"Farmakologia"

Spis treści

Wstęp 13

Przedmowa do I wydania 15

ROZDZIAŁ I FARMAKOLOGIA OGÓLNA Rafał Olszanecki, Jacek Jawień 17

I-1. Farmakologia – powstawanie i rodzaje leków – Rafał Olszanecki 18

Farmakologia 18

Rodzaje leków 18

Powstawanie leku 21

I-2. Farmakodynamika – Jacek Jawień 26

Receptory 26

Białka G 29

Cykliczny AMP jako wtórny przekaźnik 31

Wapń jako „król wtórnych przekaźników” 32

Wydzielanie mediatorów przez synapsę 32

Tolerancja na leki 34

ROZDZIAŁ II LEKI AUTONOMICZNEGO UKŁADU NERWOWEGO Jacek Jawień 35

II-1. Wstęp 36

II-2. Leki wpływające na przekaźnictwo cholinergiczne 38

Neurony cholinergiczne i adrenergiczne autonomicznego układu nerwowego 38

Muskarynowe receptory cholinergiczne 39

Receptor nikotynowy 45

II-3. Leki wpływające na złącze nerwowo-mięśniowe 48

Związki depolaryzujące 48

Związki niedepolaryzujące 48

II-4. Leki wpływające na przekaźnictwo adrenergiczne 50

Biosynteza amin katecholowych 50

Leki sympatykomimetyczne 51

Receptory adrenergiczne 51

Leki o pośrednim działaniu sympatykomimetycznym 53

Leki pobudzające receptory dopaminergiczne 53

Leki blokujące wychwyt amin katecholowych 54

Leki α-adrenolityczne 54

Metaboliczna degradacja katecholamin 54

Leki sympatykolityczne 55

Selektywni antagoniści receptorów α1-adrenergicznych 55

Leki β-adrenolityczne (β-blokery) 56

ROZDZIAŁ III ŚRODKI ZNIECZULAJĄCE MIEJSCOWO Rafał Olszanecki 59

Budowa chemiczna i molekularny mechanizm działania 63

Efekty fizjologiczne 65

Farmakokinetyka i podział preparatów 65

Działania niepożądane 67

Zastosowanie kliniczne 68

Kierunki badań nad nowymi środkami znieczulającymi miejscowo 70

ROZDZIAŁ IV LEKI OŚRODKOWEGO UKŁADU NERWOWEGO Paweł Wołkow 71

IV-1. Ogólna organizacja ośrodkowego układu nerwowego 72

Neuroprzekaźniki i neuromodulatory 72

Klasyfikacja leków ośrodkowego układu nerwowego 81

IV-2. Leki uspokajające i nasenne 82

Barbiturany 83

Benzodiazepiny 84

Antyhistaminiki 85

Leki działające na pozasynaptyczne receptory GABAA 85

Wodzian chloralu 85

Agoniści receptorów melatoninowych 86

Antagoniści receptora dla oreksyny 86

Leki działające wybiórczo na niektóre podjednostki tworzące receptor GABAA 86

Anksjolityki bez działania nasennego 87

IV-3. Leki stosowane w zaburzeniach czynności elektrycznej ośrodkowego układu nerwowego 88

