"Epidemiologia w medycynie klinicznej i zdrowiu publicznym"

Spis treści

Od Autora 12

1. Podstawowe pojęcia i definicje 14

Ewolucja epidemiologii 16

Współczesne podejście epidemiologiczne 19

Czynniki gospodarza 20

Czynniki środowiskowe i swoiste czynniki etiologiczne 21

Współdziałanie czynników 22

2. Zapobieganie chorobom 24

Zapobieganie pierwszej fazy (podstawowe) 26

Zapobieganie drugiej fazy 29

Zapobieganie trzeciej fazy (rehabilitacja) 29

3. Ocena stanu zdrowia zbiorowości 31

Pojęcie zdrowia i choroby 31

Markery biologiczne ekspozycji i choroby 33

Negatywne i pozytywne mierniki zdrowia 33

4. Badanie umieralności 36

Umieralność niemowląt 37

Tablice wymieralności 39

Wskaźnik śmiertelności 39

5. Badanie rozpowszechniania chorób (zachorowalność i chorobowość) 40

Rozpoznanie i klasyfikacja chorób 40

Mierniki epidemiologiczne rozpowszechniania chorób w populacji 41

Współczynnik zapadalności 44

Współczynnik chorobowości 45

Dobór mierników stanu zdrowia populacji 48

6. Źródła informacji o stanie zdrowia zbiorowości 49

Dane o zgonach 49

Zasady wyboru rozpoznań 50

Dane o chorobach 51

Zgłoszenia chorób zakaźnych 52

Zgłoszenia chorób i zatruć zawodowych 53

Zgłoszenia nowotworów złośliwych 54

Choroby podlegające obowiązkowej rejestracji 55

Dane o przyczynach niezdolności do pracy 55

Statystyki szpitalne 56

Statystyki lecznictwa otwartego 57

Dane dotyczące inwalidztwa 58

Dane z masowych badań profilaktycznych 58

Specjalne organizowane badania stanu zdrowia ludności 59

7. Strategia badań epidemiologicznych 60

Badania epidemiologiczne opisowe 61

Badania analityczne (etiologiczne) 62

Badania eksperymentalne (interwencyjne) 62

8. Epidemiologia opisowa 66

Charakterystyka osób 66

Zmienność występowania chorób w czasie (zmienność czasowa) 73

Zmienność występowania chorób w zależności od miejsca 76

Migracja populacji w analizach geograficznych 80

9. Badania obserwacyjne retrospektywne (kliniczno-kontrolne) 82

Wybór grupy przypadków 84

Wybór grupy kontrolnej 85

Liczba grup kontrolnych 88

Reprezentatywność materiału 89

Badania kliniczno-kontrolne ulokowane w „gnieździe” lub badania gniazdowe 90

Paradoks Berksona 91

Obciążenia wynikające z różnej wykrywalności choroby 93

Źródła innych obciążeń 95

Znaczenie zmiennych zakłócających wyniki 96

10. Badania obserwacyjne prospektywne (kohortowe) 98

Wybór kohorty eksponowanej 101

Wybór kohorty kontrolnej 102

Zbieranie danych o narażeniu i skutkach zdrowotnych 102

Liczebność badanych w grupach 104

Zalety i wady metody prospektywnej 104

11. Badanie eksperymentalne (losowe badania kontrolowane) 106

Formułowanie głównego celu badania eksperymentalnego 108

Poziom wyjściowy i końcowy eksperymentu 108

Czynnik doświadczalny 110

Sposoby wykonywania zabiegów 112

1. Model doświadczenia w układzie ciągłym 112

2. Model doświadczenia w układzie naprzemiennym 113

Populacja eksperymentalna 114

3. Model doświadczenia z układem zabiegów różnoczasowych 114

Przydział zabiegów w układach ciągłych 116

Przydział zabiegów w układach naprzemiennych 119

Badanie sekwencyjne 123

Liczebność jednostek doświadczalnych 123

Standaryzacja warunków przebiegu doświadczenia 126

Analiza wyników 127

Problemy natury etycznej 127

Losowe badania kontrolowane w medycynie zapobiegawczej 129

12. Wczesne wykrywanie chorób (badanie przesiewowe) 132

Wybór choroby 133

Wykrywalne stadium przedkliniczne choroby 134

Badania przesiewowe w ochronie zdrowia publicznego 135

Rak szyjki macicy 135

Rak oskrzelopochodny 136

Rak sutka 136

Nadciśnienie tętnicze krwi 137

Rak żołądka 137

Rak okrężnicy 137

Choroby naczyń wieńcowych 138

Cukrzyca 138

Choroby przewlekłe oskrzeli 139

Gruźlica 139

Jaskra 139

Ocena wczesnych i odległych korzyści zdrowotnych badań przesiewowych 140

Badanie niemowląt i dzieci w wieku szkolnym 140

Porównywanie chorobowości 143

Porównywanie czasu przeżycia 143

Porównywanie umieralności 143

Ocena metodą eksperymentalną 144

Ocena metodą obserwacyjną 144

13. Metody oceny trafności diagnozy lekarskiej 146

Definicja choroby 147

Trafność pomiaru 150

Krzywa ROC (receiver operating characteristic) 154

Badania diagnostyczne równoległe 155

Wielokrotne badania diagnostyczne 155

14. Wnioskowanie o czynnikach ryzyka i przyczynowości chorób 157

Dowody na rzecz związków przyczynowych 158

Zależność bezwarunkowa i warunkowa 162

15. Metody analizy wyników badań epidemiologicznych nad czynnikami ryzyka i etiologią choroby 164

Obliczanie ryzyka względnego w badaniach prospektywnych i eksperymentalnych 164

Obliczanie ryzyka względnego w badaniach retrospektywnych (kliniczno-kontrolnych) 166

Obliczanie ryzyka względnego w próbach powiązanych 168

Ryzyko przypisane ekspozycji 169

Obliczanie ryzyka przypisanego w badaniach prospektywnych 171

Obliczanie ryzyka przypisanego w badaniach retrospektywnych (kliniczno-kontrolnych) 172

16. Planowanie badania epidemiologicznego nad uwarunkowaniami środowiskowymi zdrowia i choroby 174

Formułowanie celu badania/hipotezy 174

Pomiary czynników środowiskowych 177

Pomiary efektów zdrowotnych 178

Określenie populacji badanej 180

Pora badania 180

Źródła błędów 181

Przygotowanie kwestionariuszy 181

Zbieranie danych 181

Błąd próby 183

Dobór próby losowej 184

17. Metody doboru próby losowej do badań epidemiologicznych 186

Wybór próby losowej 187

Etapy losowania 188

Losowanie proste 188

Losowanie warstwowe proporcjonalne 190

Losowanie warstwowe stałej liczby jednostek 190

Losowanie zespołowe 191

Losowanie systematyczne 192

Obliczanie niezbędnej liczebności próby 193

18. Wywiad w badaniach epidemiologicznych 196

Budowa kwestionariusza 198

Treść i słownictwo pytań 199

Zawartość kwestionariusza 199

Pytania otwarte i zamknięte 201

Kolejność i liczba pytań 203

Zasady zbierania danych za pomocą kwestionariuszy 204

Kodowanie odpowiedzi 206

Wybór metody zbierania wywiadu standaryzowanego 206

19. Wybór i definiowanie zmiennych 207

Skale pomiarowe proste 207

Skale pomiarowe złożone 211

Zalecana literatura 214

Zalecane pakiety statystyczne do analizy wyników badań epidemiologicznych 214

Aneks 216

Słowniczek terminów epidemiologicznych 286