"Historia medycyny"

Spis treści

Przedmowa do wydania trzeciego 6

Wprowadzenie do historii medycyny — Tadeusz Brzeziński 12

Dzieje historii medycyny 14

Podstawowe pojęcia metodologii historii medycyny 18

Paradygmat i jego znaczenie w historii nauki 23

Część I. Od empirii i filozofii przyrody do nauki 25

Rozdział 1. Dawna medycyna i lekarze. Studium kształtowania zawodu — Tadeusz Brzeziński 26

Medycyna a magia 27

Medycyna a religia 29

Medycyna i lekarze Mezopotamii 30

Medycyna i lekarze w starożytnym Egipcie 33

Medycyna i lekarze starożytnych Indii 34

Medycyna i lekarze w starożytnych Chinach 36

Medycyna i lekarze starożytnej Grecji 37

Medycyna i lekarze w starożytnym Rzymie 42

Chrześcijaństwo i medycyna wczesnego średniowiecza 45

Medycyna arabska 48

Świeckie szkoły medyczne w Salerno i w Montpellier 51

Początki uniwersyteckiego nauczania medycyny 53

Wydział lekarski Akademii Krakowskiej 56

Medycyna i studia lekarskie w epoce odrodzenia i baroku 57

Medycyna polska epoki odrodzenia i baroku 62

Oświecenie i jego wpływ na nauczanie medycyny 64

Próby zreformowania medycyny polskiej w wieku XVIII 66

Tendencje reformatorskie w nauczaniu medycyny u schyłku XVIII wieku 68

Rozdział 2. Początki i rozwój szpitali — Tadeusz Brzeziński 71

Szpitale średniowieczne 72

Zakony szpitalne 75

Reformacja i kontrreformacja a szpitale 76

Szpitale generalne 77

Nowa sytuacja w szpitalnictwie w wieku XVIII 78

Szpitale psychiatryczne 80

Rozdział 3. Zdrowie i choroba w starożytności i średniowieczu — Tadeusz Brzeziński 82

Koncepcje zdrowia i choroby w najstarszych cywilizacjach 82

Chińska koncepcja walki przeciwieństw i równowagi w organizmie 86

Grecka filozofia przyrody a medycyna 87

Powstanie i rozwój teorii humoralnej 88

Hipokrates i jego szkoła 89

Greckie koncepcje anatomiczno-fizjologiczne po Hipokratesie 91

Szkoła aleksandryjska 93

Pneumatyczna teoria zdrowia i choroby 95

Teoria solidarna i jej przedstawiciele 95

Anatomia i fizjologia Galena 97

Koncepcje patologiczne Galena 100

Zdrowie i choroba w medycynie arabskiej 103

Anatomia i fizjologia w średniowiecznej medycynie europejskiej 105

Średniowieczne pojmowanie choroby 109

Psychozy średniowieczne 111

Rozdział 4. U podstaw nowożytnego pojmowania zdrowia i choroby — Tadeusz Brzeziński 115

Prace anatomiczne epoki odrodzenia 115

Anatomia animata i odkrycie krążenia krwi 118

Jatrochemiczna interpretacja zdrowia i choroby 120

Zdrowie i choroba w interpretacji jatrofizyków 125

Początki anatomii mikroskopowej 131

Teoria preformacji i epigenezy 132

Thomas Sydenham i nozologia 135

Animizm i początki neuropatologii 137

Jatromorfologia 139

Rozdział 5. Medycyna zabiegowa — Witold Brzeziński 141

Chirurgia profesjonalna w najdawniejszych cywilizacjach 141

Zabiegi rytualne 142

Chirurgia w krajach starożytnego Wschodu 145

Chirurgia starożytnej Grecji i Rzymu 146

Pomoc przy porodzie i znajomość fizjologii kobiety 149

Rozdział chirurgii od medycyny 152

Chirurgia na obszarach miast włoskich i francuskich 153

Wojny jako naturalna szkoła chirurgiczna 156

Uzupełnianie ubytków krwi 158

Osiągnięcia techniki chirurgicznej 160

Ginekologia i położnictwo 162

Dzieje dentystyki 164

Chirurgia w Polsce 166

Powrót chirurgii do medycyny. Chirurgia uniwersytecka 166

Rozdział 6. Narodziny leku. Dawne terapie. Lek i jego formy, sposoby wytwarzania i dystrybucji — Aleksander Drygas 169

Narodziny leku 169

Pierwsza „profesjonalna” wzmianka o lekach z Sumeru 172

Ziołolecznictwo jako podstawowy nurt rozwoju leków 173

Inne rodzaje leków naturalnych. Koproterapia 186

Środki lecznicze pochodzenia mineralnego 188

Rola leku w koncepcjach terapeutycznych Hipokratesa 188

Galen — wielki reformator lecznictwa i lekoznawstwa 190

Wkład Arabów do rozwoju postaci leków 191

Narodziny aptek i aptekarstwa 192

Pochodzenie recepty. Pierwsze urzędowe lekospisy 197

System wagowy 201

Alchemia i jej związki z medycyną i farmacją 202

Paracelsus i koncepcje terapeutyczne jatrochemików 205

Teoria flogistonowa i początki nowoczesnej chemii 207

Apteka — miejsce wytwarzania leków 209

Początki aptekarstwa w Polsce 211

Rozdział 7. Higiena indywidualna i społeczna, choroby zakaźne i wałka z nimi — Tadeusz Brzeziński 218