Rodzaje napadów padaczkowych 88

Leki przeciwpadaczkowe 90

Leczenie różnych rodzajów napadów padaczkowych 97

Zasady leczenia napadów padaczkowych 97

IV-4. Opioidowe leki przeciwbólowe 98

Czyści agoniści receptorowi 99

Czyści antagoniści receptorów opioidowych – leczenie zatruć 101

Mieszani agoniści/antagoniści 101

Inne grupy leków przeciwbólowych 102

IV-5. Środki znieczulenia ogólnego i ogólne zasady anestezji chirurgicznej 103

Anestetyki wziewne 104

Anestetyki dożylne 108

IV-6. Leki przeciwpsychotyczne (neuroleptyki) 110

IV-7. Leki przeciwdepresyjne i stabilizujące nastrój 114

Inhibitory wychwytu monoamin 114

Inhibitory rozkładu monoamin 117

Inne leki przeciwdepresyjne 118

IV-8. Leczenie zespołów otępiennych 119

Leki prokognitywne (nootropowe) 119

IV-9. Leczenie choroby Parkinsona i innych zaburzeń układu pozapiramidowego 121

Leczenie choroby Parkinsona 121

Leczenie choroby Huntingtona 123

Leczenie rdzeniowego zaniku mięśni 123

Leczenie stwardnienia zanikowego bocznego 123

Leczenie stwardnienia rozsianego 124

IV-10. Wpływ alkoholu na ośrodkowy układ nerwowy 126

IV-11. Psychoanaleptyki i psychodysleptyki 127

Farmakoterapia w przypadku uzależnień 131

ROZDZIAŁ V FARMAKOLOGIA AUTAKOIDÓW Jacek Jawień, Rafał Olszanecki 135

V-1. Wstęp – Jacek Jawień 136

V-2. Autakoidy aminowe – Jacek Jawień 137

Histamina 137

Serotonina 139

V-3. Leki używane w leczeniu migreny – Jacek Jawień 140

V-4. Autakoidy peptydowe – Jacek Jawień 142

Angiotensyna 142

Bradykinina 142

Endoteliny 147

V-5. Autakoidy purynowe – Jacek Jawień 148

V-6. Autakoidy gazowe – Jacek Jawień 150

Tlenek azotu 150

Tlenek węgla 155

Siarkowodór 156

V-7. Autakoidy lipidowe – Rafał Olszanecki 157

Czynnik aktywujący płytki krwi 157

Eikozanoidy 158

V-8. Niesteroidowe leki przeciwzapalne – Rafał Olszanecki 172

Efekty kliniczne 173

Leki 173

Mechanizm działania 173

Inne leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe 180

Kierunki poszukiwań nowych NLPZ 182

V-9. Zarys farmakoterapii bólu – Rafał Olszanecki 183

V-10. Farmakoterapia reumatoidalnego zapalenia stawów – Rafał Olszanecki 188

Leki łagodzące objawy choroby 189

Leki modyfikujące przebieg choroby 190

Kierunki poszukiwań nowych leków 195

V-11. Farmakoterapia dny moczanowej – Rafał Olszanecki 196

Leczenie ostrego napadu dny moczanowej 196

Leczenie długotrwałe 197

Kierunki poszukiwań nowych leków 198

ROZDZIAŁ VI IMMUNOFARMAKOLGIA Rafał Olszanecki 199

VI-1. Wstęp 200

VI-2. Ogólna organizacja i funkcje układu immunologicznego 201

VI-3. Leki immunosupresyjne 205

Leki cytotoksyczne 206

Glikokortykosteroidy 208

Leki wiążące się z immunofiliną 208

Przeciwciała i inne leki przeciwko antygenom limfocytów 210

Inhibitory współstymulacji 212

Leki przeciwcytokinowe 213

Przeciwciała hamujące działanie IgE 216

Przeciwciała przeciwko składnikom dopełniacza 216

Inne leki immunosupresyjne 217

Przeciwciała i inne leki blokujące molekuły adhezyjne 217

Przeciwciała przeciwko Rh(D) 217

VI-4. Leki immunostymulujące 221

Interferony 221

Inne cytokiny 223

Inne leki immunostymulujące 223

Mielopoetyczne czynniki wzrostowe 223

Przeciwciała 223

Skrót wiadomości o immunizacji biernej i czynnej 225

ROZDZIAŁ VII LEKI UŻYWANE W ZWALCZANIU INFEKCJI Rafał Olszanecki 227

VII-1. Wstęp 228

VII-2. Farmakobiologia infekcji 229

Wybiórcza toksyczność – ogólne mechanizmy działania leków przeciw drobnoustrojom 229

