"Doping w sporcie"

Spis treści

WPROWADZENIE 28

1. Rys historyczny 30

1.1. Definicja dopingu 30

1.2. Starożytność i średniowiecze 31

1.3. Czasy współczesne 33

1.4. Doping na igrzyskach olimpijskich 35

1.5. Od Bukowskiego do V Światowej Konferencji Antydopingowej 39

2. Reguły prawne 46

2.1. Definicja systemu reguł antydopingowych 46

2.2. Przepisy międzynarodowe 47

2.2.1. Konwencja Antydopingowa Rady Europy 48

2.2.2. Międzynarodowa konwencja o zwalczaniu dopingu w sporcie 50

2.2.3. Światowy Kodeks Antydopingowy i standardy międzynarodowe 52

2.3. Reguły prawa krajowego 55

2.3.1. Ustawa o zwalczaniu dopingu w sporcie 55

2.3.2. Ustawa o sporcie 59

2.3.3. Przepisy Polskiej Agencji Antydopingowej 60

3. Lista substancji i metod zabronionych w sporcie 64

FARMAKOLOGIA ŚRODKÓW DOPINGUJĄCYCH 74

4. Środki anaboliczne 76

4.1. Steroidy anaboliczno-androgenne 76

4.1.1. Testosteron (T) 76

4.1.2. Działanie anaboliczne SAA 78

4.1.3. Endogenne SAA 79

4.1.4. Wskaźnik miotroiczno-androgenny SAA 82

4.1.5. Zastosowanie SAA w medycynie 85

4.1.6. Działania niepożądane SAA 87

4.1.7. Potencjalne korzyści ze stosowania SAA przez sportowców 90

4.2. Inne środki anaboliczne 92

4.2.1. Selektywne modulatory receptora androgenowego 92

4.2.2. Inne związki o działaniu anabolicznym 96

5. Hormony peptydowe i czynniki wzrostu 98

5.1. Erytropoetyny i środki wpływające na erytropoezę 98

5.1.1. Ogólna charakterystyka 98

5.1.2. Mechanizm działania 101

5.1.3. Potencjalne korzyści w sporcie 104

5.1.4. Zastosowanie w medycynie 105

5.1.5. Działania niepożądane 106

5.2. Hormony peptydowe i czynniki je uwalniające 107

5.2.1. Gonadotropina kosmówkowa i hormon luteinizujący 107

5.2.2. Kortykotroiny 111

5.2.3. Hormon wzrostu 113

5.3. Czynniki wzrostu i modulatory czynników wzrostu 117

5.3.1. Insulinopodobny czynnik wzrostu typu 1 118

5.3.2. Mechaniczny czynnik wzrostu 119

5.3.3. Tymozyna β4 120

5.3.4. Naczyniowo-śródbłonkowy czynnik wzrostu 120

5.3.5. Czynnik wzrostu hepatocytów 121

5.3.6. Płytkopochodny czynnik wzrostu 121

5.3.7. Czynniki wzrostu fibroblastów 122

6. β2-mimetyki 124

6.1. Podział β2-mimetyków 124

6.2. Struktura chemiczna β2-mimetyków 125

6.3. Budowa receptora β2-adrenergicznego 126

6.4. Główne efekty biologiczne pobudzenia receptora β2-adrenergicznego 128

6.5. Regulacja odpowiedzi na β2-mimetyk 129

6.6. β2-mimetyki a doping 130

6.7. Działania niepożądane β2-mimetyków 132

7. Modulatory hormonów i metabolizmu 134

7.1. Inhibitory aromatazy 134

7.1.1. Mechanizm działania IA 135

7.1.2. Zastosowanie IA w medycynie 136

7.1.3. Zastosowanie IA w dopingu 138

7.1.4. Działania niepożądane IA 140

7.2. Selektywne modulatory receptora estrogenowego 143

7.2.1. Mechanizm działania SERMs 144

7.2.2. Zastosowanie SERMs w medycynie 145

7.2.3. Działania niepożądane SERMs 146

7.2.4. Potencjalne zastosowanie SERMs w dopingu 148

