"Psychologia wychowania. Wybrane problemy"

Spis treści

Przedmowa (Hanna Liberska, Janusz Trempała) 12

Wprowadzenie (Hanna Liberska, Janusz Trempała) 14

Część I PODSTAWY TEORETYCZNE 20

Rozdział 1. Wybrane kierunki i konteksty kształtowania się psychologii wychowania w Polsce do 1939 roku (Cezary W. Domański) 22

1.1. Wczesna refleksja o psychologii wychowania 24

1.2. Pionierzy i prekursorzy 26

1.3. Psychologia wychowawcza na uczelniach wyższych – początki 32

Rozdział 2. Przedmiot badań psychologii wychowania (Janusz Trempała) 40

2.1. Kształtowanie się psychologii wychowania 42

2.2. Pojmowanie wychowania 43

2.3. Psychologia wychowania jako odrębna dyscyplina badań psychologicznych 47

2.4. Związek kształcenia i wychowania z rozwojem człowieka 51

2.5. Przedmiot badań psychologii wychowawczej jako stosowanej psychologii rozwoju człowieka 55

Rozdział 3. Podstawowe teorie i koncepcje psychologii wychowania i uczenia się (Hanna Liberska) 58

3.1. Asocjacjonizm i behawioryzm 60

3.2. Teorie społeczne i teoria społeczno-poznawcza 67

3.3. Konstruktywizm 73

3.4. Wychowanie w podejściu psychodynamicznym, humanistycznym i społeczno-kulturowym 76

Część II KLUCZOWE OBSZARY BADAŃ PSYCHOLOGII WYCHOWANIA 86

Rozdział 4. Procesy poznawcze (Ludmiła Zając-Lamparska, Monika Deja, Ewa Czerniawska, Maria Ledzińska) 88

4.1. Funkcje wykonawcze (Ludmiła Zając-Lamparska, Monika Deja) 90

4.2. Uczenie się i nauczanie (Ewa Czerniawska) 109

4.3. Od informacji do wiedzy w dobie globalizacji (Maria Ledzińska) 122

Rozdział 5. Procesy emocjonalno-społeczne (Anna Oleszkowicz, Anna Cieślik, Maria Czerwińska-Jasiewicz, Alicja Senejko) 134

5.1. Emocje i motywacja (Anna Oleszkowicz, Anna Cieślik) 136

5.2. System wartości człowieka w ciągu życia (Maria Czerwińska-Jasiewicz) 146

5.3. Samoregulacja i adaptacja (Alicja Senejko) 152

Rozdział 6. Różnice indywidualne (Andrzej E. Sękowski, Martyna Płudowska, Błażej Smykowski, Karolina Appelt, Jan Cieciuch, Włodzimierz Strus) 162

6.1. Zdolności (Andrzej E. Sękowski, Martyna Płudowska) 164

6.2. Kompetencje (Błażej Smykowski, Karolina Appelt) 173

6.3. Osobowość w psychologii wychowania (Jan Cieciuch, Włodzimierz Strus) 200

Rozdział 7. Uwarunkowania rozwoju i wychowania (Hanna Liberska, Marta Białecka-Pikul, Arkadiusz Białek, Martyna Jackiewicz, Dorota Suwalska-Barancewicz, Stefan Frydrychowicz) 216

7.1. Biologiczne podstawy nauczania i wychowania (Hanna Liberska) 218

7.2. Środowiskowe uwarunkowania rozwoju i wychowania w okresie dzieciństwa (Marta Białecka-Pikul, Arkadiusz Białek, Martyna Jackiewicz-Kawka) 242

7.3. Środowiska rozwoju i wychowania: od dzieciństwa do dorosłości (Hanna Liberska, Dorota Suwalska-Barancewicz) 254

7.4. Interakcje społeczne (Stefan Frydrychowicz) 281

Część III PSYCHOLOGIA WYCHOWANIA W PRAKTYCE: WYBRANE PROBLEMY 294

Rozdział 8. Praca psychologów wychowawczych z rodziną (Lucyna Bakiera, Elżbieta Dryll) 296

8.1. Rola rodziców w systemie wychowania instytucjonalnego (Lucyna Bakiera) 298

8.2. Praca psychologów wychowawczych z rodzicami i rodziną (Elżbieta Dryll) 307

Rozdział 9. Praca psychologów wychowawczych w szkole (Anna Oleszkowicz, Anna Cieślik, Grażyna Katra) 320

