"Chemia leków"

Spis treści

1. Wiadomości ogólne – Paweł Zajdel, Katarzyna Kulig 26

1.1. Rys historyczny rozwoju chemii leków 26

1.2. Klasyfikacja i nazewnictwo substancji leczniczych 29

1.3. Wpływ czynników fizykochemicznych na trwałość leków 30

1.4. Ogólna charakterystyka działania leków 33

1.4.1. Zasady funkcjonowania organizmu 33

1.4.2. Mechanizmy działania leków 34

1.4.2.1. Ogólne zasady rozpoznawania molekularnego 35

1.4.2.2. Teorie receptorowego działania leku 37

1.5. Podział i budowa chemiczna receptorów 39

1.5.1. Receptory jonotropowe sterowane (bramkowane) ligandami 40

1.5.2. Receptory sprzężone z białkiem regulatorowym G (GPCR) 40

1.5.2.1. Podział receptorów GPCR 41

1.5.2.2. Ligandy ortosteryczne i modulatory allosteryczne 41

1.5.2.3. Receptory GPCR – transdukcja sygnału 42

1.5.3. Receptory błonowe o aktywności kinaz 44

1.5.4. Receptory jądrowe jako cele działania leków 46

1.5.5. Kanały jonowe zależne od potencjału jako cele działania leków 47

1.5.6. Enzymy jako cele działania leków 48

1.6. Losy leku w organizmie (ADME) 49

1.6.1. Wchłanianie i transport leków przez błony biologiczne 50

1.6.2. Dystrybucja i wiązanie leku z białkami osocza krwi i tkanek 51

1.6.3. Biotransformacja leków 51

1.6.3.1. Przemiany metaboliczne I fazy 53

1.6.3.2. Przemiany metaboliczne II fazy 57

1.7. Współczesne metody projektowania i otrzymywania leków 59

1.7.1. Poszukiwanie nowych leków 59

1.7.1.1. Przypadkowość w odkrywaniu leków 60

1.7.1.2. Tworzenie nowych struktur na podstawie istniejących leków 60

1.7.1.3. Identyfikacja celu biologicznego 61

1.7.1.4. Zasady projektowania nowych leków 62

1.7.1.5. Wirtualne badania przesiewowe 63

1.7.1.6. Wysokowydajne metody przesiewowe w badaniach farmakologicznych (HTS – high-throughput screening) 64

1.7.1.7. Wybór związków o cechach struktury wiodącej 64

1.7.2. Metody otrzymywania leków 65

1.7.1.8. Ilościowa analiza zależności struktura–aktywność (QSAR – quantitative structure–activity relationship) 65

1.7.2.1. Naturalne źródła substancji biologicznie aktywnych 65

1.7.2.2. Metody otrzymywania leków – synteza metodami klasycznymi 66

1.7.2.3. Metody otrzymywania leków – chemia kombinatoryczna i synteza na fazie stałej 66

1.7.2.4. Metody otrzymywania leków – chemia przepływowa i mechanochemia 67

1.7.2.5. Metody otrzymywania leków – biosynteza i biotransformacja 67

1.7.2.6. Metody otrzymywania leków – biotechnologia i inżynieria genetyczna 67

1.7.3. Badania przedkliniczne nowych związków biologicznie aktywnych 69

1.7.4. Badania kliniczne nowych leków 69

1.8. Wybrane zagadnienia z zakresu toksykologii leków i niektórych substancji chemicznych 70

1.8.1. Działania niepożądane leków 70

1.8.2. Działanie toksyczne leków 71

1.8.2.1. Działanie nefrotoksyczne leków 71

1.8.2.2. Działanie kardiotoksyczne leków 72

1.8.2.3. Działanie ototoksyczne leków 72

1.8.2.4. Działanie teratogenne leków 72

1.8.2.5. Działanie kancerogenne leków 73

1.8.3. Działanie toksyczne niektórych substancji chemicznych 74

1.8.3.1. Klasyfikacja substancji chemicznych według stopnia toksyczności 74

1.8.3.2. Działanie toksyczne metali ciężkich 74

1.8.3.3. Działanie toksyczne substancji żrących 75

1.8.3.4. Działanie toksyczne niektórych gazów 75

1.8.3.5. Działanie toksyczne niektórych rozpuszczalników organicznych 75

1.9. Analityczna kontrola jakości leków – Katarzyna Kulig 76

2. Leki działające na ośrodkowy układ nerwowy – Marcin Kołaczkowski, Jolanta Obniska, Anna Więckowska 80

2.1. Chemiczne podstawy neurotransmisji – Marcin Kołaczkowski 80

