"Diagnostyka obrazowa. Podstawy teoretyczne i metodyka badań"

Spis treści

Przedmowa 6

1. Wprowadzenie 16

Kliniczne znaczenie badań obrazowych – Bogdan Pruszyński 16

Zarys dziejów radiologii lekarskiej – Bogdan Pruszyński, Leszek Szczęsny Zgliczyński 23

Charakterystyka zawodowa technika elektroradiologii – Bogdan Pruszyński 27

Stosunek do pacjenta 28

Współpraca z innymi grupami zawodowymi 30

Doskonalenie zawodowe 31

Zdolność do identyfikowania się z miejscem pracy 31

Rola technika elektroradiologii w zakładzie diagnostyki obrazowej 32

Opieka nad pacjentem 32

Parametry ekspozycji 32

Ułożenie pacjenta 32

Ekspozycja na promieniowanie i optymalizacja dawki 33

Sprzęt 33

Zapis obrazu 33

Rola technika elektroradiologii w zakładzie badań ultradźwiękowych 34

Badania wymagające podejścia wielodyscyplinarnego 34

Odpowiedzialność w obrazowaniu cyfrowym 34

Rola technika w pracowni rezonansu magnetycznego 35

Odpowiedzialność kliniczna 35

Opieka nad pacjentem 35

Optymalizacja dawki 35

Przygotowanie sprzętu 35

Ułożenie pacjenta 35

Zapis obrazu 35

Rola technika elektroradiologii w organizacji pracy 36

Bezpieczeństwo 36

Sprzęt 36

Podstawowe akty prawne dotyczące praw pacjenta 37

2. Rentgenodiagnostyka konwencjonalna 38

Fizyka promieni X – Ryszard Kowski 38

Promieniowanie α 38

Rodzaje promieniowania jonizującego 38

Inne rodzaje promieniowania jonizującego 39

Promieniowanie elektromagnetyczne 39

Promieniowanie γ 39

Promieniowanie β 39

Widmo promieniowania elektromagnetycznego 40

Wytwarzanie promieniowania rentgenowskiego 40

Oddziaływanie promieniowania jonizującego z materią 44

Zjawisko fotoelektryczne 45

Efekt Comptona 46

Tworzenie par 47

Filtracja promieniowania 48

Detekcja i dozymetria promieniowania rentgenowskiego 50

Licznik Geigera-Müllera 50

Komora jonizacyjna (licznik jonizacyjny) 51

Licznik proporcjonalny 51

Liczniki scyntylacyjne 51

Detektory odczytu pośredniego 52

Detektory półprzewodnikowe 52

Inne detektory odczytu bezpośredniego 52

Podstawy radiobiologii – Jacek Fijuth 53

Naturalna promieniotwórczość 53

Rodzaje promieniowania jonizującego 53

Promieniowanie sztuczne wytwarzane w aparatach diagnostycznych i terapeutycznych 54

Sztuczne przemiany jądrowe 54

Dawki promieniowania 55

Oddziaływanie promieniowania jonizującego z materią 55

Oddziaływanie cząstek naładowanych z materią 56

Działanie promieniowania jonizującego na komórki i tkanki 57

Oddziaływanie neutronów z materią 57

Ogólna charakterystyka reakcji systemu biologicznego na napromienianie 57

Wpływ promieniowania na cykl komórkowy, DNA i inne struktury wewnątrzkomórkowe 59

Rozpoznawanie i naprawa uszkodzeń DNA 61

Apoptoza 62

Zależność biologicznych skutków promieniowania od podanej dawki 62

Typy odczynów popromiennych w tkankach 64

Narządowe skutki promieniowania 65

Skutki promieniowania dla organizmu w życiu wewnątrzmacicznym 66

Genetyczne skutki promieniowania, popromienna kancerogeneza 67

Ryzyko indukcji nowotworu po radiologicznych badaniach diagnostycznych 68

Zasady ochrony przed promieniowaniem jonizującym – Irena Kwolczak-El Korbi 70

Źródła promieniowania jonizującego 70

Naturalne promieniowanie tła 70

Ekspozycja na promieniowanie w celach medycznych 71

Ekspozycja na promieniowanie związana z badaniami naukowymi 71

Ekspozycja na promieniowanie związana z zastosowaniami w przemyśle 71

Produkty użytkowe 71

Definicje i jednostki 72

Zagadnienia ochrony radiologicznej 72

Narażenie zawodowe na promieniowanie jonizujące 73

Dopuszczalne dawki promieniowania 74

Sposoby ochrony przed promieniowaniem 74

Kontrola dawek indywidualnych 75

Kontrola dozymetryczna środowiska pracy 76

Kontrola lekarska 76

Narażenie pacjenta na promieniowanie jonizujące 76

Badanie izotopowe 77

Badanie rentgenowskie 77

Dawki promieniowania otrzymywane w czasie badań 77

Ochrona pacjenta przed nadmierną ekspozycją 79

Systemy detekcji promieniowania i prezentacji obrazu – Bogdan Pruszyński, Ryszard Kowski 80

