"Chirurgia onkologiczna. Tom 1"
Identyfikator Librowy: 193844
Spis treści
I. Wprowadzenie do chirurgii onkologicznej 27
1. Etiologia i epidemiologia nowotworów złośliwych w Polsce i na świecie – Joanna A. Didkowska 29
Wstęp 29
Nowotwory złośliwe ogółem 32
Nowotwory złośliwe głowy i szyi 36
Nowotwory złośliwe przełyku 37
Nowotwory złośliwe żołądka 38
Nowotwory złośliwe jelita grubego 39
Nowotwory złośliwe pęcherzyka żółciowego 41
Nowotwory złośliwe wątroby 41
Nowotwory złośliwe trzustki 42
Nowotwory złośliwe krtani 43
Nowotwory złośliwe płuca 43
Czerniak skóry 44
Nowotwory złośliwe piersi 45
Nowotwory złośliwe szyjki macicy 46
Nowotwory złośliwe jajnika 47
Nowotwory złośliwe trzonu macicy 48
Nowotwory złośliwe nerki 49
Nowotwory złośliwe gruczołu krokowego 50
Nowotwory złośliwe pęcherza moczowego 50
Nowotwory złośliwe jądra 51
Piśmiennictwo 52
2. Biologia nowotworów – Joanna Niemiec, Artur Kowalik 55
Wstęp 55
Molekularne i genetyczne mechanizmy prowadzące do rozwoju i progresji nowotworu 56
Mutacje genów supresorowych i protoonkogenów jako czynniki zaburzające równowagę pomiędzy podziałami, różnicowaniem i śmiercią komórek i przyczyniające się do inicjacji procesu nowotworzenia 56
Koncepcja macierzystych komórek nowotworowych 68
Rola mikroRNA w karcynogenezie 69
Wpływ mikrośrodowiska guza na promocję i progresję nowotworu 71
Immunoedycja: rola układu odpornościowego w progresji nowotworu 71
Rola unaczynienia w progresji nowotworu 76
Mechanizmy prowadzące do powstania przerzutów 80
Modele wyjaśniające zjawisko selekcji komórki nowotworowej zdolnej do wytworzenia przerzutów 80
Diagnostyka na potrzeby spersonalizowanego leczenia chorych na nowotwory złośliwe. Praktyczne wykorzystanie danych uzyskanych z badań podstawowych 82
Wstęp 82
Zjawisko selektywnego zasiedlania ognisk wtórnych przez określone typy nowotworów 82
Diagnostyka molekularna w raku piersi 83
Diagnostyka molekularna w raku płuca 91
Diagnostyka molekularna w raku jelita grubego 93
Diagnostyka molekularna w raku jajnika 94
Diagnostyka molekularna w nowotworach podścieliskowych przewodu pokarmowego (GIST) 95
Diagnostyka molekularna w czerniaku 96
Diagnostyka molekularna we włókniakomięsaku guzowatym skóry 96
Piśmiennictwo 97
Podsumowanie 97
3. Zespoły występujące u osób z genetyczną predyspozycją do zachorowania na nowotwory złośliwe – Marek Jasiówka, Barbara Łanoszka, Tomasz Byrski 99
Zespoły występujące u osób z genetyczną predyspozycją do zachorowania na raka piersi i/lub jajnika 99
Zasady postępowania w przypadku nosicielstwa mutacji w genach BRCA 101
Zespoły występujące u osób z genetyczną predyspozycją do zachorowania na dziedzicznego raka jelita grubego 103
Zespół Lyncha (HNPCC – hereditary nonpolyposis colorectal cancer) 104
Zespół rodzinnej polipowatości gruczolakowatej (FAP – familial adenomatous polyposis) 105
Rescesywna postać polipowatości gruczolakowatej (MAP – MUTYH associated polyposis) 106
Łagodna postać rodzinnej polipowatości gruczolakowatej jelita grubego (AFAP – attenuated FAP) 107
Zespół polipowatości młodzieńczej (JPS – juvenile polyposis syndrome) 107
Piśmiennictwo 108
4. Podstawowe reguły chirurgicznego leczenia chorych na nowotwór – Arkadiusz Jeziorski, Piotr Ł. Rutkowski, Wojciech M. Wysocki 111
Wstęp 111
Operacje diagnostyczne 113
Biopsja węzła chłonnego wartowniczego 113
Operacje paliatywne 114
Operacje profilaktyczne 114
Operacje radykalne 114
Operacje przerzutów 115
