"Farmakologia"

Spis treści

Przedmowa 8

1. Podstawy farmakologii ogólnej – Elżbieta Nowakowska 18

1.1. Lek 18

1.1.1. Pochodzenie leku, nazewnictwo 18

1.1.2. Postacie leków 19

1.1.3. Dawki leków i dawkowanie 19

1.1.4. Sposoby wprowadzania leków do organizmu 21

1.1.5.Źródła informacji o lekach 22

1.1.6. Podstawowe informacje o sposobie zapisywania leków 22

1.2. Podstawy farmakokinetyki 26

1.2.1. Podstawowe pojęcia farmakokinetyczne 30

1.3. Podstawy farmakodynamiki 32

1.3.1. Działanie leków 32

1.3.2. Mechanizmy działania leków 34

1.3.3. Interakcje leków 36

1.4. Podstawy farmakoekonomiki 39

2. Leki wpływające na układ autonomiczny, nerwy obwodowe i mięśnie 42

2.1. Leki wpływające na układ przywspółczulny – Róża Julia Wiśniewska, Konstanty Wiśniewski 44

2.1.1. Leki pobudzające czynność układu przywspółczulnego (leki cholinomimetyczne) 45

2.1.2. Leki hamujące czynność układu przywspółczulnego (cholinolityki, parasympatykolityki) 48

2.2. Leki wpływające na układ współczulny – Róża Julia Wiśniewska, Konstanty Wiśniewski 51

2.2.1. Leki pobudzające układ adrenergiczny (sympatykomimetyki) 53

2.2.2. Leki hamujące czynność układu współczulnego 59

2.3. Leki wpływające na zwoje układu autonomicznego – Róża Julia Wiśniewska, Konstanty Wiśniewski 63

2.3.1. Leki porażające zwoje (ganglioplegica) 64

2.4. Leki wpływające na zakończenia ruchowe – Maria Sieklucka-Dziuba, Jacek Dziuba 65

2.4.1. Leki porażające zakończenia ruchowe (zwiotczające) 65

2.4.2. Leki pobudzające zakończenia ruchowe 67

2.5. Leki znieczulające miejscowo – Waldemar A. Turski 68

2.6. Leki spazmolityczne – Waldemar A. Turski 73

2.6.1. Leki miolityczne – pochodne izochinolinowe 74

2.6.2. Leki cholinolityczne o silnym działaniu miolitycznym 75

2.6.3. Inne leki 76

2.6.4. Leki pochodzenia roślinnego o działaniu spazmolitycznym 76

3. Leki wpływające na ośrodkowy układ nerwowy – Maria Sieklucka-Dziuba, Jacek Dziuba 77

3.1. Leki znieczulenia ogólnego 77

3.1.1. Premedykacja farmakologiczna 77

3.1.2. Wziewne środki znieczulenia ogólnego 78

3.1.3. Dożylne Środki znieczulenia ogólnego 81

3.2. Leki przeciwbólowe – Leszek Szadujkis-Szadurski, Katarzyna Szadujkis-Szadurska 83

3.2.1. Opioidowe leki przeciwbólowe 85

3.2.2. Nieopioidowe leki przeciwbólowe 95

3.3. Leki psychotropowe 100

3.3.1. Leki przeciwlękowe (anksjolityczne) – Grazyna Ossowska, Izabela Zakrocka 100

3.3.2. Leki neuroleptyczne – Grażyna Ossowska, Magdalena Idziak 108

3.3.3. Leki przeciwdepresyjne – Grażyna Ossowska, Izabela Zakrocka 118

3.4. Leki nasenne i uspokajające – Grażyna Ossowska, Magdalena Idziak 127

3.4.1. Barbiturany 128

3.4.2. Pochodne benzodiazepiny 129

3.4.3. Nowe leki nasenne 130

3.4.4. Inne leki nasenne 130

3.4.5. Leki uspokajające roślinne i sole bromu 132

3.5. Leki przeciwpadaczkowe – Stanisław J. Czuczwar 133