Przenikliwość promieniowania X 81

Teoria obrazu rentgenowskiego 81

Budowa fizykochemiczna badanego obiektu 83

Geometria wiązki promieniowania 84

Położenie obiektu w stosunku do przebiegu wiązki 85

Kontrastowość obrazu 87

Ostrość obrazu 88

Rozdzielczość obrazu 91

Analogowe systemy rejestracji obrazu rentgenowskiego 92

Cyfrowe systemy obrazowania 94

Różnice między analogowym a cyfrowym zapisem obrazu 94

Sposoby pozyskiwania informacji cyfrowych 95

Ogólna charakterystyka systemów analogowych i cyfrowych 98

Przetwarzanie obrazu 99

Wpływ cyfrowych systemów obrazowania na infrastrukturę i organizację pracy zakładów radiologii 101

Czynniki hamujące rozwój systemów informatycznych w radiologii 104

Transmisja obrazów – teleradiologia 104

Aparatura rentgenowska – Wojciech Grabowski 105

Budowa lampy rentgenowskiej 107

Urządzenie pomocnicze zmniejszające narażenie pacjenta na promieniowanie jonizujące i poprawiające jakość obrazu radiologicznego 115

Generator rentgenowski 121

Systemy sterujące 124

Urządzenia obrazujące 127

Rentgenowskie urządzenia diagnostyczne 128

Środki cieniujące stosowane w czasie badań obrazowych – Marek Gołębiowski 144

Środki cieniujące negatywne 144

Środki cieniujące pozytywne 144

Środki cieniujące stosowane w rentgenodiagnostyce 144

Środki kontrastowe stosowane w badaniach magnetycznego rezonansu 148

Środki kontrastowe stosowane w badaniach ultrasonograficznych 149

Analogowy system zapisu obrazu rentgenowskiego – Jerzy Kuźnicki 150

Wstęp 150

Gęstość optyczna 151

Parametry charakteryzujące zarejestrowany obraz rentgenowski 151

Kontrastowość 152

Rozdzielczość 153

Stosunek sygnału do szumu (SNR) oraz ziarnistość kwantowa 153

Informatyczna wydajność kwantowa (DQE) 154

Rejestrowalna rozpiętość ekspozycji (naświetleń) 154

Elementy systemu zapisu obrazu 155

Rozdzielczość czasowa (czułość) 155

Użyteczny zakres przeniesienia (odwzorowania) ekspozycji 155

Budowa materiałów światłoczułych 156

Halogenosrebrowe materiały światłoczułe 156

Zasada powstawania obrazu 157

Właściwości materiałów światłoczułych 158

Reprodukcja drobnych szczegółów 163

Właściwości fizyczne 163

Klasyfikacja materiałów światłoczułych dla radiologii 164

Układ błona–folia wzmacniająca 166

Warunki właściwej eksploatacji materiałów światłoczułych 169

Proces obróbki materiałów światłoczułych 170

Kontrola jakości w czasie obróbki chemicznej 174

Oglądanie zapisanego obrazu 175

Nowe systemy zapisu obrazu cyfrowego 176

Ogólne i techniczne zasady wykonywania rentgenogramów – Wojciech Trojanowski 177

Elementy decydujące o naświetlaniu błony rentgenowskiej 177

Techniczne aspekty wykonywania rentgenogramów 177

Prawo odwrotnej proporcjonalności 179

Współzależność między elektrycznymi parametrami ekspozycji 179

Tabela ekspozycji 180

Wybór napięcia anodowego lampy rentgenowskiej 181

Przeliczanie ekspozycji przy zmianie warunków zdjęciowych 183

Wybór wartości iloczynu mAs 183

Ogólne zasady wykonywania rentgenogramów 185

Podstawowe rodzaje konwencjonalnych zdjęć i badań rentgenowskich 185

Ogólne zasady przygotowania i ułożenia pacjenta 187

Zasadnicze elementy techniki badania 189

Technika konwencjonalnych badań radiologicznych – Wojciech Trojanowski 198

Podstawowe wyposażenie pracowni 198

Technika wykonania zdjęć czaszki 199

Zdjęcia czaszki i części twarzowej czaszki 200

Zdjęcia oczodołów i kanału wzrokowego 214

Zdjęcia części skalistej kości skroniowej 218

