"Psychologia sądowa. Podstawy - badania - aplikacje"

Spis treści

Przedmowa 18

Wstęp 26

Część 1. Psychologiczne struktury i mechanizmy zachowań 30

Rozdział 1. Założenia ogólne 32

1.1. „Człowiek w sytuacji” – paradygmat psychologii poznawczej Tadeusza Tomaszewskiego 32

1.1.1. Struktura sytuacji 33

1.1.2. Funkcje sytuacji 33

1.2. Niespecyficzne i specyficzne cechy sytuacji 35

Rozdział 2. Rozwój procesów poznawczych i dorastanie społeczno-moralne a regulacja zachowania 39

2.1. Pojęcie rozwoju psychicznego 39

2.2. Rozwojowy charakter standardów i mechanizmów poznawczych. Epistemologiczno-psychologiczna teoria rozwoju Jeana Piageta (1896–1980) 44

2.2.1. Stadia rozwoju umysłowego 44

2.2.2. Rozwój moralno-społeczny 48

2.3. Teoria rozwoju społeczno-moralnego Lawrence’a Kohlberga (1927–1986) 53

2.3.1. Perspektywa aplikacji teorii Kohlberga na grunt psychologii sądowej w sprawach nieletnich 61

2.4. Rozwój i funkcjonowanie struktur poznawczych według Piageta i Kohlberga w kontekście współczesnego modelu Kennetha Dodge’a 64

2.5. Teoria rozwoju tożsamości ego Erika H. Eriksona (1902–1994) 66

2.6. Teoria zadań rozwojowych Roberta J. Havighursta (1900–1991) 77

2.6.1. Założenia ogólne 77

2.6.1.1. Zadania rozwojowe a kryzysy rozwojowe 85

2.6.2. Negatywne skutki niepowodzenia w realizacji NZR – refleksje własne 86

2.7. Internalizacja wartości moralnych i norm postępowania a regulacja zachowania 90

2.7.1. Pojęcia wartości i standardów wartości 90

2.7.2. Normy postępowania a normy moralne 93

2.7.3. Sens podmiotowy normy moralnej a język 95

2.7.4. Co to znaczy „działanie normy”? 96

2.7.5. Geneza osobowościowej regulacji moralnej 98

2.7.5.1. Koncepcja normocentrycznego rozwoju regulacji społeczno-moralnej Janusza Reykowskiego 99

2.7.5.2. Symboliczne opanowanie norm 100

2.7.5.3. Koncepcja regulacji społeczno-moralnej związanej z Ja (poczuciem własnej wartości) Shaloma Schwartza i Jerzego Karyłowskiego 101

2.8. Ułomne skutki desocjalizacyjne w internalizacji norm moralnych 104

2.8.1. Ułomne skutki desocjalizacyjne w świetle koncepcji Shaloma H. Schwartza 104

2.8.2. Ułomne skutki desocjalizacyjne na tle koncepcji Lawrence’a Kohlberga w świetle badań empirycznych 105

Rozdział 3. Funkcjonowanie emocji jako regulatora zachowania 108

3.1. Wprowadzenie 108

3.2. Pojęcie emocji 109

3.3. Cechy (komponenty) emocji 111

3.3.1. Pobudzenie emocjonalne 111

3.3.2. Znak emocji 115

3.3.3. Treść emocji 117

3.4. Poznawcze reprezentacje emocji 118

3.5. Kognitywistyczno-językoznawczy model uczuć 121

3.6. Anatomiczno-fizjologiczne generatory i transmitery emocji 126

3.7. Społeczne mechanizmy powstawania i funkcjonowania emocji 128

3.8. Lęk i mechanizmy jego funkcjonowania 129

3.9. Gniew i agresja a problematyka asocjalności 134

3.10. Nastroje 137

Rozdział 4. Procesy i mechanizmy motywacji 139

4.1. Wprowadzenie 139

4.2. Ewolucjonistyczne podejście do problematyki motywacji 140

4.3. Psychoanalityczne teorie motywacji 141

4.4. Behawiorystyczne teorie motywacji 144

4.5. Problematyka motywacji w koncepcjach opartych na pojęciach potrzeb i wartości 146

4.6. Poznawcze koncepcje motywacji 153

Rozdział 5. Postawy: struktura i funkcje regulacyjne 157

5.1. Pojęcie postaw 157

5.2. Mechanizm regulacyjny postaw 158

5.2.1. Postawy a spostrzeganie społeczne. Percepcja i ocena w mechanizmie regulacyjnym postaw 158

5.2.2. Poziom ogólności postaw a zachowanie 159

5.3. Wrogość jako postawa 160

5.3.1. Struktura postawy wrogości 165

Rozdział 6. Osobowość jako centralny system integracji i regulacji zachowania 175