2.1.1. Neurotransmisja 81

2.1.2. Neuroprzekaźniki aminokwasowe 84

2.1.2.1. Kwas glutaminowy (glutaminian) 84

2.1.2.2. Jonotropowe receptory glutaminianergiczne 86

2.1.2.3. Glutaminianergiczne receptory metabotropowe 88

2.1.2.4. Kwas γ-aminomasłowy (GABA) 89

2.1.2.5. Receptor GABA-A 89

2.1.2.6. Receptor GABA-B 91

2.1.2.7. Kwas γ-hydroksymasłowy (GHB) 91

2.1.3. Acetylocholina 92

2.1.2.8. Kwas aminooctowy (glicyna) 92

2.1.4. Neuroprzekaźniki o strukturze monoaminowej 94

2.1.4.1. Aminy katecholowe 95

2.1.4.2. Dopamina 96

2.1.4.3. Noradrenalina 98

2.1.4.4. Serotonina 99

2.1.4.5. Histamina 101

2.1.5. Neuroprzekaźniki o innej budowie, neuromodulatory i neuropeptydy 102

2.1.4.6. Aminy śladowe 102

2.1.5.1. Melatonina 102

2.1.5.2. Adenozyna 103

2.1.5.3. Neuropeptydy 104

2.1.5.4. Endokanabinoidy 105

2.2. Leki o działaniu psychotropowym – Marcin Kołaczkowski 107

2.2.1. Leki o działaniu przeciwpsychotycznym 107

2.2.1.1. Leki o działaniu przeciwpsychotycznym – mechanizmy aktywności, efekty terapeutyczne i niepożądane 108

2.2.1.2. Odkrycie chlorpromazyny – początek neuropsychofarmakologii 108

2.2.1.3. Generacje leków o działaniu przeciwpsychotycznym 109

2.2.1.4. Leki o działaniu przeciwpsychotycznym I generacji (neuroleptyki typowe) 110

2.2.1.5. Odkrycie klozapiny, prekursora atypowych neuroleptyków 119

2.2.1.6. Leki o działaniu przeciwpsychotycznym II generacji (atypowe neuroleptyki) 120

2.2.2. Leki o działaniu przeciwdepresyjnym 129

2.2.1.7. Pimawanseryna, pierwszy lek przeciwpsychotyczny niewpływający na receptory dopaminowe D2 129

2.2.2.1. Teoria monoaminowa zaburzeń afektywnych 130

2.2.2.2. Mechanizm działania leków przeciwdepresyjnych 130

2.2.2.3. Odkrycie imipraminy, pierwszego leku przeciwdepresyjnego 131

2.2.2.4. Nieselektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (trójcykliczne leki przeciwdepresyjne – TLPD) 132

2.2.2.5. Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) 135

2.2.2.6. Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny (SNRI) 138

2.2.2.7. Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SSNRI) 139

2.2.2.8. Inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny i dopaminy (NDRI) 139

2.2.2.9. Inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny z dodatkową aktywnością receptorową 140

2.2.2.10. Leki przeciwdepresyjne o podstawowej aktywności receptorowej 141

2.2.2.11. Inhibitory monoaminooksydazy 142

2.2.2.12. Esketamina 144

2.2.3. Leki o działaniu przeciwlękowym (anksjolitycznym) 145

2.2.2.13. Leki stosowane w terapii choroby afektywnej dwubiegunowej (ChAD) 145

2.2.3.1. Zaburzenia lękowe i ich farmakoterapia 145

2.2.3.2. Le ki przeciwlękowe pochodne benzodiazepiny 146

2.2.3.3. Flumazenil – odtrutka (antidotum) w zatruciu benzodiazepinami 152

2.2.3.4. Buspiron – lek przeciwlękowy o strukturze arylopiperazynowej 152

2.2.3.5. Hydroksyzyna – lek przeciwhistaminowy o działaniu przeciwlękowym 153

2.2.4. Leki o działaniu stymulującym ośrodkowy układ nerwowy 154

2.2.3.6. Estry kwasu karbaminowego (uretany) – leki przeciwlękowe o znaczeniu historycznym 154

2.2.3.7. Inne anksjolityki o znaczeniu historycznym 154

2.2.4.1. Leki o działaniu psychostymulującym 155

2.2.4.2. Leki o działaniu analeptycznym 159

2.2.4.3. Leki o działaniu nootropowym 160

2.3. Środki o działaniu psychodysleptycznym – Marcin Kołaczkowski 161

2.3.1. Antagoniści receptora NMDA 161

2.3.2. Agoniści receptora GABA-A 162

2.3.3. Agoniści receptora opioidowego κ 163

2.3.4. „Klasyczne” halucynogeny serotoninergiczne – agoniści receptora 5-HT2A 163

