3. Uniwersalne zasady wykorzystania budżetu w zarządzaniu 352

9.4. Doświadczenia z metodami budżetowania wybranych krajów 357

9.4.1. Stany Zjednoczone 357

9.4.2. Programowanie budżetowe w Wielkiej Brytanii 363

9.4.3. Programowanie budżetowe w innych krajach 375

9.5. Budżet zadaniowy w Polsce 377

9.5.1. Eksperymenty władz samorządowych 377

9.5.2. Wdrożenie budżetu zadaniowego w administracji państwowej 378

9.5.3. Konstrukcja budżetu zadaniowego 382

9.5.4. Ocena budżetu zadaniowego 392

10. Równowaga budżetowa 398

10.1. Istota równowagi budżetowej 400

10.2. Czynniki równowagi budżetowej 402

10.3. Mnożnik zrównoważonego budżetu 406

10.4. Rodzaje sald budżetowych 412

10.5. Standardowe metody obliczania salda budżetowego (GFS i ESA) 417

10.6. Mechanizm powstawania deficytu budżetowego 421

10.7. Ekonomiczne rodzaje deficytu budżetowego 423

10.8. Równowaga budżetowa jako kryterium oceny działalności władz publicznych 427

11. Dług publiczny 440

11.1. Ekonomiczna istota długu publicznego 442

11.2. Rodzaje długu publicznego 443

11.3. Dług jawny a dług ukryty 448

11.4. Przyczyny powstawania długu publicznego 452

11.5. Dylematy związane z zaciąganiem pożyczek publicznych 457

11.6. Instrumenty zaciągania długu publicznego 460

11.7. Cele zarządzania długiem publicznym 465

12. Polityka finansowa państwa 476

12.1. Przedmiot polityki finansowej 478

12.2. Podmiot polityki finansowej 479

12.3. Cele polityki finansowej 482

12.4. Polityka monetarna 487

12.5. Polityka fiskalna 490

12.5.1. Istota i cele polityki fiskalnej 490

12.5.2. Narzędzia polityki fiskalnej 491

12.5.3. Instytucjonalne podstawy polityki fiskalnej 493

12.5.4. Aktywna i pasywna polityka fiskalna 496

12.6. Kwestia optymalnej polityki fiskalnej 497

12.7. Najnowsze trendy w polityce fiskalnej 509

12.8. Problem relacji między polityką monetarną a polityką fiskalną 515

12.8.1. Koncepcja policy mix 515

12.8.2. Koordynacja polityki monetarnej i polityki fiskalnej 518

12.8.3. Komitet Stabilności Finansowej – szansa na koordynację polityki finansowej 520

Część II. Finanse publiczne w Polsce 524

13. System finansów publicznych 526

13.1. Systemowe podejście do finansów publicznych 528

13.2. Przesłanki ustrojowe systemu finansów publicznych 530

13.3. Ewolucja systemu finansów publicznych w Polsce 533

13.4. Sektor finansów publicznych w Polsce 545

13.4.1. Sektor publiczny a sektor finansów publicznych 545

13.4.2. Zakres sektora finansów publicznych 546

13.4.3. Rozmiary sektora finansów publicznych 551

14. System budżetowy 562

14.1. Istota systemu budżetowego 564

14.2. Budżet państwa 566

14.2.1. Zakres ustawy budżetowej 566

14.2.2. Procedura budżetowa i kalendarium budżetowe 569

14.2.3. Klasyfikacja budżetowa 574

14.3. Koncepcja środków publicznych 580

14.4. System dochodów budżetu państwa 583

14.5. System wydatków budżetu państwa 585

14.6. Reguła wydatkowa 590

14.7. Wynik budżetu państwa 598

14.8. Budżet środków Unii Europejskiej 599

14.9. Jednostki sektora finansów publicznych 601

14.10. Podstawowe zasady gospodarowania finansowymi środkami publicznymi 607

14.10.1. Zasady ogólne 607

14.10.2. Audyt wewnętrzny 611