Technika wykonania zdjęć układu kostno-stawowego 225

Zdjęcia kręgosłupa 226

Zdjęcia kości klatki piersiowej 243

Zdjęcia kończyny górnej 251

Zdjęcia kończyny dolnej 283

Technika wykonania zdjęć górnych dróg oddechowych i narządów klatki piersiowej 307

Technika wykonania zdjęć narządów jamy brzusznej 313

Zdjęcia narządów jamy brzusznej 313

Propozycja zestawów zdjęć przeglądowych w ostrych chorobach jamy brzusznej 317

Konwencjonalna tomografia 318

Badania rentgenowskie w stomatologii – Danuta Leitner, Krystyna Thun-Szretter 322

Zdjęcia wewnątrzustne 322

Zdjęcia zębowe 328

Zdjęcie zgryzowo-skrzydłowe (skrzydłowe) 331

Zdjęcia zgryzowe 332

Systemy cyfrowego obrazowania w radiologii stomatologicznej 334

Pantomografia 336

Zagadnienia techniczne w mammografii – Krystyna Bystroń, Krystyna Jasińska, Bożena Kilanowska 340

Wyposażenie pracowni mammograficznej 340

Projekcja kraniokaudalna (CC) 341

Technika badania mammograficznego (projekcje) 341

Projekcja skośna (przyśrodkowo-boczna) 343

Projekcje uzupełniające 344

Rola i odpowiedzialność technika rentgenowskiego 347

Kontrola czystości ciemni 348

Kontrola jakości pracy aparatury mammograficznej 348

Kontrola wywoływarki automatycznej 349

Kontrola jakości obrazów mammograficznych 351

Analiza filmów odrzuconych 353

Kontrola czystości ekranów wzmacniających 353

Kontrola mechanicznych części mammografu 353

Sprawdzenie ilości utrwalacza na filmie 354

Kontrola przylegania ekranów do filmów 355

Kontrola urządzenia do kompresji (mierzenie siły ucisku) 355

Kontrola oświetlenia i tła w ciemni 356

Diagnostyka radiologiczna przewodu pokarmowego – Andrzej Cieszanowski 357

Środki cieniujące 357

Pasaż środków cieniujących przez przewód pokarmowy 357

Podstawy techniki badania 357

Badanie jednokontrastowe i dwukontrastowe 358

Czasy ekspozycji w poszczególnych odcinkach przewodu pokarmowego 358

Przełyk 358

Żołądek i dwunastnica 360

Jelito cienkie 361

Jelito grube 363

Diagnostyka radiologiczna układu moczowego – Andrzej Cieszanowski 366

Przygotowanie pacjenta do badania 366

Urografia 366

Zdjęcie przeglądowe jamy brzusznej 366

Cystografia mikcyjna 371

Pielografia 371

Ureterografia 372

Badanie mineralizacji kości (densytometria) – Maciej Stępniewski 373

Ilościowa tomografia komputerowa 373

Absorpcjometria promieniowania rentgenowskiego 374

Densytometria ultradźwiękowa 376

Odrębności techniki konwencjonalnych badań radiologicznych u dzieci – Michał Brzewski, Jarosław Mądzik 377

Warunki techniczne wykonywania zdjęć rentgenowskich 378

Badanie narządów klatki piersiowej 381

Wybrane badania radiologiczne 381

Badania przewodu pokarmowego 382

Badania układu moczowego 384

Badanie układu kostnego 385

3. Badania układu naczyniowego. Radiologia interwencyjna – Bogdan Pruszyński, Olgierd Rowiński 388

Organizacja i personel pracowni badań naczyniowych 388

Wprowadzenie 388

Wyposażenie aparaturowe 391

Technika radiografii 393

Najczęściej wykonywane badania naczyniowe 395

Arteriografia mózgowa 395

Arteriografia zewnątrzczaszkowych tętnic zaopatrujących mózg 396

Angiokardiografia 398

Arteriografia łuku tętnicy głównej 398

Arteriografia tętnic wieńcowych (koronarografia) 399

Arteriografia tętnicy płucnej 400

Aortografia brzuszna 401

Arteriografia tętnic nerkowych 401

Arteriografia trzewna 402

Arteriografia tętnic miednicy i kończyn dolnych (aortoarteriografia kończynowa) 405