2.3.4.1. Pochodne tryptaminy 164

2.3.4.2. Pochodne ergoliny 165

2.3.4.3. Pochodne fenyloetyloaminy (fenetyloaminy) 165

2.3.5. Metylenodioksymetamfetamina (MDMA) 167

2.3.6. Kanabinoidy 167

2.4. Leki stosowane w terapii chorób neurodegeneracyjnych – Marcin Kołaczkowski 169

2.4.1. Leki stosowane w chorobie Parkinsona 169

2.4.1.1. Leki o działaniu dopaminomimetycznym stosowane w chorobie Parkinsona 170

2.4.1.2. Leki o działaniu cholinolitycznym stosowane w chorobie Parkinsona 176

2.4.1.3. Leki o innych mechanizmach działania stosowane w chorobie Parkinsona 177

2.4.2. Leki stosowane w terapii choroby Huntingtona 178

2.4.3. Leki stosowane w terapii choroby Alzheimera 179

2.4.3.1. Inhibitory cholinoesteraz stosowane w chorobie Alzheimera 179

2.4.4. Leki stosowane w terapii stwardnienia zanikowego bocznego 182

2.4.3.2. Memantyna 182

2.4.5. Leki stosowane w terapii stwardnienia rozsianego 183

2.5. Leki o działaniu uspokajająco-nasennym – Jolanta Obniska 186

2.5.1. Mechanizmy działania leków uspokajająco-nasennych 186

2.5.2. Pochodne kwasu barbiturowego (barbiturany) 186

2.5.2.1. Biochemiczny mechanizm działania pochodnych kwasu barbiturowego 187

2.5.2.2. Zależności struktura–aktywność barbituranów 187

2.5.3. Agoniści miejsca benzodiazepinowego receptora GABA-A 188

2.5.2.3. Biotransformacja barbituranów 188

2.5.3.1. Pochodne benzo-1,4-diazepiny 188

2.5.3.2. Leki nasenne o budowie niebenzodiazepinowej 191

2.5.4. Agoniści receptorów melatoninowych MT1 i MT2 193

2.5.5. Antagoniści receptorów oreksynowych OX1R i OX2R 196

2.6. Środki o działaniu ogólnie znieczulającym – Jolanta Obniska 198

2.6.1. Wziewne (inhalacyjne) środki znieczulenia ogólnego 198

2.6.1.1. Chlorowcopochodne eterów 198

2.6.2. Środki znieczulenia ogólnego podawane dożylnie (infuzyjne) 200

2.6.2.1. Pochodne kwasu barbiturowego 200

2.6.2.2. Środki znieczulenia ogólnego o różnej budowie 201

2.7. Leki o działaniu przeciwpadaczkowym – Jolanta Obniska 203

2.7.1. I generacja leków o działaniu przeciwpadaczkowym 203

2.7.1.1. Pochodne kwasu barbiturowego o działaniu przeciwpadaczkowym 203

2.7.1.2. Pochodne hydantoiny o działaniu przeciwpadaczkowym 204

2.7.1.3. Pochodne pirolidyno-2,5-dionu (kwasu bursztynowego) 205

2.7.1.4. Pochodne dibenzoazepiny o działaniu przeciwpadaczkowym 206

2.7.1.5. Pochodne benzo-1,4-diazepiny i benzo-1,5-diazepiny o działaniu przeciwpadaczkowym 208

2.7.1.6. Pochodne kwasu walproinowego 208

2.7.2. II generacja leków przeciwpadaczkowych 210

2.7.2.1. Analogi kwasu γ-aminomasłowego (GABA) 210

2.7.2.2. Leki o różnych strukturach 212

2.7.3. III generacja leków przeciwpadaczkowych 215

2.8. Leki o działaniu przeciwbólowym, przeciwgorączkowym i przeciwzapalnym – Anna Więckowska 223

2.8.1. Mechanizmy powstawania bólu 223

2.8.2. Aktualne możliwości farmakoterapii bólu 223

2.8.3. Endogenny układ opioidowy 224

2.8.4. Opioidowe leki o działaniu przeciwbólowym 225

2.8.4.1. Agoniści receptorów opioidowych 225

2.8.4.2. Antagoniści receptorów opioidowych 226

2.8.4.3. Morfina i jej pochodne 226

2.8.4.4. Pochodne dihydromorfiny 228

2.8.4.5. Produkty degradacji cząsteczki morfiny 230

2.8.4.6. Usztywnione pochodne morfiny – orwinole 236

2.8.4.7. Funkcjonalnie selektywni agoniści receptorów opioidowych 236

2.8.5. Nieopioidowe leki o działaniu przeciwbólowym 237

2.8.5.1. Niesteroidowe leki o działaniu przeciwzapalnym, przeciwbólowym i przeciwgorączkowym (NLPZ) 237

2.8.5.2. Leki o działaniu przeciwbólowym i przeciwgorączkowym niezawierające ugrupowań o wyraźnym kwasowym charakterze, pozbawione działania przeciwzapalnego 249