Przykłady innych technik stosowanych w chirurgii onkologicznej 115
Podsumowanie 116
5. Zasady oceny stopnia zaawansowania choroby nowotworowej – Janusz Piekarski 117
Wstęp 117
System TNM 118
Kategorie T, N i M oraz stopnie zaawansowania nowotworu 118
Najważniejsze zasady stosowania systemu TNM 119
Opisy dodatkowe i opisy nieobowiązkowe 120
Piśmiennictwo 121
Podsumowanie 121
6. Podstawy leczenia systemowego – Lucjan Wyrwicz 123
Dobór metod leczenia systemowego 123
Podział leczenia systemowego 123
Toksyczność leczenia systemowego 125
Mechanizmy działania i łączenie cytostatyków 127
Leczenie celowane 128
Immunoterapia nowotworów 129
Strategia leczenia systemowego nowotworów 130
7. Leczenie celowane i immunoterapia – Łukasz Kwinta, Piotr Wysocki 131
Inhibitory kinaz CDK4/6 131
Wewnątrzkomórkowe szlaki sygnałowe 131
Kluczowe szlaki sygnałowe w komórkach nowotworowych 132
PI3K/AKT/mTOR i RAS/RAF/MEK/ERK 132
Szlak hedgehog 132
Immunologia i immunoterapia 133
Antygeny nowotworowe 133
Indukcja swoistej odpowiedzi immunologicznej 133
Immunosupresja i progresja 134
Immunoterapia nowotworów 135
Piśmiennictwo 146
8. Podstawy radioterapii – Rafał Tarnawski, Krzysztof Ślosarek 149
Dawka promieniowania jonizującego 149
Wstęp 149
Podstawy fizyczne oddziaływania promieniowania jonizującego z materią 150
Metody wytwarzania promieniowania jonizującego 152
Rozkład dawki promieniowania jonizującego 154
Działanie promieniowania na poziomie komórkowym 156
Odczyny popromienne 158
Wyznaczanie dawki promieniowania. Planowanie radioterapii 158
Budowa nowoczesnego akceleratora liniowego 161
Zasady planowania radioterapii 164
Akceptacja planu leczenia 165
Koncepcja obszarów tarczowych w radioterapii 166
Rodzaje współczesnych technologii radioterapeutycznych 167
9. Leczenie chorych na nowotwory w wieku podeszłym – Aleksandra Łacko, Marcin Ekiert, Ewelina Łata-Woźniak, Julia Rudno-Rudzińska, Jolanta Szelachowska 171
Ocena chorych w wieku podeszłym i planowanie leczenia 171
Wstęp 171
Zasady leczenia chirurgicznego chorych w wieku podeszłym 172
Zasady leczenia systemowego u chorych starszych 173
Zasady radioterapii u chorych starszych 173
Rak piersi 174
Rak gruczołu krokowego 175
Niedrobnokomórkowy rak płuca 176
Rak jelita grubego 177
Piśmiennictwo 178
10. Podstawy rehabilitacji – Hanna Tchórzewska-Korba 181
Fizjoterapia pacjentów po operacjach z powodu mięsaków kości i tkanek miękkich 182
Fizjoterapia w celu ograniczenia skutków operacyjnego leczenia raka płuc 182
Rehabilitacja i fizjoterapia pacjentów operowanych z powodu nowotworów głowy i szyi 182
Fizjoterapia chorych z uszkodzeniami neurologicznymi (niedowłady, porażenia) w wyniku choroby lub leczenia onkologicznego 183
Fizjoterapia pacjentów po radykalnej prostatektomii z powikłaniem w postaci wysiłkowego nietrzymania moczu 183
Rehabilitacja psychiczna i fizjoterapia pacjentek leczonych z powodu raka piersi 183
Fizjoterapia chorych leczonych w zakresie ginekologii onkologicznej 184
Fizjoterapia chorych operowanych z powodu czerniaka 184
Fizjoterapia po operacjach usunięcia węzłów chłonnych – profilaktyka i terapia pacjentów z wtórnym obrzękiem limfatycznym 184
Piśmiennictwo 185
11. Opieka paliatywna i leczenie bólu u chorych na nowotwory – Leszek Gottwald, Wojciech Leppert 187
Opieka paliatywna 187
Wstęp 187
Definicja i zadania opieki paliatywnej nad chorymi na nowotwory złośliwe 187
Ból u chorych na nowotwory 188
Formy opieki paliatywnej w Polsce 188
Ból – definicja i podział 189