6.1. Wprowadzenie 175

6.2. Pojęcie i geneza osobowości w ujęciu psychologii poznawczej 176

6.2.1. Założenia ogólne 176

6.2.2. Obraz własnej osoby (OWO) oraz jego funkcje integracyjne i regulacyjne 182

6.2.3. Psychologiczne automatyzmy w regulacji zachowań 184

6.3. Kształtowanie się osobowości w świetle teorii społecznego uczenia się Alberta Bandury 192

Rozdział 7. Psychologiczne mechanizmy zachowania w warunkach stresu psychologicznego 199

7.1. Wprowadzenie 199

7.2. Psychologiczne koncepcje stresu 202

7.3. Radzenie sobie ze stresem 206

7.4. Konsekwencje stresu psychologicznego 212

7.5. Możliwości psychologicznego diagnozowania stylów radzenia sobie ze stresem 213

Część 2. Socjologiczne i psychologiczne koncepcje przestępczości 216

Wprowadzenie 218

Rozdział 8. Wybrane socjologiczno-kryminologiczne koncepcje dewiacji i przestępczości 221

8.1. Orientacje strukturalistyczno-funkcjonalne 221

8.1.1. Teoria anomii Roberta Kinga Mertona (1910–2003) 221

8.2. Orientacje kulturowe. Teoria zróżnicowanych powiązań Edwina H. Sutherlanda (1883–1950) 227

8.2.1. Wprowadzenie 227

8.2.2. Twierdzenia teorii E. H. Sutherlanda 228

8.2.3. Druga wersja teorii zróżnicowanych powiązań 229

8.2.4. Stosunek Sutherlanda do kompetencji i statusu teoretycznego „przyszłej” psychologii przestępczości 239

8.3. Orientacje podkulturowe 241

8.3.1. Pojęcie podkultury i dewiacji społecznej 241

8.3.2. Teoria podkultur dewiacyjnych Alberta K. Cohena 247

8.3.3. Koncepcja podkultur warstw niższych Waltera B. Millera 251

8.3.4. Teoria zróżnicowanych możliwości Richarda A. Clowarda i Lloyda E. Ohlina 257

8.3.5. Teoria neutralizacji Greshama M. Sykesa i Davida Matzy. W stronę eksplanacji psychologicznej 263

8.4. Orientacje kontroli społecznej 268

8.4.1. Teoria kontroli społecznej Travisa Hirschiego 268

8.5. Orientacje reakcji społecznej 275

8.5.1. Teoria symbolicznego interakcjonizmu Georga H. Meada (1863–1931) 275

8.5.2. Społeczne interakcje a dewiacje i etykietowanie 279

8.5.3. Założenia modelowe reakcji społecznej i psychospołeczne mechanizmy naznaczenia według Cooleya, Lemerta, Beckera i Garfinkla 280

Rozdział 9. Psychologiczne koncepcje dewiacji i przestępczości 290

9.1. Wprowadzenie 290

9.2. Uwarunkowania przestępczości w świetle teorii Hansa Jürgena Eysencka (1916–1997) 291

9.3. Uczenie się przez unikanie a problematyka przestępczości i psychopatii.Badania Davida T. Lykkena, Stanleya Schachtera i Bibba Latané 299

9.3.1. Chloropromazyna, lęk a kłamanie 306

9.3.2. Psychopatia a problemy przestępczości 309

9.3.2.1. Wprowadzenie 309

9.3.2.2. Problemy definicyjne psychopatii w różnych systemach klasyfikacyjnych 311

9.3.2.3. Współczesne definicje psychopatii 316

9.3.3. Genotyp i fenotyp psychopatii 320

9.3.3.1. Trudności metodologiczne w trafności pomiaru psychopatii 320

9.3.3.2. Psychopathy Checklist (PCL) Roberta D. Hare’a 322

9.3.3.3. Złożoność syndromu (trwałego defektu osobowościowego) psychopatii 325

9.4. Teoria zachowań internalizacyjnych i eksternizacyjnych Thomasa M. Achenbacha 327

9.5. Teoria ogólnego napięcia Roberta Agnewa 331

9.6. Parcjalne, psychologiczne koncepcje przestępczości 337

9.6.1. Charakterystyka syndromu HIA/ADHD 337

9.6.2. Badania Davida P. Farringtona (HIA i CP) 340

9.6.3. Teoria kontroli powstrzymującej Waltera C. Recklessa 345

9.7. Koncepcja przestępczości Michaela R. Gottfredsona i Travisa Hirschiego oraz jej weryfikacja empiryczna Estelli Romero 351