2.8.5.3. Inne leki o działaniu przeciwbólowym 252

2.8.6. Leki stosowane w terapii dny moczanowej 255

2.8.6.1. Inhibitory oksydazy ksantynowej – leki zmniejszające produkcję kwasu moczowego 255

2.8.6.2. Leki urykozuryczne – zwiększające wydalanie kwasu moczowego 257

3. Leki wpływające na wegetatywny układ nerwowy – Barbara Malawska, Hanna Byrtus 258

3.1. Wprowadzenie – Barbara Malawska 258

3.2. Leki pobudzające układ współczulny – adrenomimetyki, sympatykomimetyki – Barbara Malawska 259

3.2.1. Neuroprzekaźniki i receptory układu adrenergicznego 259

3.2.2. Zależność struktura–aktywność adrenergiczna pochodnych amin katecholowych 260

3.2.3. Klasyfikacja leków układu adrenergicznego 262

3.2.4. Leki o działaniu α-adrenomimetycznym oraz α- i β-adrenomimetycznym 262

3.2.4.1. Pochodne 2-fenyloetyloaminy 262

3.2.4.2. Pochodne 2-imidazoliny 263

3.2.5. Leki o działaniu β-adrenomimetycznym 265

3.2.5.1. Agoniści receptorów β2-adrenergicznych 266

3.2.6. Leki o pośrednim działaniu sympatykomimetycznym 269

3.2.5.2. Agoniści receptorów β3-adrenergicznych 269

3.3. Leki o działaniu hamującym układ współczulny – Barbara Malawska 270

3.3.1. Leki o działaniu α-adrenolitycznym (blokujące receptory α-adrenergiczne) 270

3.3.1.1. Alkaloidy sporyszu i ich pochodne 270

3.3.1.2. Leki o działaniu α-adrenolitycznym z różnych grup chemicznych 273

3.3.2. Leki o działaniu β-adrenolitycznym (blokujące receptory β-adrenergiczne) 274

3.3.2.1. Selektywność receptorowa 275

3.3.2.2. Wewnętrzna aktywność sympatykomimetyczna 276

3.3.2.3. Właściwości hydro- i lipofilowe 276

3.3.2.4. Działanie stabilizujące błony komórek nerwowych 276

3.3.2.5. Chiralność 276

3.3.2.6. Leki o działaniu β-adrenolitycznym kardioselektywne 277

3.3.2.7. Leki o działaniu β-adrenolitycznym niekardioselektywne 277

3.4. Leki o działaniu pobudzającym układ przywspółczulny – leki cholinomimetyczne (parasympatykomimetyki) – Barbara Malawska 282