14.10.3. Kontrola zarządcza 614

14.11. Wieloletni Plan Finansowy Państwa 615

14.12. Budżety jednostek samorządu terytorialnego 618

14.12.1. Powstanie samorządowych gmin w 1990 r 618

14.12.2. Radykalna reforma samorządowa z 1999 r 623

14.12.3. Zasady funkcjonowania budżetu samorządowego 628

14.13. Dochody jednostek samorządu terytorialnego 635

14.13.1. Ewolucja systemu dochodów jednostek samorządowych 635

14.13.2. Dochody jednostek samorządu terytorialnego od 2004 r 639

14.13.3. Dochody gminy 643

14.13.4. Dochody powiatu 649

14.13.5. Dochody województwa samorządowego 653

14.14. Struktura dochodów budżetów jednostek samorządu terytorialnego 659

14.15. Budżet obywatelski 664

15. System podatkowy 668

15.1. Przesłanki rewolucji podatkowej 670

15.2. Główne zasady i etapy budowania nowego systemu podatkowego 671

15.3. Ordynacja podatkowa 675

15.4. Kształt nowego systemu podatkowego 682

15.5. Charakterystyka podatków centralnych 684

15.5.1. Podatek dochodowy od osób fizycznych 684

15.5.2. Podatek dochodowy od osób prawnych 701

15.5.3. Podatek od towarów i usług (VAT) 708

15.5.4. Podatek akcyzowy 721

15.5.5. Inne podatki i opłaty centralne 726

15.6. Podatki i opłaty lokalne 735

15.6.1. Podatki lokalne 735

15.6.2. Opłaty lokalne 740

15.7. Kierunki zmian w systemie podatkowym 746

16. Fundusze celowe i agencje władz publicznych 752

16.1. Reformowanie publicznych funduszy celowych 754

16.2. Przegląd państwowych funduszy celowych 760

16.3. Agencje wykonawcze 773

16.4. Państwowe osoby prawne 779

16.5. Instytucje gospodarki budżetowej 779

17. Fundusze ubezpieczeń społecznych i fundusze emerytalne 782

17.1. Reforma systemu ubezpieczeń społecznych w Polsce w 1999 r 784

17.2. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych 786

17.3. Fundusz Rezerwy Demograficznej 797

17.4. Otwarte fundusze emerytalne 799

17.5. Istota zmian w otwartych funduszach emerytalnych w latach 2011–2014 811

17.6. Pracownicze programy emerytalne oraz indywidualne konta emerytalne 817

17.7. Indywidualne Konto Zabezpieczenia Emerytalnego 821

17.8. Fundusze ubezpieczeń społecznych w rolnictwie 823

17.8.1. Fundusz Emerytalno-Rentowy 823

17.8.2. Fundusz Prewencji i Rehabilitacji 829

17.8.3. Fundusz Administracyjny 830

17.8.4. Fundusz Składkowy 831

18. Wydatki budżetowe 832

18.1. Wydatki budżetowe na tle wydatków publicznych 834

18.2. Wydatki budżetowe w układzie przestrzennym 837

18.3. Wydatki budżetu państwa – ogólna tendencja 839

18.4. Wydatki budżetu państwa według grup ekonomicznych 841

18.5. Wydatki budżetu państwa według funkcji 843

18.6. Wydatki sztywne i wydatki elastyczne 845

18.7. Wydatki budżetu państwa na gospodarkę 849

18.8. Pomoc publiczna 859

18.9. Wydatki jednostek samorządu terytorialnego 871

18.9.1. Wydatki gmin 871

18.9.2. Wydatki powiatów 873

18.9.3. Wydatki miast na prawach powiatów 874

18.9.4. Wydatki województw 876

19. Deficyt finansów publicznych i dług publiczny 880

19.1. Ewolucja podejścia do równowagi budżetowej 882

19.2. Charakter deficytu budżetowego w Polsce 884

19.3. Państwo na rynkach finansowych 896

19.3.1. Przyczyny emisji papierów wartościowych 896