9.7.1. Wprowadzenie 351

9.7.2. Badania weryfikacyjne Estelli Romero i zespołu 353

9.7.3. Międzyczynnikowa analiza wyników trzech testów samokontroli 356

9.7.4. Psychologiczno-poznawczy sposób pojmowania samokontroli. Ku syntezie 363

9.8. Teoria przestępczego stylu myślenia i stylu życia Glena D. Waltersa 367

9.8.1. Wprowadzenie 367

9.8.2. Model przetwarzania informacji społecznych Kennetha A. Dodge’a 369

9.8.3. Teoria przestępczego stylu życia i myślenia Glena Dawida Waltersa 374

9.8.3.1. Wprowadzenie 374

9.8.3.2. Postulaty i kluczowe terminy w teorii Waltersa 374

9.8.3.3. Styl myślenia i działania przestępczego 376

9.8.3.4. Model stylu życia i myślenia przestępczego 382

9.8.4. Uwagi polemiczne i krytyczne wobec teorii Waltersa 385

9.9. Teoria Hermana A. Witkina a perspektywa wyjaśnienia zróżnicowanej asocjalności nieletnich 388

Część 3. Psychologia sądowa w zarysie 398

Rozdział 10. Związki psychologii z prawem 400

10.1. Wprowadzenie 400

10.2. Kryteria podziału sfery prawnej 402

10.2.1. Sfera tworzenia prawa. Płaszczyzna doktrynalno-legislacyjna 404

10.2.2. Płaszczyzna społeczno-psychologicznego funkcjonowania norm prawnych 406

10.2.3. Sfera praktyki ścigania i judykatury 409

10.2.3.1. Płaszczyzna profesjonalno-prawna 409

10.2.4. Płaszczyzna wykonawcza 411

10.2.3.2. Płaszczyzna wiadomości specjalnych 411

10.2.5. Płaszczyzna prewencyjna 413

Rozdział 11. Psychologiczne a prawne podejście do analizy zachowania 416

Rozdział 12. Analiza tego, co w psychologii obiektywne, ogólne i konkretne. Rozważania metodologiczne 424

Rozdział 13. Płaszczyzna wiadomości i umiejętności specjalnych 430

Rozdział 14. Przedmiot i zadania psychologii sądowej 438

14.1. Przedmiot i status metodologiczny psychologii sądowej 438

14.3. Zadania praktyczne psychologii sądowej 443

14.4. Profesjonalne role psychologa sądowego 446

Rozdział 15. Niektóre problemy metodologiczne i warsztatowe biegłego psychologa 453

Rozdział 16. Etyczno-zawodowe problemy psychologa jako biegłego sądowego 457

16.1. Wprowadzenie 457

16.2. Specyfika roli zawodowej psychologa jako biegłego a wymagania etyczne 459

16.3. Szczegółowe zasady etyczno-zawodowe pracy biegłego sądowego psychologa 464

Część 4. Asocjalność jako przedmiot badań psychologii sądowej. Zastosowanie modelu UROA w sprawach nieletnich 476

Rozdział 17. Psychologiczno-rozwojowa charakterystyka okresu adolescencji 478

Rozdział 18. Pojęcie demoralizacji (D) i niedostosowania społecznego (NS) 485

18.1. Pojęcie demoralizacji (D) 485

18.2. Pojęcie niedostosowania społecznego (NS) 486

18.3. Dewiacyjno-pasożytniczy tryb i styl życia nieletnich 496

18.3.1. Pojęcie trybu życia 496

18.3.2. Asocjalny styl życia nieletnich jako nadrzędny konstrukt teoretyczny NS 504

Rozdział 19. Społeczna etiologia NS, A, D, P jako przedmiot badań i diagnozy psychologii sądowej w sprawach nieletnich 516