3.3.3. Leki α- i β-adrenolityczne (blokujące receptory α i β) 282

3.3.4. Leki sympatykolityczne o innym mechanizmie działania 282

3.4.1. Acetylocholina jako neuroprzekaźnik wegetatywnego układu nerwowego 282

3.4.2. Klasyfikacja leków cholinomimetycznych 285

3.4.3. Parasympatykomimetyki o działaniu bezpośrednim 285

3.4.4. Parasympatykomimetyki o działaniu pośrednim – inhibitory acetylocholinoesterazy 286

3.4.4.1. Inhibitory acetylocholinoesterazy o działaniu odwracalnym 286

3.4.4.2. Inhibitory acetylocholinoesterazy o działaniu nieodwracalnym 289

3.5. Leki o działaniu hamującym układ przywspółczulny (parasympatykolityki, leki cholinolityczne) – Barbara Malawska 291

3.5.1. Klasyfikacja leków hamujących układ przywspółczulny 291

3.5.2. Spazmolityki neurotropowe 292

3.5.2.1. Alkaloidy tropanowe i ich półsyntetyczne analogi 292

3.5.2.2. Syntetyczne estry aminoalkoholi z pochodnymi kwasów aryloalkilo-karboksylowych 296

3.5.3. Leki działające parasympatykolitycznie o różnej strukturze 297

3.5.4. Spazmolityki o działaniu neurotropowo-muskulotropowym 298

3.5.5. Spazmolityki o działaniu muskulotropowym 299

3.6. Leki o działaniu zwiotczającym mięśnie szkieletowe – Barbara Malawska 302

3.6.1. Leki zwiotczające mięśnie szkieletowe o działaniu obwodowym 302

3.6.1.1. Leki o działaniu stabilizującym wywołujące blok niedepolaryzacyjny 302

3.6.1.2. Leki zwiotczające mięśnie szkieletowe o działaniu depolaryzującym 306

3.6.2. Leki zwiotczające mięśnie szkieletowe o działaniu ośrodkowym 307

3.6.1.3. Leki zwiotczające mięśnie szkieletowe o działaniu bezpośrednim 307

3.7. Leki o działaniu miejscowo znieczulającym – Hanna Byrtus 309

3.7.1. Leki znieczulające miejscowo o strukturze estrowej 311

3.7.2. Leki znieczulające miejscowo o strukturze amidowej 314

3.7.3. Leki znieczulające miejscowo o różnej strukturze 319

4. Leki o działaniu przeciwhistaminowym – Barbara Malawska 322

4.1. Histamina 322

4.1.1. Budowa chemiczna histaminy 322

4.1.2. Biosynteza i biotransformacja histaminy 323

4.1.3. Receptory histaminowe 323

4.1.4. Działanie histaminy 326

4.1.5. Klasyfikacja leków przeciwhistaminowych 326

4.2. Leki przeciwhistaminowe działające na receptory H1 327

4.2.1. Leki przeciwhistaminowe I generacji 327

4.2.1.1. Pochodne etylenodiaminy 328

4.2.1.2. Pochodne etanoloaminy 329

4.2.1.3. Pochodne propanoloaminy 330

4.2.1.4. Pochodne propyloaminy 330

4.2.1.5. Pochodne fenotiazyny 331

4.2.1.6. Pochodne benzhydrylowe piperazyny 331

4.2.1.7. Pochodne piperydyny 332

4.2.2. Leki przeciwhistaminowe II generacji 333

4.2.2.1. Pochodne piperazyny zawierające grupę funkcyjną kwasową 334

4.2.2.2. Trójcykliczne pochodne piperydyny 335

4.2.2.3. Pochodne piperydyny zawierające grupę funkcyjną kwasową 337

4.2.2.4. Leki o różnej strukturze 338

4.3. Leki przeciwhistaminowe działające na receptory H2 340

4.4. Leki przeciwhistaminowe działające na receptory H3 345

5. Leki działające na układ krążenia i wpływające na krzepliwość krwi – Krzysztof Kamiński, Hanna Byrtus, Marek Bajda 346