Zakres, typ, siła działania leków przeciw drobnoustrojom 231

Oporność drobnoustrojów na działanie leków 232

Wzrost drobnoustrojów w środowisku naturalnym 234

VII-3. Środki odkażające 237

VII-4. Leki przeciwbakteryjne i przeciw drobnoustrojom atypowym 242

Pochodne chinoliny 242

Pochodne nitrofuranu 243

Pochodne nitroimidazolu 244

Sulfonamidy i inhibitory reduktazy dihydrofolianu 245

Inhibitory gyrazy 248

Antybiotyki β-laktamowe 249

Antybiotyki glikopeptydowe i lipopeptydowe 260

Antybiotyki aminoglikozydowe i spektynomycyna 261

Tetracykliny i glicylcykliny 264

Antybiotyki makrolidowe, azalidowe, linkozamidowe i ketolidowe 266

Oksazolidynony 267

Inne leki przeciwbakteryjne 268

Streptograminy 268

Leki stosowane w leczeniu gruźlicy i trądu 271

Kierunki poszukiwań nowych leków przeciwbakteryjnych 275

Ogólne zasady stosowania leków przeciwbakteryjnych 276

VII-5. Leki przeciwwirusowe 281

Leki używane w leczeniu zakażeń wirusami Herpes simplex oraz Varicella-zoster 283

Leki używane w leczeniu zakażeń wirusem cytomegalii 286

Leki używane w leczeniu AIDS 287

Leki używane w leczeniu wirusowych zapaleń wątroby 295

Leki używane w leczeniu grypy 297

Inne leki przeciwwirusowe 299

Leki używane w leczeniu zakażeń wywołanych RSV 299

VII-6. Leki przeciwgrzybicze 300

Amfoterycyna B i flucytozyna 300

Azole 301

Echinokandyny 303

Inhibitory epoksydazy skwalenowej 303

Inne leki przeciwgrzybicze 303

VII-7. Leki używane w zakażeniach pierwotniakami 305

Leki używane w leczeniu malarii 305

Leki używane w leczeniu toksoplazmozy 310

Inne leki przeciwpierwotniakowe 311

Leki używane w leczeniu amebiozy 311

Leki używane w leczeniu rzęsistkowicy 311

VII-8. Leki używane w zakażeniach robakami 314

VII-9. Farmakologia w medycynie podróży 318

Chemioprofilaktyka przeciwmalaryczna 318

Leki w apteczce podróżnej 318

ROZDZIAŁ VIII LEKI PRZECIWNOWOTWOROWE Rafał Olszanecki 321

VIII-1. Wstęp 322

VIII-2. Farmakobiologia nowotworów 323

Zmiany na poziomie komórek 323

Wytworzenie się guza, naciekanie i przerzutowanie 325

Ogólne mechanizmy działania leków przeciwnowotworowych 327

Ogólne zasady działania leków na komórki nowotworowe 328

VIII-3. Leki cytotoksyczne 329

Leki alkilujące 332

Antymetabolity 334

Antybiotyki przeciwnowotworowe 337

Pochodne epipodofilotoksyny 339

Pochodne alkaloidów barwinka różyczkowego 340

Inne leki cytotoksyczne 341

Pochodne kamptotecyny 341

Taksany (taksoidy) 341

VIII-4. Leki hormonalne 343

VIII-5. Leki biologiczne 346

VIII-6. Inne leki przeciwnowotworowe 357

Nowe kierunki poszukiwania leków przeciwnowotworowych 358

VIII-7. Ogólne zasady leczenia przeciwnowotworowego 360

ROZDZIAŁ IX LEKI STOSOWANE W CHOROBACH UKŁADÓW I NARZĄDÓW Jacek Jawień, Rafał Olszanecki, Paweł Wołkow 365