Rozpoznanie i ocena kliniczna bólu 189
Strategia leczenia bólu nowotworowego 190
Piśmiennictwo 197
Podsumowanie 197
12. Profilaktyka powikłań zakrzepowo-zatorowych w chirurgii onkologicznej – Jerzy Windyga 199
Metody zapobiegania żylnej chorobie zakrzepowo-zatorowej w chirurgii 199
Wstęp 199
Ocena ryzyka wystąpienia żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej i powikłań krwotocznych u pacjenta poddawanego operacji chirurgicznej 201
Ryzyko rozwoju żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej u pacjentów poddawanych zabiegom z zakresu chirurgii onkologicznej 204
Operacje ginekologiczne 206
Operacje na jelicie grubym i odbytnicy 206
Operacje urologiczne 206
Skuteczność profilaktyki przeciwzakrzepowej w chirurgii onkologicznej: operacje na jelicie grubym i odbytnicy, operacje ginekologiczne i urologiczne 207
Operacje neurochirurgiczne 207
Operacje w obrębie klatki piersiowej 207
Operacje w obrębie piersi 207
Skuteczność profilaktyki przeciwzakrzepowej w neurochirurgii onkologicznej 208
Czas stosowania pierwotnej profilaktyki przeciwzakrzepowej w chirurgii onkologicznej 209
Podsumowanie 209
Skuteczność profilaktyki przeciwzakrzepowej w chirurgii onkologicznej piersi 209
Skuteczność profilaktyki przeciwzakrzepowej w torakochirurgii onkologicznej 209
Piśmiennictwo 211
13. Leczenie żywieniowe w chirurgii onkologicznej – Michał Jankowski, Stanisław Kłęk, Aleksandra Kapała 215
Definicje i podstawowe pojęcia 215
Wstęp 215
Niedożywienie i zaburzenia odżywienia 215
Sarkopenia 215
Kacheksja nowotworowa 216
Otyłość sarkopeniczna 216
Uogólniona reakcja zapalna 217
Zespół ponownego odżywienia (refeeding syndrome) 218
Niedożywienie nowotworowe 220
Częstość występowania 220
Zapotrzebowanie na składniki odżywcze 220
Zasada kompletności żywienia 220
Ocena stanu odżywienia 221
Niedożywienie a choroba nowotworowa 221
Przesiewowa ocena niedożywienia 221
Wpływ niedożywienia na wyniki leczenia chirurgicznego 221
Metody oceny stanu odżywienia 224
Interwencja żywieniowa 226
Droga podaży 226
Żywienie doustne 226
Ogólne zasady postępowania 226
Diety przemysłowe 228
Żywienie dojelitowe 231
Żywienie pozajelitowe 234
Żywienie immunomodulujące 236
Miejsce terapii żywieniowej w procesie diagnostyczno-terapeutycznym 239
Interwencja żywieniowa w okresie okołooperacyjnym 239
ERAS 242
Powikłania pooperacyjne 242
Chłonkotok 243
Niewydolność jelit i zespół krótkiego jelita 243
Żywienie chorych w zaawansowanym stadium choroby nowotworowej 244
Żywienie domowe 244
Podsumowanie 244
Piśmiennictwo 245
14. Stany nagłe w chirurgii onkologicznej – Dawid Murawa, Mateusz Wichtowski 249
Niedrożność 249
Wstęp 249
Niedrożność przewodu pokarmowego 249
Niedrożność dróg żółciowych 251
Niedrożność drogi oddechowej 252
Niedrożność układu moczowego 252
Nowotworowy ucisk rdzenia kręgowego 252
Krwawienie 254
Perforacja 254
Leczenie 254
Podsumowanie 255
Złamania patologiczne 255
Leczenie 255
Leczenie 255
Piśmiennictwo 256
15. Diagnostyka i leczenie chorych z przerzutami z nieznanego ogniska pierwotnego – Wojciech M. Wysocki, Zoran Stojčev 257
Definicja i częstość występowania 257
Klasyfikacja i podział 257
Postępowanie diagnostyczne 258
Leczenie 260
Podsumowanie 261
Piśmiennictwo 262
16. Badania kliniczne w chirurgii onkologicznej – Wojciech M. Wysocki, Piotr Ł. Rutkowski 263
Rodzaje badań klinicznych 263
Wstęp 263
Fazy badania klinicznego 264
Podstawowe reguły projektowania badania prospektywnego 264