5.1. Leki stosowane w zastoinowej niewydolności serca – Krzysztof Kamiński 346

5.1.1. Glikozydy nasercowe 348

5.1.1.1. Budowa chemiczna i rola aglikonu glikozydów nasercowych 349

5.1.1.2. Budowa chemiczna i rola fragmentu cukrowego glikozydów nasercowych 350

5.1.2. Inhibitory fosfodiesterazy (PDE) o dodatnim działaniu inotropowym 354

5.1.2.1. Nieselektywne inhibitory fosfodiesteraz stosowane w niewydolności zastoinowej mięśnia sercowego 354

5.1.2.2. Selektywne inhibitory fosfodiesterazy 3 (PDE3) 355

5.1.3. Leki zwiększające wrażliwość komórek mięśnia sercowego na jony wapnia (sensybilizatory wapnia) 356

5.1.4. Agoniści receptorów β-adrenergicznych i dopaminergicznych 357

5.2. Leki o działaniu przeciwarytmicznym (antiarrhythmica) – Hanna Byrtus 359

5.2.1. Leki pochodzenia naturalnego 361

5.2.1.1. Alkaloidy chinolinowe 361

5.2.1.2. Alkaloidy indolowe 362

5.2.2. Leki zawierające ugrupowania amidowe 363

5.2.2.1. Pochodne benzamidu 363

5.2.2.2. Zasadowe anilidy 365

5.2.2.3. Pochodne fenyloacetamidu 365

5.2.3. Pochodne 1-aryloksy-3-alkiloaminopropan-2-olu 367

5.2.4. Leki przeciwarytmiczne o zróżnicowanej strukturze chemicznej 367

5.3. Leki stosowane w chorobie niedokrwiennej serca – Krzysztof Kamiński 376

5.3.1. Azotany organiczne i molsydomina 378

5.3.1.1. Azotany organiczne 379

5.3.1.2. Molsydomina 381

5.3.2. Leki blokujące kanały wapniowe 382

5.3.2.1. Pochodne dihydropirydyny (grupa nifedypiny) 384

5.3.2.2. Pochodne fenyloalkiloaminy (grupa werapamilu) 390

5.3.2.3. Pochodne benzotiazepiny (grupa diltiazemu) 391

5.3.3. Leki stosowane w chorobie wieńcowej o różnym wpływie na pracę mięśnia sercowego 393

5.4. Leki obniżające ciśnienie tętnicze krwi – Marek Bajda 394

5.4.1. Leki hamujące aktywność układu współczulnego 395

5.4.1.1. Sympatykolityki o działaniu ośrodkowym 395

5.4.1.2. Sympatykolityki o działaniu obwodowym 397

5.4.2. Leki blokujące kanały wapniowe 401

5.4.3. Inhibitory konwertazy angiotensyny 401

5.4.4. Blokery receptora angiotensyny (sartany) 404

5.4.5. Leki otwierające kanały potasowe 410

5.4.6. Leki działające bezpośrednio na mięśniówkę naczyń krwionośnych 411

5.4.7. Leki o innych mechanizmach działania 412

5.4.7.1. Inhibitory reniny 412

5.4.7.2. Inhibitory hydroksylazy tyrozynowej 412

5.4.7.3. Antagoniści receptorów endotelinowych 412

5.4.7.4. Aktywatory cyklazy guanylowej 413

5.4.7.5. Analogi prostaglandyn 414

5.5. Leki stosowane w zaburzeniach krążenia obwodowego i mózgowego – Krzysztof Kamiński 415

5.4.8. Leki o działaniu diuretycznym 415

5.5.1. Leki rozszerzające naczynia obwodowe 415

5.5.1.1. Pochodne metyloksantyn 416

5.5.1.2. Kwas nikotynowy i jego pochodne 417

5.5.1.3. Leki rozszerzające naczynia obwodowe o różnej budowie i różnych mechanizmach działania 419

