"Edukacja historyczna w szkole"

Spis treści

Wstęp 10

CZĘŚĆ I. EDUKACJA HISTORYCZNA 12

1. Dlaczego warto uczyć historii? 14

1.1. Kto i co w historii? 14

1.1.1. Czas 14

1.1.2. Przestrzeń 17

1.1.3. Kim zaludnić historię szkolną 21

1.2. Jaka historia? 24

1.2.1. Fakty, zjawiska, procesy 24

1.2.2. Miejsca pamięci 29

1.2.3. Mity i stereotypy 32

1.2.4. Pars pro toto 37

2. Od historii naukowej do historii szkolnej 40

2.1. Transpozycja dydaktyczna 40

2.2. Jaka historia po transpozycji? 47

2.3. Treści nauczania a rozwój intelektualny i emocjonalny ucznia 53

2.3.1. Rozwój intelektualny 53

2.3.2. Myślenie historyczne 56

2.3.3. Rozwój emocjonalny 58

2.4. Treści nauczania a kompetencje uczniów 59

2.5. Dwie drogi kształcenia historycznego 62

3. Nauczyciel historii 76

CZĘŚĆ II. NAUCZYCIEL HISTORII W PROCESIE DYDAKTYCZNYM 90

1. Cele edukacji historycznej 92

1.1. Dlaczego powinniśmy ustalać cele? 92

1.2. Różne rodzaje celów kształcenia 93

1.3. Cele ogólne i operacyjne 95

1.4. Jak formułujemy cele operacyjne? 97

1.5. Taksonomie celów 99

1.6. Cele edukacji historycznej we współczesnej szkole 103

2. Formy organizacyjne edukacji historycznej 108

3. Metody nauczania historii 110

3.1. Czym jest metoda nauczania? 110

3.2. Klasyfikacje metod nauczania 111

3.3. Która metoda jest najskuteczniejsza? 113

3.4. Jak wybrać optymalną metodę nauczania? 114

3.5. Charakterystyka wybranych metod nauczania 115

3.5.1. Klasyczne metody nauczania 115

3.5.1.1. Opis słowny 116

3.5.1.2. Opowiadanie 117

3.5.1.3. Wykład 118

3.5.1.4. Pogadanka 120

3.5.2. Metody aktywizujące ucznia 122

3.5.2.1. Metody kształcące umiejętność pracy w zespole 122

3.5.2.2. Metody kształcące umiejętność pracy pod kierunkiem 125

3.5.2.3. Metody kształcące umiejętność twórczego myślenia 126

3.5.2.4. Metody kształcące umiejętność podejmowania decyzji 128

3.5.2.5. Metody kształcące umiejętność wymiany poglądów 133

3.5.2.6. Metody kształcące umiejętność rozwiązywania problemów 138

3.5.2.7. Metody kształcące wyobraźnię i umiejętności społeczne 144

3.5.2.8. Metody kształcące umiejętność gromadzenia materiałów i zapisu informacji 148

3.5.2.9. Metody integrujące wiedzę oraz umiejętności z różnych dziedzin 150

4. Środki dydaktyczne w edukacji historycznej 158

4.1. Czym są środki dydaktyczne? 159

4.2. Klasyfikacje środków dydaktycznych 159

4.3. Media edukacyjne 161

4.4. Jak stosować środki dydaktyczne na lekcjach historii? 162

4.5. Charakterystyka wybranych środków kształcenia historycznego 163

4.5.1. Szkolny podręcznik historii 163

4.5.1.1. Dlaczego warto wykorzystywać podręcznik w kształceniu ucznia? 164

4.5.1.2. Rodzaje podręczników 165

4.5.1.3. Próby modernizacji podręcznika szkolnego 166

4.5.1.4. Elementy składowe podręcznika 168

4.5.1.5. Jak wybrać optymalny podręcznik historii? 168

4.5.1.6. Praca z podręcznikiem 171

4.5.2. Mapy historyczne 172

4.5.2.1. Rodzaje map 173

4.5.2.2. Jak kształtować umiejętność pracy z mapą historyczną? 175

4.5.2.3. Praca z mapą na lekcjach historii 177

4.5.3. Muzyka w edukacji historycznej 178

4.5.3.1. Jaką funkcję pełnia środki foniczne w nauczaniu historii? 178