7.3. Inne substancje antyestrogenowe 151

7.3.1. Klomifen 151

7.3.2. Fulwestrant 153

7.3.3. Cyklofenil 154

7.3.4. Potencjalne zastosowanie substancji antyestrogenowych w dopingu 155

7.4. Środki zapobiegające aktywacji receptora aktywiny IIB 157

7.4.1. Rodzina receptorów dla miostatyny i aktywiny 157

7.4.2. Antagoniści receptora aktywiny IIB 159

7.4.3. Przeciwciała przeciwko receptorowi aktywiny IIB 160

7.4.4. Inhibitory miostatyny 160

7.4.5. Regulatory masy mięśniowej jako środki dopingujące 161

7.5. Modulatory metabolizmu 164

7.5.1. Pigułki wysiłku 164

7.5.2. Insulina 169

7.5.3. Meldonium 170

7.5.4. Trimetazydyna 172

8. Diuretyki i środki maskujące 176

8.1. Mechanizm działania leków moczopędnych 177

8.2. Tiazydy i leki tiazydopodobne 178

8.3. Diuretyki pętlowe 179

8.4. Inhibitory anhydrazy węglanowej 180

8.5. Diuretyki osmotyczne 181

8.6. Leki moczopędne oszczędzające potas 181

8.7. Antagoniści receptora dla aldosteronu 182

8.8. Zastosowanie leków moczopędnych 182

8.9. Działanie diuretyków w trakcie wysiłku 183

8.10. Zastosowanie diuretyków i innych środków maskujących w dopingu 185

9. Stymulanty 188

9.1. Mechanizm działania stymulantów 190

9.1.1. Amfetamina 191

9.1.2. Kokaina 191

9.2. Potencjalne korzyści ze stosowania stymulantów w sporcie 192

9.1.3. Efedryna 192

9.3. Zastosowanie stymulantów w medycynie 194

9.4. Działania niepożądane stymulantów 196

10. Narkotyki 202

10.1. Mechanizm działania opioidów 203

10.2. Potencjalne korzyści ze stosowania opioidów w sporcie 205

10.3. Zastosowanie opioidów w medycynie 206

10.4. Działania niepożądane opioidów 208

11. Kanabinoidy 212

11.1. Mechanizm działania kanabinoidów 213

11.2 Potencjalne korzyści ze stosowania kanabinoidów w sporcie 215

11.3. Zastosowanie kanabinoidów w medycynie 217

11.4. Działania niepożądane kanabinoidów 219

12. Glikokortykoidy 226

12.1. Mechanizm działania GK 228

12.1.1. Receptor dla GK 229

12.1.2. Genomowy mechanizm działania GK 230

12.1.3. Niegenomowy mechanizm działania GK 230

12.1.3. Wpływ wziewnych GK na przebudowę dróg oddechowych 232

12.1.4. Niegenomowy wpływ GK na metabolizm kwasu arachidonowego 232

12.2. Zastosowanie GK w medycynie 233

12.3. Działania niepożądane GK 235

12.4. Potencjalne korzyści ze stosowania GK w sporcie 237

13. β-blokery 242

13.1. Adrenalina i noradrenalina 242

13.2. Działanie β-blokerów 243

13.3. β-blokery a sport 246

13.4. Działania niepożądane 247

14. Manipulacje krwią i jej składnikami 250

14.1. Mechanizm działania 251

14.2. Potencjalne korzyści w sporcie 252

14.3. Zastosowanie w medycynie 254

14.4. Działania niepożądane 255

15. Manipulacje chemiczne i fizyczne 258

15.1. Zamiana moczu 259

15.2. Manipulacje chemiczne 262

15.3. Infuzje i iniekcje dożylne 264

16. Doping genowy i komórkowy 268

16.1. Geny aktywności fizycznej 269

16.1.1. Wytrzymałość 271