5.5.2. Leki rozszerzające naczynia mózgowe 423

5.5.3. Leki stosowane w zaburzeniach erekcji 425

5.5.4. Leki stosowane w migrenie 428

5.6. Leki zmniejszające stężenie lipidów we krwi (leki o działaniu hipolipemicznym) – Krzysztof Kamiński 431

5.6.1. Inhibitory reduktazy hydroksymetyloglutarylo-koenzymu A (HMG-CoA) 432

5.6.2. Pochodne kwasów aryloksyalkilokarboksylowych (fibraty) 436

5.6.3. Pochodne kwasu nikotynowego 439

5.6.4. Leki hamujące wchłanianie cholesterolu z jelit 440

5.6.5. Leki wiążące kwasy żółciowe (żywice jonowymienne) 441

5.6.6. Wielonienasycone kwasy tłuszczowe (WNKT) i sitosterole (sterole roślinne) 442

5.6.7. Leki o różnej budowie i różnych mechanizmach działania 443

5.6.7.1. Przeciwciała monoklonalne – alirokumab i ewolokumab 447

5.7. Leki wpływające na skład krwi i jej właściwości reologiczne – Krzysztof Kamiński 449

5.7.1. Leki hamujące krzepliwość krwi (leki przeciwzakrzepowe, antykoagulacyjne) 450

5.7.1.1. Heparyny 452

5.7.1.2. Heparynoidy 455

5.7.1.3. Hirudyna i jej pochodne – inhibitory trombiny o bezpośrednim działaniu 457

5.7.1.4. Małocząsteczkowe inhibitory trombiny 459

5.7.1.5. Inhibitory czynnika Xa o działaniu bezpośrednim (ksabany) 462

5.7.1.6. Pochodne 4-hydroksykumaryny i indan-1,3-dionu (antagoniści witaminy K) 466

5.7.2. Leki o działaniu przeciwpłytkowym (antyagregacyjne) 469

5.7.2.1. Antagoniści receptora P2Y12 (antagoniści receptora ADP) 472

5.7.2.2. Antagoniści receptora glikoproteinowego IIb/IIIa (GPIIb/IIIa) 473

5.7.2.3. Przeciwciała monoklonalne oddziałujące z receptorem glikoproteinowym IIb/IIIa 475

5.7.3. Leki o działaniu fibrynolitycznym (leki trombolityczne) 476

5.7.4. Leki zwiększające krzepliwość krwi (leki przeciwkrwotoczne) 478

5.7.4.1. Leki hamujące fibrynolizę (leki antyfibrynolityczne) 479

5.7.4.2. Osoczowe czynniki krzepnięcia krwi 479

5.7.4.3. Inne leki przeciwkrwotoczne o działaniu ogólnoustrojowym 479

5.7.5. Środki o działaniu krwiozastępczym 480

5.7.4.4. Leki przeciwkrwotoczne o działaniu miejscowym 480

5.7.6. Leki stosowane w niedokrwistości. Czynniki hematopoetyczne 482

6. Leki o działaniu moczopędnym (diuretyki) – Marek Bajda 488

6.1. Leki o działaniu moczopędnym zawierające ugrupowania sulfonamidowe 488

6.1.1. Leki moczopędne hamujące anhydrazę węglanową 489

6.1.2. Leki moczopędne hamujące wchłanianie zwrotne elektrolitów (saluretyki) 490

6.1.2.1. Diuretyki tiazydowe 490

6.1.2.2. Diuretyki tiazydopodobne 492

6.1.2.3. Diuretyki działające w obrębie pętli Henlego (diuretyki pętlowe) 493

6.2. Saluretyki o budowie niesulfonamidowej 495

6.3. Diuretyki „oszczędzające potas” 496

6.3.1. Antagoniści aldosteronu 496

6.4. Diuretyki pochodne metyloksantyn 498