Piśmiennictwo 265
Wybrane aspekty badań klinicznych w chirurgii onkologicznej 265
II. Diagnostyka 267
17. Diagnostyka kliniczna – Piotr Sęk, Arkadiusz Jeziorski 269
Badanie podmiotowe 269
Uwagi ogólne 269
Ból 270
Dysfagia 270
Zmęczenie 270
Krew w stolcu 271
Objawy dyspeptyczne 271
Zaburzenia w oddawaniu stolca 271
Chrypka, kaszel i krwioplucie 272
Chudnięcie 272
Krwawienie z dróg rodnych 272
Krwiomocz, nadmierne oddawanie moczu i zaleganie moczu 272
Objawy neurologiczne 272
Badanie przedmiotowe 273
Badanie skóry 273
Powiększone węzły chłonne 273
Temperatura ciała 273
Zmiana charakteru znamion 273
Badanie głowy i szyi 274
Badanie klatki piersiowej 274
Badanie węzłów chłonnych 274
Badanie jamy brzusznej 276
Siedem objawów ostrzegawczych 278
18. Diagnostyka obrazowa – Małgorzata Benke, Andrzej Cieszanowski, Marek Dedecjus, Elżbieta Łuczyńska, Jakub Pałucki, Wojciech Rudnicki, Marta Wojewódzka 279
Ultrasonografia – Elżbieta Łuczyńska, Wojciech Rudnicki 279
Zalety ultrasonografii w onkologii 279
Ograniczenia ultrasonografii w onkologii 280
USG jamy brzusznej i miednicy 281
USG tkanek miękkich, narządów powierzchownych oraz piersi 287
Ultrasonografia śródoperacyjna 289
Piśmiennictwo 291
Rentgenodiagnostyka, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny – Andrzej Cieszanowski, Jakub Pałucki 291
Wstęp 291
Rentgenodiagnostyka 292
Rezonans magnetyczny (tomografia rezonansu magnetycznego) 294
Ocena stopnia zaawansowania nowotworów. Zastosowanie technik diagnostyki obrazowej (TK i MRI) w ocenie TNM 299
Zastosowanie badań obrazowych w diagnostyce nowotworów w poszczególnych obszarach anatomicznych 299
Ocena odpowiedzi na leczenie onkologiczne 307
Skrining 309
Piśmiennictwo 312
Zastosowanie izotopów radioaktywnych w chirurgii onkologicznej – Małgorzata Benke, Marek Dedecjus 313
Wprowadzenie i podstawy medycyny nuklearnej 313
Część szczegółowa 316
Piśmiennictwo 326
Pozytonowa tomografia emisyjna (PET) w chirurgii onkologicznej – Marta Wojewódzka, Marek Dedecjus 327
Radiofarmaceutyki stosowane w PET 327
Wstęp 327
Przebieg badania PET 330
Kliniczne zastosowanie PET – wskazania szczegółowe 331
Ogólne wskazania onkologiczne do wykonania badania PET 331
Przeciwwskazania medyczne do badania PET-TK 331
Standaryzowana wartość wychwytu (SUV – standardized uptake value) 331
Piśmiennictwo 345
19. Diagnostyka patomorfologiczna – Radzisław Kordek 347
Definicje i nazewnictwo 347
Klasyfikacja histologiczna 348
Postać histologiczna nowotworu 348
Stopień złośliwości histologicznej nowotworu 349
Systemy „mieszane” 349
Zaawansowanie kliniczne i patologiczne nowotworu 349
Inne czynniki rokowniczo-terapeutyczne określane przez patologa 350
20. Diagnostyka endoskopowa nowotworów – Jarosław Reguła, Michał F. Kamiński 351
Diagnostyka endoskopowa u pacjentów z podejrzeniem choroby nowotworowej 351
Gastroskopia (endoskopia górnego odcinka przewodu pokarmowego) 351
Kolonoskopia (endoskopia dolnego odcinka przewodu pokarmowego) 353
Endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna (ECPW) 355
Endosonografia (EUS) z biopsją/bez biopsji 357
Bronchoskopia diagnostyczna 359
Endoskopia jelita cienkiego 359
Cystoureteroskopia 360
Rola endoskopii w badaniach przesiewowych 361
Rak jelita grubego 361
Nadzór endoskopowy po leczeniu chirurgicznym nowotworów 362
Rak jelita grubego 362
Rak żołądka 362
Piśmiennictwo 363
21. Badanie węzła chłonnego wartowniczego – Dawid Murawa 365
Wstęp 365
Procedura biopsji węzła wartowniczego 366