16.1.2. Siła skurczu mięśni i szybkość 272

16.1.3. Struktura ścięgien i ryzyko kontuzji 273

16.2. Terapia genowa 274

16.1.4. Uwarunkowania psychologiczne 274

16.3. Doping genowy 276

STANDARDY ŚWIATOWEJ AGENCJI ANTYDOPINGOWEJ (WADA) 278

17. Kontrola dopingu 280

17.1. Ogólny zarys postępowania 281

17.2. Etapy kontroli 284

17.2.1. Planowanie kontroli 284

17.2.2. Powiadamianie zawodnika wytypowanego do kontroli 285

17.2.3. Przygotowanie sesji pobierania próbek 289

17.2.4. Pobieranie próbek 291

17.2.5. Czynności po pobraniu próbek 295

17.2.6. Transport próbek 296

17.2.7. Analiza laboratoryjna 296

17.2.8. Zarządzanie wynikami badań 301

18. Wyłączenia dla celów terapeutycznych 304

18.1. Komitet ds. Wyłączeń dla Celów Terapeutycznych 305

18.2. Warunki przyznania TUE 305

18.3. Retroaktywne TUE 308

18.4. Składanie wniosków o TUE 309

18.5. Decyzje Komitetu TUE 311

19. Badania laboratoryjne 314

19.1. Analityka środków dopingujących 314

19.1.1. Postępowanie z próbkami 315

19.1.2. Techniki analityczne 316

19.1.3. Zakres badań 316

19.1.4. Najczęściej wykrywane substancje dopingujące 319

19.2. Organizacja laboratorium antydopingowego 322

19.2.1. Wymagania akredytacyjne 323

19.2.2. Polskie Laboratorium Antydopingowe 326

19.3. Paszport biologiczny sportowca 330

19.3.1. Koncepcja paszportu biologicznego sportowca 331

19.3.2. Moduł hematologiczny 333

19.3.3. Moduł steroidowy 335

19.3.4. Moduł endokrynologiczny 338

19.4. Alternatywny materiał biologiczny 341

19.4.1. Ślina 342

19.4.2. Włosy 344

19.4.3. Paznokcie 349

MEDYCZNE ASPEKTY STOSOWANIA ŚRODKÓW DOPINGUJĄCYCH 354

20. Kardiologiczne aspekty stosowania środków dopingujących 356

20.1. Steroidy anaboliczno-androgenne 356

20.2. Erytropoetyna 359

20.3. Hormon wzrostu i insulinopodobny czynnik wzrostu 360

20.4. β2-mimetyki 360

20.5. Diuretyki 361

20.6. Środki pobudzające 361

21. Wybrane endokrynologiczne aspekty stosowania środków dopingujących 364

21.1. Epidemiologia stosowania SAA 365

21.2. Sposób stosowania SAA 366

21.3. Rozpoznawanie i potwierdzanie stosowania SAA 367

21.4. Wskaźnik T/E 368

21.5. Testosteron w rywalizacji sportowej kobiet 369

21.6. Powikłania dopingu SAA 370

21.6.1. Powikłania sercowo-naczyniowe 370

21.6.2. Powikłania neuroendokrynne u mężczyzn 371

21.6.3. Powikłania neuroendokrynne u kobiet 372

21.6.4. Powikłania psychiatryczne 372

21.6.5. Powikłania wątrobowe 374

21.6.6. Powikłania mięśniowo-szkieletowe 374

21.7. Leczenie uzależnienia od SAA 375

21.6.7. Powikłania nerkowe 375

21.6.8. Powikłania immunologiczne 375

21.6.9. Powikłania dermatologiczne 375

21.8. Inne hormony uznane za środki dopingujące 377

22. Diabetogenne działanie środków dopingujących 380

22.1. Aktywność fizyczna a cukrzyca 380

22.2. Doping a ryzyko wystąpienia cukrzycy 382

22.3. Wpływ środków dopingujących na przebieg cukrzycy 384