19.3.2. Rodzaje papierów wartościowych emitowanych przez państwo 898

19.3.3. Działalność emisyjna państwa 899

19.4. Dług publiczny 908

19.4.1. Powstanie instytucji długu publicznego w Polsce 908

19.4.2. Koncepcja państwowego długu publicznego 909

19.4.3. Kształtowanie się długu publicznego w Polsce 915

19.4.4. Zagraniczny dług skarbu państwa 923

19.5. Koszty obsługi długu publicznego 931

19.6. Należności skarbu państwa 932

19.6.1. Mechanizm powstawania należności skarbu państwa 932

19.6.2. Ekonomiczne skutki należności skarbu państwa 935

20. Kryzysy i reformy finansów publicznych 942

20.1. Periodyzacja okresu transformacji z perspektywy finansów publicznych 944

20.2. Cechy gospodarki polskiej z perspektywy finansów publicznych 949

20.3. Kryzysy finansów publicznych 962

20.3.1. Symptomy kryzysów finansów publicznych 962

20.3.2. Kryzys w latach 1991–1992 963

20.3.3. Kryzys w latach 2001–2002 966

20.3.4. Wpływ kryzysu finansowego z 2008 r. na finanse publiczne 968

20.4. Reformy finansów publicznych 973

20.4.1. Sens i bezsens reform 973

20.4.2. Programy reform finansów publicznych 974

20.5. Bezpieczeństwo finansów publicznych 984

20.5.1. Istota bezpieczeństwa finansów publicznych 984

20.5.2. Narzędzia bezpieczeństwa 985

20.5.3. Narzędzia bezpieczeństwa strategicznego 987

20.5.4. Procedury ostrożnościowe i sanacyjne 991

20.5.5. Narzędzia bezpieczeństwa operacyjnego 997

21. Finanse Unii Europejskiej 1000

21.1. Geneza Unii Europejskiej 1002

21.2. Budżet Unii Europejskiej oraz wieloletnie ramy finansowe 1005

21.2.1. Ogólna charakterystyka budżetu 1005

21.2.2. Wieloletnie ramy finansowe 1007

21.2.3. Zasoby własne Unii Europejskiej 1008

21.2.4. Opracowywanie i wykonywanie budżetu ogólnego 1011

21.2.5. Wydatki budżetu 1013

21.2.6. Rozmiary i struktura wydatków z budżetu 1016

21.2.7. Wieloletnie ramy finansowe 2014–2020 1025

21.2.8. Rozliczenia Polski z Unią Europejską 1030

21.3. Wpływ Unii Europejskiej na finanse publiczne – ujęcie instytucjonalne 1034

21.3.1. Traktat z Maastricht 1034

21.3.2. Pakt Stabilności i Wzrostu 1037

21.3.3. Reforma Paktu Stabilności i Wzrostu 2005 1041

21.3.4. Pakiet aktów prawnych z 2011 r. – sześciopak 1044

21.3.5. Pakt fiskalny 1055

21.3.6. Program konwergencji w Polsce 1059

21.3.7. Procedura nadmiernego deficytu 1065

21.3.8. Dwupak 1069

21.4. Europejskie fundusze stabilnościowe 1072

21.4.1. Europejski Instrument Stabilności Finansowej 1072

21.4.2. Europejski Mechanizm Stabilizacji Finansowej 1074

21.4.3. Europejski Mechanizm Stabilności 1076

21.5. Harmonizacja podatków w Unii Europejskiej 1079

21.5.1. Przesłanki harmonizacji podatków 1079

21.5.2. Harmonizacja podatków pośrednich 1080

21.5.3. Problem harmonizacji i konkurencji w zakresie podatków bezpośrednich 1084

21.5.4. Harmonizacja podatku od dochodów osobistych 1086

21.5.5. Podatek od dochodów przedsiębiorstw – harmonizacja czy konkurencja 1088

21.5.6. Zasada unikania podwójnego opodatkowania dochodów i majątku 1093

21.5.7. Harmonizacja opodatkowania pozostałych dochodów 1095

21.5.8. Perspektywy harmonizacji podatków 1097

Bibliografia 1100

Indeks osobowy 1114

Indeks rzeczowy 1116