Flebografia kończyn dolnych 407

Udział technika w czasie zabiegów radiologii interwencyjnej 408

4. Tomografia komputerowa – Ryszard Pacho, Bogdan Pruszyński 409

Zasady działania 410

Budowa zestawu do tomografii komputerowej 411

Organizacja pracowni tomografii komputerowej 415

Kliniczne znaczenie tomografii komputerowej 417

Technika wykonywania badań 418

Część ogólna 418

Część szczegółowa 419

Programy wtórnej rekonstrukcji obrazu 441

Kierunki rozwoju metody 444

5. Wprowadzenie do systemu zapewnienia jakości – Ryszard Kowski 446

Cele realizacji systemów zapewnienia jakości 446

Zasada ALARA 446

Podstawy prawne 447

Zestawienie kosztów i zysków 447

Zasady funkcjonowania systemu 448

Czym pracujemy? 450

Jak pracujemy? 452

Gdzie tkwi błąd? 454

Czy sprzęt działa poprawnie? 460

Testy ciemni 461

Testy aparatu rentgenowskiego 464

Jak to zmienić? 469

Czy jest lepiej? 470

6. Medycyna nuklearna – Leszek Królicki, Renata Andrysiak, Adam Bajera 472

Wstęp 472

Techniki radioizotopowe w porównaniu do innych technik diagnostycznych 473

Natura i pochodzenie promieniowania jonizującego 474

Wpływ promieniowania na materię 476

Sposoby uzyskiwania radioizotopów 478

Podstawowe pojęcia z zakresu dozymetrii 480

Zasady ochrony radiologicznej 481

Radiofarmaceutyki 482

Obsługa generatora molibdenowo-technetowego 485

Przygotowywanie radiofarmaceutyków 486

Budowa gammakamery 487

Typy badań scyntygraficznych 489

Kontrola jakości gammakamery 491

Organizacja pracy w zakładzie medycyny nuklearnej 492

Zadania technika na poszczególnych stanowiskach pracy 492

Najczęściej wykonywane badania radioizotopowe 493

Scyntygrafia układu kostnego 493

Scyntygrafia perfuzyjna płuc 495

Scyntygrafia wątroby 496

Scyntygrafia nerek 498

Scyntygrafia tarczycy 501

Scyntygrafia serca 502

Scyntygrafia mózgu 504

7. Rezonans magnetyczny – Andrzej Ziemiański, Włodzimierz Borkowski 506

Historia rozwoju metody rezonansu magnetycznego 506

Zjawisko jądrowego rezonansu magnetycznego 507

Jądra, protony, neutrony, elektrony 507

Spin 507

Rotacja jąder, precesja, moment magnetyczny, magnetyzacja jądrowa 508

Relaksacja podłużna 510

Relaksacja poprzeczna 512

Podstawy obrazowania 514

Echo spinowe, echo gradientowe 514

Gradienty pola magnetycznego 515

Sekwencje 516

Podstawy spektroskopii 518

Elementy systemu MR 521

Magnes 521

System gradientowy 522

System nadawczo-odbiorczy 523

Klatka Faradaya 524

Komputer, konsola operatora 524

Aspekty bezpieczeństwa badań 525

Techniki badań 526

Przygotowanie pacjenta do badania 526

Badania obrazowe 527

Badania angiograficzne 532

Badania czynności narządów 534

Jakość badania i artefakty 535

Rozdzielczość, kontrast, szumy 535

Artefakty MR 536

Słownik terminów MR 539

8. Diagnostyka ultrasonograficzna – Wiesław Jakubowski 542

Podstawy fizyczne i aparaturowe diagnostyki USG 543

Rodzaje badań 548

Przygotowanie i technika wykonywania badań 553

Standardy diagnostyki ultrasonograficznej 554

Rola personelu technicznego w pracowniach ultrasonograficznych 555

9. Komputery w radiologii – Piotr Bogorodzki 557

Wstęp 557

Funkcjonalny opis komputera 558

Sieci komputerowe 562

Elementy oprogramowania komputerów 565