3.5.1. Charakterystyka padaczki 133

3.5.2. Leki przeciwpadaczkowe 136

3.5.3. Zasady stosowania leków przeciwpadaczkowych 144

3.5.4. Leki stosowane w leczeniu stanu padaczkowego 145

3.6. Leki stosowane w chorobach neurodegeneracyjnych – Stanisław J. Czuczwar 146

3.6.1. Leki stosowane w chorobie Parkinsona 146

3.7. Leki cucące – Stanisław J. Czuczwar 148

3.6.2. Leki stosowane w innych schorzeniach neurodegeneracyjnych 148

4. Zależności lekowe i narkomanie – Grażyna Rajtar-Cynke 150

4.1. Leki wywołujące uzależnienia 155

4.1.1. Narkotyczne leki przeciwbólowe 155

4.1.2. Leki nasenne 156

4.1.3. Kokaina 157

4.1.4. Inne leki o właściwościach uzależniających 157

4.2. Inne substancje o działaniu uzalezniającym 158

4.2.1. Związki o działaniu halucynogennym 158

4.2.2. Amfetaminy i inne związki o działaniu pobudzającym 158

4.2.3. Pochodne kannabinolu 159

4.2.4. Środki stosowane drogą wziewną 160

4.3. Używki wywołujące uzależnienia 161

4.3.1. Alkohol etylowy 161

4.3.2. Nikotyna 164

5. Związki endogenne i leki wpływające na procesy regulacyjne organizmu 167

5.1. Hormony – Piotr Tutka, Maria Kozicka 167

5.1.1. Hormony podwzgórza – Piotr Tutka 168

5.1.2. Hormony przysadki mózgowej – Piotr Tutka 170

5.1.3. Hormony tarczycy. Leki przeciwtarczycowe. Związki jodu – Piotr Tutka 177

5.1.4. Hormony kory nadnerczy – Piotr Tutka 181

5.1.5. Hormony i leki wpływające na gospodarkę weglowodanową – Piotr Tutka 187

5.1.6. Hormony i inne czynniki wpływające na gospodarkę wapniowo-fosforanową – Piotr Tutka 194

5.1.7. Hormony płciowe – Maria Kozicka 197

5.1.8. Hormonalna terapia zastępcza (HTZ) – Maria Kozicka 208

5.1.9. Doustne Środki antykoncepcyjne – Maria Kozicka 209

5.2. Witaminy i pierwiastki Śladowe – Zdzisław M. Kleinrok, Grażyna Rajtar-Cynke 212

5.2.1. Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach 213

5.2.2. Witaminy rozpuszczalne w wodzie 217

5.2.3. Preparaty wielowitaminowe 224

5.2.4. Pierwiastki Śladowe 224

5.3. Autakoidy – Maria Rutkowska 226

5.3.1. Histamina i leki przeciwhistaminowe 226

5.3.2. Prostanoidy, leukotrieny 235

5.3.3. Tlenek azotu 237

5.3.4. Serotonina 238

5.3.5. Angiotensyna 239

5.4. Leki przeciwzapalne – Leszek Szadujkis-Szadurski, Katarzyna Szadujkis-Szadurska 241

5.4.1. Niesteroidowe leki przeciwzapalne 241

5.4.2. Inne leki stosowane w reumatoidalnym zapaleniu stawów 252

5.4.3. Leki stosowane w leczeniu dny 258

5.5. Leki moczopędne – Bogusław Czerny 260

5.5.1. Tiazydy i leki tiazydopodobne 261

5.5.2. Diuretyki pętlowe 262

5.5.3. Leki moczopędne oszczędzające potas 262

5.5.4. Inne leki 264

6. Leki stosowane w chorobach układu krążenia 265

6.1. Leki stosowane w niewydolności serca – Jerzy Wójcicki 265

6.1.1. Glikozydy nasercowe 265

6.1.2. Leki rozszerzające naczynia krwionośne 271