Religijne nakazy zdrowotne 218

Najdawniejsze zwyczaje i urządzenia higieniczne 219

Epidemie 222

Instytucja lekarza urzędowego — fizyka miejskiego 226

Girolamo Fracastoro i teorie epidemiologiczne 227

Higiena osobista i komunalna w XV—XVIII stuleciu 229

Początki medycyny pracy 229

Kołtun, czyli goździec — specyficzna choroba polska 231

Idea upowszechnienia wiedzy o chorobach i zapobieganiu im 233

Szczepienia ochronne 233

Część II. U podstaw współczesnej nauki medycznej 235

Rozdział 8. Rozwój nauk podstawowych i przedklinicznych — Andrzej Środka 236

Wyodrębnianie się nauk przedklinicznych w XIX wieku 236

Wiek XIX — stuleciem patologów 239

Rola i rozwój nauk morfologicznych 250

Fizjologia 254

Kartezjańskie źródła nowoczesnej neurologii 262

Mikrobiologia lekarska 267

Ogólna charakterystyka nauk przedklinicznych w Polsce na tle medycyny światowej 273

Rozdział 9. Rozwój klinicznej medycyny wewnętrznej i specjalności pokrewnych — Tadeusz Brzeziński 289

Kolebka medycyny klinicznej — Lejda 289

Stara wiedeńska szkoła kliniczna 291

Paryż — początki podziału medycyny wewnętrznej na specjalności 293

Nowa wiedeńska szkoła kliniczna 296

Inne ośrodki kliniczne 297

Rozwój diagnostyki laboratoryjnej 298

Rozwój diagnostyki obrazowej 301

Wkraczanie inwazyjnych metod diagnostyki i terapii do medycyny wewnętrznej 306

Choroby układu krążenia 308

Rozwój pediatrii 310

Rozwój neurologii i psychiatrii 312

Dermatologia 317

Rozdział 10. Chirurgia i specjalności zabiegowe w XIX—XX wieku — Witold Brzeziński 319

Walka z bólem. Rozwój znieczulenia ogólnego 321

Znieczulenie miejscowe 325

Pokonanie zakażenia — rozwój antyseptyki i aseptyki 327

Tamowanie krwawienia i postępowanie przy uzupełnianiu ubytków krwi 331

Rozwój chirurgii jamy brzusznej 334

Endoskopia. Od diagnostyki do terapii 336

Wyodrębnianie się specjalności zabiegowych 340

Ortopedia i traumatologia 341

Chirurgia klatki piersiowej 344

Początki chirurgii transplantacyjnej 347

Neurochirurgia 349

Położnictwo i ginekologia 350

Powstawanie innych specjalności zabiegowych 354

Rozdział 11. Rozwój nauki o leku i jego wpływ na rozwój terapii — Aleksander Drygas 356

Stan farmakoterapii u schyłku XVIII wieku 356

Odkrycie alkaloidów i rozwój fitochemii 357

Poznawanie nowych środków leczniczych a terapia w XIX wieku 361

Pierwsza synteza organiczna i jej znaczenie dla późniejszej syntezy leków 362

Pierwsze środki chemiczne otrzymane w wyniku syntezy i zastosowanie ich w lecznictwie 366

Narodziny chemioterapii. Paul Ehrlich 373

Odkrycie enzymów, hormonówi witamin 375

Odkrycie sulfonamidów 396

Odkrycie antybiotyków 399

Główne kierunki dalszych poszukiwań terapeutycznych 402

Rozdział 12. Naturalne i niekonwencjonalne metody leczenia — Tadeusz Brzeziński 407

Akupunktura i przypiecki 408

Joga — sposób na życie współczesnego Europejczyka 411

Homeopatia 412

Irydodiagnostyka 416

Leczenie prądami biologicznymi 420

Wodolecznictwo Priessnitza i Kneippa 423

Chiropraktyka i osteopatia 424

Rozdział 13. Społeczne problemy medycyny. Zdrowie publiczne — Tadeusz Brzeziński 429

Johann Peter Frank i jego koncepcja policji medycznej 429

Epidemie XIX stulecia isposobywalki z nimi 431

Szczepienia ochronne jako metoda profilaktyczna 433

Medycyna społeczna jako przedmiot zainteresowania uczonych 436

Walka z chorobami społecznymi i rola w niej medycyny 438

Praca a choroby, początki medycyny pracy 439

Ubezpieczenia społeczne 440

Idea pomocy rannym na polu walki 442

Polska szkoła filozofii medycyny 444

Eugenika — założenia i ich manowce 446

Eutanazja jako problem społeczny 447

Eksperyment medyczny — wypaczenia i próby regulacji 448

Formy współpracy międzynarodowej w dziedzinie medycyny społecznej 450

Rozdział 14. Rozwój nauk medycznych i kształcenia lekarzy w Polsce w XIX i pierwszej połowie XX wieku — Tadeusz Brzeziński 451

Nauczanie medycyny pod zaborami 452

Polacy na uniwersytetach świata 456

Towarzystwa i czasopiśmiennictwo naukowe w okresie zaborów 457

Nauczanie medycyny i nauki lekarskie w latach II wojny światowej 459

Nauczanie medycyny w Polsce w okresie międzywojennym 459

Zmiana systemu nauczania po II wojnie światowej 462

Zakończenie 463

Zestawienie literatury uzupełniającej 466

Skorowidz rzeczowy 470

Skorowidz nazwisk 480