9.1. Praca psychologa z młodzieżą nad rozpoznaniem i rozwojem potencjału (Anna Oleszkowicz, Anna Cieślik) 322

9.2. Praca psychologa z nauczycielami-wychowawcami (Grażyna Katra) 331

Rozdział 10. Praca psychologów wychowawczych z dziećmi o nietypowym rozwoju (Roman Ossowski) 342

10.1. Nietypowość rozwoju jako przedmiot zainteresowania medycyny, psychologii rehabilitacyjnej i pedagogiki specjalnej 344

10.2. Problem typologii dzieci o nietypowym rozwoju 348

10.3. Problemy wspólne w rozwoju i wychowaniu dzieci o nietypowym rozwoju 349

10.4. Rehabilitacyjne znaczenie uczestnictwa w życiu rodzinnym 358

10.5. Kwestia przygotowania do aktywności zawodowej 359

10.6. Instrumenty rehabilitacji 359

10.7. Problemy swoiste rozwoju i wychowania dzieci i młodzieży o nietypowym rozwoju 362

10.8. Wkład wiedzy o nietypowym rozwoju do psychologii różnic indywidualnych 364

Rozdział 11. Praca psychologów wychowawczych z dziećmi i młodzieżą z destrukcyjnymi zaburzeniami zachowania (Lidia Cierpiałkowska, Iwona Grzegorzewska) 368

11.1. Obraz kliniczny i przejawy destrukcyjnych zaburzeń zachowania 370

11.2. Biopsychospołeczne modele zaburzeń eksternalizacyjnych 377

11.3. Poradnictwo zdrowotne i interwencje psychospołeczne – implikacje dla praktyki psychologa wychowawczego 385

Rozdział 12. Praca psychologów w poradnictwie zawodowym − przygotowanie do kariery zawodowej w perspektywie całożyciowej (Anna Paszkowska-Rogacz) 392

12.1. Definicje i metafory kariery 394

12.2. Koncepcje wyjaśniające rozwój kariery 396

12.3. Współczesne poradnictwo zawodowe w perspektywie konstruowania życia 399

Rozdział 13. Wychowanie w grupach mniejszościowych (Barbara Weigl, Dominika Wiśniewska) 404

13.1. Mniejszości etniczne. Dziecko romskie w rodzinie i szkole 406

13.2. Słyszące dzieci niesłyszących rodziców. Świat Koda 408

13.3. Uchodźcy i migranci. Wychowanie po traumie 410

13.4. Trudne powroty do ojczyzny rodziców. Problemy powracających 411

13.5. Małżeństwa międzykulturowe. Dzieci dwukulturowe i dwujęzyczne 412

Rozdział 14. Wychowanie zdrowotne (Beata Ziółkowska) 416

14.1. Ustalenia definicyjne w ujęciu historycznym 418

14.2. Wyznaczniki zdrowia a analfabetyzm zdrowotny 420

14.3. Cele wychowania zdrowotnego w kontekście zagrożeń współczesnego świata 422

14.4. Wychowanie zdrowotne – wskazania praktyczne 429

Rozdział 15. Wychowanie seksualne (Zbigniew Izdebski, Krzysztof Wąż, Joanna Dec-Pietrowska) 432

15.1. Specyfika problematyki wychowania seksualnego 434

15.2. Seksualność i rozwój psychoseksualny 434

15.3. Socjalizacja seksualna 435

15.4. Wychowanie seksualne a edukacja seksualna 436

15.5. Typy wychowania seksualnego i ich efektywność 436

15.6. Cele wychowania seksualnego 438

15.7. Wychowanie seksualne w rodzinie 439

15.8. Edukacja seksualna w polskiej szkole 440

15.9. Profilaktyka 444

Rozdział 16. Nowe obszary oddziaływań wychowawczych − wychowanie obywatelskie i środowiskowe (Beata Krzywosz-Rynkiewicz) 446

16.1. Dlaczego obywatelstwo jest ważne 448

16.2. Obywatelstwo – co to znaczy? Różne rozumienie roli obywatela 449

16.3. W szkole czy w środowisku – dylematy wychowania obywatelskiego 450

16.4. Wychowanie obywatelskie jako wychowanie środowiskowe – istota obywatelskiej socjalizacji 455

Rozdział 17. Organizacje w systemie wychowania (Marzanna Farnicka) 460

17.1. Założenia idei sieciowego rozwoju systemów edukacyjnych 462

17.2. Poziom społeczno-kulturowy: założenia dotyczące organizacji placówek oświatowych 464

17.3. Poziom operacyjny: struktura i organizacja środowiska wychowawczego 466

Posłowie (Mieczysław Plopa) 472

Literatura cytowana 476

Indeks rzeczowy 556

O Autorach 562