4.5.3.2. Zasady wykorzystywania utworów muzycznych na lekcjach historii 179

4.5.4. Filmy i programy telewizyjne w edukacji historycznej 183

4.5.4.1. Dlaczego warto wykorzystywać środki audiowizualne w edukacji historycznej? 183

4.5.4.2. Jak stosować filmy i programy telewizyjne na lekcjach historii? 184

4.5.5. Technologia informacyjna w edukacji historycznej 187

4.5.5.1. Zasady i możliwości wykorzystania technologii informacyjnej w edukacji historycznej 188

4.5.5.2. Metoda WebQuest 192

5. Źródła historyczne 200

5.1. Definicje i klasyfikacje 200

5.2. Krytyka źródeł historycznych 204

5.3. Specyfika źródeł literackich 207

5.4. Specyfika źródeł ikonograficznych 211

5.5. Źródła historyczne w praktyce edukacyjnej 215

6. Lekcja historii 218

6.1. Kto wymyślił lekcję? 218

6.2. Wady i zalety lekcji 219

6.3. A może zrezygnujmy z lekcji i klas szkolnych? 219

6.4. Jak zaplanować typową lekcję historii? 220

6.5. Konspekt czy scenariusz? 224

6.6. Co decyduje o strukturze lekcji? 231

6.7. Typy lekcji 233

6.7.1. Lekcja służąca przekazywaniu nowych wiadomości 233

6.7.2. Lekcja kompetencyjna (kreatorska) 236

6.7.3. Lekcja powtórzeniowa 242

6.7.4. Lekcja służąca kontroli i ocenie 249

7. Pozalekcyjne i pozaszkolne formy edukacji historycznej 254

7.1. Wycieczka historyczna 254

7.2. "Lekcja" w muzeum 259

7.3. "Lekcja" w archiwum 263

7.4. Praca domowa ucznia 265

7.5. Szkolne koło historyczne 267

8. Ocenianie 274

8.1. Czym jest ocena szkolna? 274

8.2. Rodzaje, funkcje i rola oceniania 275

8.3. Ocenianie sumujące i kształcące 277

8.4. Przedmiotowy system oceniania 278

8.5. Jak sprawdzić osiągnięcia ucznia? 289

8.6. Komunikowanie oceny 297

8.7. System oceniania zewnętrznego 298

8.7.1. Egzamin maturalny z historii 298

8.7.2. Kryteria oceniania zadań egzaminacyjnych 300

CZĘŚĆ III. NAUCZYCIEL HISTORII W DZIAŁANIU 310

1. Programy nauczania historii 312

1.1. Czym jest program nauczania i jakie są jego elementy składowe? 312

1.2. Jakie czynniki wpływają na program nauczania? 315

1.3. Rodzaje programów nauczania 316

1.4. Jaki powinien być optymalny program nauczania? 326

1.5. Jak wybierać program nauczania? 327

1.6. Jak modyfikować i dostosowywać program nauczania? 329

1.7. Jak opracować własny program nauczania? 330

2. Planowanie pracy dydaktycznej nauczyciela historii 334

2.1. Jak być skutecznym - zasady planowania dydaktycznego 334

2.2. Cechy dobrego planu 335

2.3. Planowanie kierunkowe 336

2.4. Planowanie wynikowe - planowaniem pracy nauczyciela i ucznia 338

2.5. Planowanie metodyczne 341

2.6. Zaplanujmy razem, czyli przykładowy plan kierunkowy i wynikowy 341

2.7. Zalety i wady planowania dydaktycznego 345

2.8. Wykorzystanie wyników egzaminów do planowania pracy dydaktycznej 345

3. Indywidualizacja nauczania 350

3.1. Nie wszyscy uczniowie są jednakowi 350

3.2. Specjalne potrzeby edukacyjne 351

3.3. Praca z uczniem zdolnym 354

4. Nauczyciel w zespole 360

4.1. Jakie funkcje pełni nauczyciel w szkole? 360

4.2. Nie tylko lekcja, czyli zadania i obowiązki nauczyciela 363

4.3. Współpraca z rodzicami 365

5. Rozwój zawodowy nauczyciela historii 372

Bibliografia 388

Indeks rzeczowy 396