6.1.3. Leki moczopędne w niewydolności krążenia 272

6.1.4. Inne leki zwiększające kurczliwość serca 273

6.1.5. Leki β-adrenolityczne w niewydolności krążenia 274

6.1.6. Uwagi na temat leczenia niewydolności serca 274

6.2. Leki stosowane w zaburzeniach rytmu serca – Bogusław Czerny, Jerzy Wójcicki 275

6.2.1. Leki stosowane w zaburzeniach rytmu wynikających ze zwiększonego automatyzmu serca 276

6.2.2. Leki ułatwiające przewodzenie w układzie bodźcoprzewodzącym 280

6.3. Leki stosowane w nadciśnieniu tętniczym – Bogusław Czerny 281

6.3.1. Leki moczopędne 282

6.3.2. Leki β-adrenolityczne 283

6.3.3. Leki blokujące kanały wapniowe 283

6.3.4. Inhibitory konwertazy angiotensyny I i antagoniści receptora angiotensynowego AT1 284

6.3.5. Leki hipotensyjne działające na osrodkowy układ nerwowy 285

6.3.6. Leki α1-adrenolityczne 286

6.3.7. Leki rozkurczające mięśnie gładkie naczyń krwionośnych 286

6.4. Leki stosowane w chorobie niedokrwiennej serca – Jerzy Wójcicki 287

6.3.8. Inhibitory reniny 287

6.4.1. Azotyny i azotany 288

6.4.2. Syndoiminy 291

6.4.3. Leki β-adrenolityczne 291

6.4.4. Leki blokujące kanały wapniowe 295

6.5. Ogólne zasady postępowania farmakologicznego w zawale mięśnia sercowego – Jerzy Wójcicki 298

6.6. Leki stosowane we wstrząsie – Jerzy Wójcicki 300

6.7. Farmakoterapia miażdżycy – Bogusław Czerny 302

6.7.1. Statyny (inhibitory reduktazy hydroksymetylokoenzymu A) 303

6.7.2. Żywice jonowymienne 303

6.7.3. Pochodne kwasu fibrynowego (fibraty) 304

6.7.4. Kwas nikotynowy 305

6.7.5. Inne leki obnizające stężenie lipidów 305

7. Farmakoterapia chorób krwi i układu krwiotwórczego 306

7.1. Krew i preparaty krwiopochodne – Jolanta Parada-Turska, Piotr Paluszkiewicz 306

7.1.1. Krew pełna 306

7.1.2. Składniki krwi i produkty krwiopochodne 306

7.1.3. Środki krwiozastępcze 313

7.2. Leki wpływające na czynność krwiotwórczą szpiku – Jolanta Parada-Turska, Piotr Paluszkiewicz? 315

7.2.1. Cytokiny krwiotwórcze (hematopoetyny) 315

7.2.2. Interferony 319

7.2.3. Leki stosowane w niedokrwistościach 320

7.3. Leki wpływające na krzepnięcie krwi – Grażyna Rajtar-Cynke 323

7.3.1. Leki stosowane w terapii chorób zakrzepowo-zatorowych 327

7.3.2. Leki stosowane w leczeniu skaz krwotocznych 335

8. Leki stosowane w chorobach układu oddechowego Bożena Tarchalska-Kryńska 340

8.1. Leki wykrztuśne i sekretolityczne 340

8.1.1. Leki wykrztuśne 341

8.1.2. Leki sekretolityczne 344

8.2. Leki przeciwkaszlowe 347

8.2.1. Leki przeciwkaszlowe o działaniu ośrodkowym 348

8.2.2. Leki przeciwkaszlowe o działaniu obwodowym 349

8.3. Leki przeciwastmatyczne 350

8.3.1. Leki rozkurczające mięśnie gładkie oskrzeli 350

8.3.2. Leki zapobiegające reakcji alergicznej i hamujące alergiczne zapalenie 356

8.3.3. Leczenie biologiczne w astmie 360