IX-1. Leki wpływające na układ hormonalny – Paweł Wołkow 366

Hormony oraz farmakologia podwzgórza i przysadki 366

Hormony tarczycy 373

Hormony kory nadnerczy 378

Hormony płciowe 384

Hormony oraz leki wpływające na metabolizm wapnia i mineralizację kości 393

Homeostaza węglowodanowa, czynność wewnątrzwydzielnicza trzustki i leki przeciwcukrzycowe 401

Leczenie i zapobieganie otyłości 411

IX-2. Leki układu oddechowego – Paweł Wołkow 413

Leki ułatwiające usuwanie śluzu z dróg oddechowych 413

Leki przeciwkaszlowe 415

Leki rozszerzające oskrzela 416

Leki o działaniu przeciwzapalnym 422

Leczenie samoistnego włóknienia płuc 428

Ogólne zasady leczenia astmy oskrzelowej 428

IX-3. Leki układu pokarmowego – Rafał Olszanecki 429

Leki hamujące wymioty i zapobiegające nudnościom 429

Leki stosowane w leczeniu schorzeń przełyku 432

Leki wywołujące wymioty 432

Farmakoterapia choroby refluksowej oraz choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy 433

Leki używane w zwalczaniu biegunki 442

Leki przeczyszczające 444

Leki używane w leczeniu wybranych chorób jelita grubego 446

Leki używane w leczeniu schorzeń wątroby 450

Wybrane leki używane w schorzeniach trzustki 454

IX-4. Leki układu moczowego – Paweł Wołkow 456

Leki moczopędne 456

Leczenie łagodnego przerostu gruczołu krokowego 467

Leki hamujące diurezę 467

Nietrzymanie moczu 469

IX-5. Leki wpływające na układ krwiotwórczy i układ krzepnięcia – Jacek Jawień 470

Leki wpływające na funkcję osocza i komórek krwi 470

Podstawowe preparaty krwiozastępcze 473

Hemostaza 474

Leki hamujące czynność płytek krwi 476

Krzepnięcie włóknikowe 481

Leki hamujące krzepliwość krwi 482

Leczenie przeciwzakrzepowe u chorych z migotaniem przedsionków 491

Leki fibrynolityczne 492

Leki hamujące fibrynolizę 493

IX-6. Leki układu krążenia – Jacek Jawień 494

Niewydolność serca 494

Leki używane w niewydolności serca 495

Leczenie niewydolności serca 499

Farmakologia w reanimacji 500

Blokery kanałów wapniowych 501

Nadciśnienie tętnicze 503

Leki używane w przewlekłym leczeniu nadciśnienia tętniczego 504

Leczenie farmakologiczne przewlekłego nadciśnienia tętniczego 506

Leki stosowane w leczeniu nagłych wzrostów ciśnienia (przełom nadciśnieniowy) 507

Nadciśnienie płucne pierwotne 508

Choroba niedokrwienna serca 509

Leki stosowane w dławicy piersiowej stabilnej 509

Leczenie zawału serca z uniesieniem ST 513

Ostre zespoły wieńcowe 513

Miażdżyca tętnic 515

Leki zmniejszające stężenie lipidów w surowicy 516

Leki antyarytmiczne 521

IX-7. Leki stosowane w dermatologii – Paweł Wołkow 527

Środki stosowane w chorobach zakaźnych skóry 527

Leki o działaniu przeciwzapalnym i immunomodulującym 528

Środki przeciwświądowe 529

Leczenie trądziku pospolitego 530

Leki stosowane w łuszczycy 530

Środki keratolityczne 530

Leczenie oparzeń i ran 531

IX-8. Leki okulistyczne – Paweł Wołkow 532

Leczenie zakażeń w okulistyce 532

Leczenie stanów zapalnych niezwiązanych z zakażeniem 533

Leki stosowane w leczeniu jaskry 534

Leki stosowane w zwyrodnieniu plamki związanym z wiekiem 534

Leki podawane do ciała szklistego 536

Terapia z użyciem komórek macierzystych 536

IX-9. Farmakoterapia w położnictwie – Rafał Olszanecki 537

Leki stosowane w położnictwie 537

Leki stosowane w krwotokach z macicy 539

Farmakoterapia wybranych schorzeń występujących w okresie ciąży 540

Leki stosowane do znieczulenia w czasie porodu 540

Leki stosowane w leczeniu stanu przedrzucawkowego i rzucawki 540

ROZDZIAŁ X ELEMENTY FARMAKOLOGII KLINICZNEJ Jacek Jawień, Rafał Olszanecki, Paweł Wołkow 545