22.4. Insulinoterapia sportowca z cukrzycą 386

23. Postępowanie ze sportowcami z zaburzeniami rozwoju płciowego 390

23.1. Płeć a rywalizacja sportowa – aspekty historyczne 391

23.2. Transpłciowość a sport 393

23.3. Diagnostyka i leczenie zespołu dezaprobaty płci w świetle wytycznych WADA 395

24. Leki psychotropowe a doping 398

24.1. Układy monoaminoergiczne 398

24.1.1. Układ serotoninergiczny 399

24.2. Wpływ neuroprzekaźników monoaminowych na wysiłek i zmęczenie 400

24.1.2. Układ dopaminergiczny 400

24.1.3. Układ noradrenergiczny 400

24.3. Substancje psychoaktywne w sporcie 402

24.3.1. Kanabinoidy 404

24.3.2. Substancje pobudzające 405

24.4. Leki przeciwdepresyjne a zdolności wysiłkowe 407

24.5. Leki przeciwpsychotyczne w sporcie 414

25. Leczenie astmy a doping 418

25.1. Leczenie astmy w świetle przepisów antydopingowych 419

25.2. Wpływ leczenia astmy na zdolność do wysiłku – kontrowersje i rzeczywistość 421

25.3. Zbyt pochopne rozpoznawanie astmy u sportowców? 423

26. Problem dopingu w praktyce lekarza medycyny sportowej 428

26.1. Sportowcy amatorzy a doping 428

26.2. Sportowcy wyczynowi a doping 429

26.2.1. Otwarty charakter listy WADA 430

26.2.2. Leki i suplementy diety 432

26.2.3. Wyłączenia dla celów terapeutycznych 433

VARIA 436

27. Doping nieświadomy 438

27.1. Suplementy diety zanieczyszczone lub zafałszowane środkami dopingującymi 439

27.1.1. Przypadek Jakuba Wawrzyniaka 440

27.1.2. Przypadek Konrada Bukowieckiego 442

27.2. Minimalizowanie ryzyka pozytywnych wyników badań antydopingowych 443

27.3. Substancje zabronione w produktach spożywczych pochodzenia roślinnego 445

27.4. Środki anaboliczne w produktach pochodzenia zwierzęcego 447

27.4.1. Przypadek Adama Seroczyńskiego 448

27.5. Bierne palenie 450

27.6. Metabolizm substancji dozwolonych do zabronionych 451

28. Doping a zdrowie publiczne 456

28.1. Doping w sporcie amatorskim 457

28.2. Wspomaganie żywieniowe osób o wysokiej aktywności fizycznej 458

28.3. Rynek produktów spożywczych dla sportowców w Polsce 459

28.4. Negatywne skutki zdrowotne dopingu 462

28.5. Doping mózgu 463

29. Toksykologia środków dopingujących 466

29.1. Klasyczne środki dopingujące 467

29.2. Nowe związki psychoaktywne 469

29.2.1. Syntetyczne kanabinoidy 469

29.2.2. Syntetyczne katynony 471

29.2.3. Pochodne fenyloetyloaminy 472

29.2.4. Pochodne tryptaminy i piperazyny 473

29.2.5. Pochodne opiatów 474

30. Przestępczość farmaceutyczna a doping 478

30.1. Historia walki z przestępczością farmaceutyczną 479

30.2. Zorganizowana przestępczość farmaceutyczna a przestępczość narkotykowa 486

30.3. Nielegalne i sfałszowane steroidy anaboliczno-androgenne 487

30.4. Sfałszowane suplementy diety i odżywki dla sportowców 489

30.5. Ustawodawstwo związane ze zwalczaniem przestępczości farmaceutycznej 492

31. Krwawe opowieści, czyli dziennikarstwo na dopingu 496

Skorowidz 504