8.3.4. Inne leki wspomagające leczenie stanów skurczowych oskrzeli 360

8.4. Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) 361

8.3.5. Postępowanie w utrzymującym się ostrym/ciężkim napadzie duszności i w stanie astmatycznym 361

9. Leki stosowane w chorobach układu pokarmowego – Maria Rutkowska 363

9.1. Leki stosowane w zaburzeniach motoryki przewodu pokarmowego 363

9.1.1. Leki przeciwbiegunkowe 363

9.1.2. Leki przeczyszczające 367

9.2. Leki wpływające na funkcje wydzielnicze przewodu pokarmowego 370

9.2.1. Leki pobudzające wydzielanie żołądkowe 371

9.2.2. Leki hamujące wydzielanie żołądkowe 372

9.2.3. Leki wzmacniające barierę śluzówkową 376

9.2.4. Leki zobojętniające kwas solny (antacida) 379

9.2.5. Leki żółciotwórcze i żółciopędne 380

9.3. Leczenie zakażeń Helicobacter pylori 382

9.4. Leki przeciwwymiotne 383

9.4.1. Metoklopramid 383

9.4.2. Neuroleptyki 384

9.4.3. Leki cholinolityczne 384

9.4.4. Antagoniści receptora H1 384

9.4.5. Antagoniści receptora serotoninowego 5-HT3 385

9.4.6. Kannabinoidy 386

9.4.7. Antagoniści receptora NK1 386

10. Leki stosowane w zakażeniach bakteryjnych, grzybiczych, wirusowych i pasożytniczych 387

10.1. Antybiotyki – Lilia Grodzińska, Aleksandra Goszcz 387

10.1.1. Antybiotyki β-laktamowe 389

10.1.2. Makrolidy 397

10.1.3. Linkozamidy 399

10.1.4. Antybiotyki aminoglikozydowe 400

10.1.5. Tetracykliny 402

10.1.6. Inne antybiotyki 403

10.2. Syntetyczne leki chemioterapeutyczne – Lilia Grodzińska, Aleksandra Goszcz 407

10.2.1. Sulfonamidy 407

10.2.2. Pochodne nitrofuranu 410

10.2.3. Pochodne nitroimidazolu 411

10.2.4. Chinolony przeciwbakteryjne 412

10.3. Leki przeciwgrzybicze – Grażyna Rajtar-Cynke 415

10.3.1. Antybiotyki przeciwgrzybicze 416

10.3.2. Syntetyczne leki przeciwgrzybicze 418

10.4. Leki stosowane w leczeniu gruźlicy – Grazyna Rajtar-Cynke 422

10.4.1. Podstawowe leki przeciwgruźlicze 423

10.4.2. Leki przeciwgruźlicze drugiego wyboru 425

10.5. Leki przeciwwirusowe – Grażyna Rajtar-Cynke 426

10.5.1. Analogi nukleozydowe inhibitory polimerazy wirusowego DNA 428

10.5.2. Leki przeciwwirusowe o innych mechanizmach działania 429

10.5.3. Leki stosowane w leczeniu zakażenia wirusem niedoboru immunologicznego u ludzi (HIV) 431

10.6. Leki przeciwpierwotniakowe – Maria Kozicka 436

10.6.1. Leki stosowane w zimnicy 436

10.6.2. Leki stosowane w pełzakowicy i giardiozie (lambliozie) 439

10.6.3. Leki stosowane w rzęsistkowicy 440

10.6.4. Leki stosowane w toksoplazmozie 440

10.6.5. Leki stosowane w pneumocystozie 441

10.7. Leki stosowane w zakażeniach robakami i stawonogami – Maria Kozicka 442

10.7.1. Leki stosowane w zakażeniach robakami obłymi 443

10.7.2. Leki stosowane w zakażeniach robakami płaskimi 443

10.8. Środki o działaniu odkażającym i antyseptycznym – Maria Kozicka 446

10.8.1. Kwasy 446