19.1. Rola rodziny w genezie niedostosowania społecznego nieletnich 516

19.1.1. Wprowadzenie 516

19.1.2. Modele funkcjonowania rodziny 517

19.1.3. Odporność rodziny na czynniki zagrażające i zakłócające 521

19.1.4. Warunki opiekuńczo-wychowawcze i zdolności pedagogiczne rodziców 523

19.1.5. Postawy rodziców i ich wpływ na ważniejsze efekty socjalizacyjne swoich dzieci 529

19.1.6. Wpływ postaw rodziców na strukturę Ja i samoocenę adolescentów 536

19.2. Niepowodzenia szkolne jako synergiczny zbiór czynników ryzyka przestępczości nieletnich 538

19.2.1. Wprowadzenie 538

19.2.2. Strukturalno-szkolne uwarunkowania niepowodzeń edukacyjno-wychowawczych uczniów 539

19.2.3. Rodzinne i szkolne korelaty niepowodzeń EWN a asocjalność i przestępczość nieletnich 541

19.2.4. Zjawisko przemocy szkolnej a asocjalność adolescentów 548

19.2.5. Syndromologia osobowościowa adolescentów z grupy niestosującej przemocy ~P 552

19.3. Grupy podkulturowe a proces desocjalizacji i specyfika trybu życia przestępczego 556

19.3.1. Wprowadzenie 556

19.3.2. Małe grupy i psychospołeczne mechanizmy ich funkcjonowania 557

19.3.3. Poszukiwanie grupy podkulturowej jako pierwsza faza asocjalności osobowości –1^o NS 566

19.3.4. Ideologia grupy dewiacyjnej (IGAD) 569

19.3.5. Funkcjonowanie w asocjalnych grupach podkulturowych jako parcjalny przedmiot badań naukowych i diagnozowania A, NS i D 572

Rozdział 20. Wpływ mass mediów na ryzyko asocjalności i przestępczości nieletnich 578

Rozdział 21. Psychologiczna charakterystyka ułomnej regulacji zachowania osób asocjalnych (UROA) 585

21.1. Wprowadzenie 585

21.2. Braki w przyjmowaniu perspektywy czasowej a ułomna regulacja osobowości socjalnej (UROA) 586

21.3. Procesy i mechanizmy motywacyjne osobowości asocjalnej 590

21.3.1. Wprowadzenie 590

21.3.2. Analiza procesów motywacyjnych dla potrzeb psychologii sądowej 592

21.3.3. Funkcjonowanie samokontroli u nieletnich w ramach UROA 597

21.3.3.1. Wprowadzenie 597

21.3.3.2. Przedmiot i przebieg samokontroli w NRO i w UROA 601

21.4. Ukierunkowanie aktywności przestępczej nieletnich 610

21.4.1. Analiza skupień przestępstw pospolitych 610

21.4.2. Procesy motywacyjne sterujące dokonywaniem trzech typów przestępstw pospolitych 613

21.5. Temperament a UROA 618

21.6. Charakterystyka osobowościowa adolescentów stosujących przemoc (P) i niestosujących przemocy (~P) 624

21.7. Późny egocentryzm a konsekwencje UROA 639

Rozdział 22. Założenia strukturalizacyjne modelu UROA 652

22.1. Strukturalno-funkcjonalna konceptualizacja modelu UROA a model NRO 656

22.2. Poziomy regulacji psychicznej a syndromy osobowościowe w modelu UROA 660

22.2.1. Wprowadzenie 660

22.3. Asocjalne moduły poznawcze a poziomy regulacji osobowości 664

22.4. Moduły poznawcze UROA 670

22.4.1. Niektóre ustalenia pojęciowe 670

22.4.2. Charakterystyka modułów poznawczych UROA 672

Rozdział 23. Typy regulacji UROA 681

23.1. Rozkłady empiryczne pomiaru modułów Waltersa (PICTS) i analiza skupień (k-średnich) z innymi testami 681

23.2. Analiza skupień k-średnich UROA 683

23.3. Syndromologia asocjalnego stylu życia w ramach FAGP wraz z regulacją UROA i uwarunkowaniami etiologicznymi 690

23.4. Stopnie niedostosowania społecznego i demoralizacji (P_y) w związku z UROA i FAGP wraz z uwarunkowaniami etiologicznymi (P_x) 692

Bibliografia 700

Wykaz zastosowanych w książce skrótów i symboli 732

Indeks nazwisk 733

Indeks rzeczowy 740