X-1. Farmakokinetyka – Jacek Jawień 546

Absorpcja – wchłanianie leku 546

Dystrybucja 547

Biotransformacja 549

Wydalanie 550

Parametry i modele farmakokinetyczne 551

X-2. Zmienność odpowiedzi na lek i indywidualizacja terapii – Rafał Olszanecki 554

Płeć 556

Rasa 558

Styl życia 558

Wiek 558

Obecność chorób 562

Różnice w budowie organizmu 562

Zmienność genetyczna 562

Równoczesne stosowanie innych leków 566

X-3. Farmakogenetyka i farmakogenomika – Paweł Wołkow 567

Poszukiwanie czynników genetycznych modyfikujących działanie leków 567

Przykłady opisanych czynników genetycznych modyfikujących działanie leku 568

X-4. Odmienności stosowania leków u osób starszych – Rafał Olszanecki 572

Zmiany w farmakokinetyce leków 572

Zmiany w farmakodynamice leków 573

Leki ośrodkowego układu nerwowego 575

Leki przeciwdrobnoustrojowe 576

Leki układu moczowego 576

Leki układu pokarmowego 576

Leki układu sercowo-naczyniowego 576

Aspekty praktyczne stosowania leków u starszych pacjentów 577

Leki przeciwzapalne 577

X-5. Odmienności stosowania leków u dzieci – Rafał Olszanecki 578

Zmiany w farmakokinetyce leków 578

Drogi podawania leków i dawkowanie 581

Zmiany w farmakodynamice leków 581

X-6. Stosowanie leków w okresie ciąży i karmienia – Rafał Olszanecki 583

Przechodzenie leków przez łożysko 583

Zmiany w farmakokinetyce leków w okresie ciąży 583

Stosowanie leków w okresie ciąży i w okresie okołoporodowym 584

Stosowanie leków w okresie karmienia piersią 588

X-7. Niepożądane działania leków – Paweł Wołkow 591

X-8. Interakcje leków – Rafał Olszanecki 595

Interakcje farmaceutyczne 595

Interakcje farmakodynamiczne 595

Interakcje farmakokinetyczne 596

Skrót najistotniejszych klinicznie interakcji leków 599

X-9. Terapia monitorowana stężeniem leku w organizmie – Paweł Wołkow 602

ROZDZIAŁ XI WYBRANE ZAGADNIENIA SPECJALNE Rafał Olszanecki 605

XI-1. Witaminy, biopierwiastki i inne suplementy diety 606

Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach 606

Witaminy rozpuszczalne w wodzie 610

Ubichinon 615

Wybrane biopierwiastki i inne suplementy diety 616

XI-2. Wybrane informacje o preparatach ziołowych 618

XI-3. Preparaty dostępne bez recepty – korzyści i zagrożenia 622

XI-4. Leki „sieroce” – stosowane w leczeniu chorób rzadkich 624

XI-5. Lifestyle drugs oraz farmakologiczne aspekty dopingu w sporcie 626

Farmakologiczne aspekty dopingu w sporcie 627

XI-6. Elementy toksykologii 631

Trucizny i ich działanie na organizm 631

Ogólne postępowanie w zatruciach 634

NAJWAŻNIEJSZE PODRĘCZNIKI I MONOGRAFIE ORAZ BAZY DANYCH 641

SKOROWIDZ 643