10.8.2. Substancje uwalniające tlen atomowy 447

10.8.3. Jod i jodofory 447

10.8.4. Alkohole 448

10.8.5. Barwniki 448

10.8.6. Sole metali ciężkich 448

10.8.7. Pochodne biguanidu i amidyny 449

10.8.8. Inne 449

11. Immunofarmakologia – Tomasz Kubiatowski, Grażyna Rajtar-Cynke 450

11.1. Leki immunostymulujące 452

11.2. Leki immunosupresyjne 455

12. Chemioterapia nowotworów – Tomasz Kubiatowski 458

12.1. Podstawowe założenia chemioterapii 459

12.2. Podział leków przeciwnowotworowych 463

12.2.1. Leki alkilujące 463

12.2.2. Antymetabolity 465

12.2.3. Leki zaburzające strukturę i funkcji wrzeciona kariokinetycznego 467

12.2.4. Inhibitory topoizomerazy 468

12.2.5. Antracykliny 468

12.2.6. Inne 469

12.3. Rola hormonoterapii w leczeniu chorób nowotworowych 470

12.4. Rola terapii celowanych w leczeniu chorób nowotworowych 471

13. Środki cieniujące i radiofarmaceutyki – Zdzisław M. Kleinrok, Mariusz Świąder 473

13.1. Środki cieniujące stosowane w badaniach promieniami Roentgena 473

13.1.1. Środki cieniujące niezawierające jodu 474

13.1.2. Środki cieniujące zawierające jod 474

13.2. Środki cieniujące stosowane w badaniach ultrasonograficznych (USG) 476

13.3. Środki cieniujące stosowane w badaniach jądrowego rezonansu magnetycznego (NMR) 477

13.4. Radiofarmaceutyki 478

13.5. Wpływ Środków cieniujących na wyniki badań laboratoryjnych oraz ich interakcje z lekami 478

13.6. Działania niepożądane i toksyczne środków cieniujących 479

14. Wpływ leków na płód. Leki a karmienie piersią – Krystyna Kmieciak-Kołada 480

14.1. Chemioterapia zakażeń bakteryjnych i grzybiczych w położnictwie 482

14.2. Leki przeciwbólowe i przeciwzapalne 486

14.3. Leki psychotropowe 487

14.4. Pochodne kwasu barbiturowego 488

14.5. Leki stosowane w chorobach układu krążenia 488

14.6. Witaminy a ciąża 489

14.7. Leczenie wybranych chorób w okresie ciąży 490

14.7.1. Powikłania zakrzepowo-zatorowe 490

14.7.2. Cukrzyca 490

14.7.3. Schorzenia tarczycy 491

14.7.4. Padaczka 491

14.8. Leki a karmienie piersią 492

14.7.5. Zakażenie HIV a ciąża 492

14.9. Leki tłumiące laktację 496

14.10. Fitoterapia w okresie ciąży 497

14.11. Aromaterapia w okresie ciąży 499

15. Leki stosowane w położnictwie – Krystyna Kmieciak-Kołada, Ireneusz Kołada 500

15.1. Leki stosowane w okresie okołoporodowym 500

15.1.1. Leki pobudzające czynność skurczową macicy 500

15.2. Analgezja porodu 501

15.2.1. Leki uspokajające 501

15.2.2. Opioidowe leki przeciwbólowe 502

15.2.3. Dożylne Środki znieczulenia ogólnego 502

15.2.4. Środki zwiotczające 503

15.2.5. Środki znieczulające miejscowo 503

15.3. Postępowanie w przypadku krwotoku położniczego 504

15.4. Leki stosowane w rzucawce 505

15.5. Leki stosowane w porodzie przedwczesnym zagrażającym 506

15.5.1. Leki tokolityczne 506

Skorowidz 510