Radiofarmaceutyki 369
Lokalizacje narządowe biopsji węzła wartowniczego 370
Modyfikacje i wybór znaczników 370
Sondy gamma 370
Rak piersi 370
Piśmiennictwo 372
Czerniak 372
22. Badania przesiewowe – Zbigniew I. Nowecki, Anna Chaber-Ciopińska, Michał F. Kamiński 375
Badania przesiewowe w raku piersi 376
Badania przesiewowe w raku szyjki macicy 377
Badania przesiewowe w raku jelita grubego 378
Piśmiennictwo 378
Podsumowanie 378
23. Wybrane wskaźniki badań laboratoryjnych u chorych na nowotwór – Adam Durczyński, Piotr Hogendorf, Arkadiusz Jeziorski 381
Wybrane białkowe markery nowotworowe 381
Wybrane molekularne markery nowotworowe 385
Molekularne markery nowotworowe w wybranych nowotworach litych 385
Typy markerów molekularnych 385
Piśmiennictwo 389
III. Zagadnienia prawne 391
24. Informowanie pacjenta i osób trzecich – Rafał Kubiak 393
Wprowadzenie 393
Źródła prawne i deontologiczne obowiązku udzielania informacji medycznej 394
Podmioty uprawnione do uzyskania informacji medycznej 395
Decydenci 395
Osoby trzecie 396
Przedmiotowy zakres informacji 399
Sposób i czas przekazania informacji 402
Ograniczenia obowiązku informacyjnego 403
Przywilej terapeutyczny 403
Zrzeczenie się prawa do informacji 403
25. Zgoda na zabieg medyczny – wybrane aspekty – Rafał Kubiak 407
Wprowadzenie. Ewolucja rozwiązań i konsekwencje prawne wykonania zabiegu bez skutecznej prawnie zgody 407
Rodzaje zgód ze względu na podmiot decydujący o leczeniu 408
Zgoda samodzielna pacjenta 408
Zgoda zastępcza (substytucyjna) 409
Zgoda kumulatywna (równoległa) 412
Zgoda sądowa 412
Przedmiot i szczegółowość zgody 413
Forma zgody 417
Wykonanie zabiegu za zgodą domniemaną 419
26. Dokumentacja medyczna – wybrane zagadnienia – Rafał Kubiak 421
Wprowadzenie. Źródła regulacji 421
Definicje dotyczące dokumentacji medycznej i jej treść 422
Zasady prowadzenia dokumentacji medycznej 423
Udostępnianie dokumentacji medycznej 424
Podmioty uprawnione do dostępu do dokumentacji medycznej 424
Uwagi wprowadzające 424
Sposoby udostępnienia 429
Procedura udostępnienia i konsekwencje bezpodstawnej odmowy 430
Opłaty za udostępnienie dokumentacji medycznej 432
Przechowywanie dokumentacji 433
Odpowiedzialność karna za fałszowanie dokumentacji medycznej 434
27. Odpowiedzialność cywilna lekarza chirurga onkologa – wybrane zagadnienia – Rafał Kubiak 437
Reżimy odpowiedzialności cywilnej 437
Ogólne przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej 438
Szkoda 438
Wina 440
Związek przyczynowy 442
Świadczenia należne pacjentowi z tytułu uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia 443
Zwrot kosztów 443
Zadośćuczynienie 444
Renta 446
Przyczynienie się do powstania lub zwiększenia szkody 447
Roszczenia osób trzecich w wypadku śmierci pacjenta 449
Uwagi wprowadzające 449
Zwrot kosztów leczenia i pogrzebu 449
Obowiązek zapłaty renty osobom trzecim 450
Odszkodowanie i zadośćuczynienie z tytułu znacznego pogorszenia sytuacji życiowej 450
Zadośćuczynienie za naruszenie praw pacjenta 452
28. Odpowiedzialność karna lekarza chirurga onkologa za skutki błędu medycznego – Rafał Kubiak 455
Pojęcie błędu medycznego 455
Wprowadzenie 455
Ogólne przesłanki odpowiedzialności karnej 456
Zakres odpowiedzialności karnej za skutki błędów medycznych. Przypisanie nieumyślności 459
Rodzaje błędów medycznych 463
Odpowiedzialność karna za skutki błędu medycznego popełnionego przez osoby działające w zespole 464
Podsumowanie 468
Skorowidz 469