6.3.2. Diuretyki zawierające ugrupowania guanidynowe i amidynowe 498

6.5. Diuretyki o działaniu osmotycznym 499

6.6. Antagoniści wazopresyny 499

6.5.1. Alkohole cukrowe 499

6.5.2. Mocznik 499

7. Leki stosowane w chorobach układu oddechowego – Grażyna Chłoń-Rzepa 502

7.1. Leki stosowane w astmie oskrzelowej i przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc 502

7.1.1. Leki rozszerzające oskrzela 503

7.1.1.1. Selektywni agoniści receptora β2-adrenergicznego 503

7.1.1.2. Leki o działaniu adrenomimetycznym z różnych grup chemicznych 504

7.1.1.3. Antagoniści receptora muskarynowego 504

7.1.2. Leki hamujące wytwarzanie mediatorów stanu zapalnego (glikokortykosteroidy) 505

7.1.1.4. Teofilina i jej pochodne 505

7.1.2.1. Glikokortykosteroidy podawane drogą wziewną 506

7.1.3. Leki hamujące uwalnianie mediatorów stanu zapalnego 508

7.1.2.2. Glikokortykosteroidy stosowane systemowo 508

7.1.3.1. Pochodne chromonu (kromony) 508

7.1.3.2. Lodoksamid 509

7.1.3.3. Inhibitory fosfodiesterazy 4 (PDE4) 509

7.1.4. Leki blokujące receptor histaminowy H1 511

7.1.5. Antagoniści receptora leukotrienowego (Cys-LT1) 512

7.1.6. Inhibitory 5-lipooksygenazy 513

7.1.7. Przeciwciała monoklonalne 513

7.2. Leki o działaniu przeciwkaszlowym 514

7.2.1. Leki przeciwkaszlowe o działaniu ośrodkowym 514

7.2.1.1. Opioidowe leki przeciwkaszlowe 514

7.2.1.2. Nieopioidowe leki przeciwkaszlowe 515

7.2.2. Leki przeciwkaszlowe o działaniu obwodowym 516

7.3. Leki o działaniu wykrztuśnym 517

7.3.1. Leki o działaniu sekretolitycznym i sekretomotorycznym 517

7.3.1.1. Solne środki o działaniu wykrztuśnym 517

7.3.2. Leki o działaniu mukolitycznym 518

7.3.1.2. Pochodne 2-metoksyfenolu (gwajakolu) o działaniu wykrztuśnym 518

7.3.2.1. Pochodne L-cysteiny o działaniu mukolitycznym 518

7.4. Leki stosowane w zespole zaburzeń oddychania 521

7.5. Leki stosowane w mukowiscydozie 522

8. Leki stosowane w chorobach układu pokarmowego – Grażyna Chłoń-Rzepa 524

8.1. Leki pobudzające wydzielanie soku żołądkowego 524

8.1.1. Kwasy nieorganiczne i organiczne 524

8.1.2. Związki pochodzenia naturalnego 524

8.2. Leki stosowane w terapii chorób związanych z nadmiernym wydzielaniem kwasu solnego w żołądku 525

8.2.1. Leki hamujące wydzielanie kwasu solnego 525

8.2.1.1. Inhibitory pompy protonowej (H+/K+-ATPazy) 526

8.2.1.2. Antagoniści receptora histaminowego H2 528

8.2.2. Leki o działaniu neutralizującym kwas solny (antacida) 529

8.2.1.3. Leki o działaniu cholinolitycznym (parasympatykolityki) 529

8.2.2.1. Leki o działaniu neutralizującym I generacji 530

8.2.3. Leki chroniące błonę śluzową żołądka (leki mukozo- i cytoprotekcyjne) 531

8.2.2.2. Leki o działaniu neutralizującym II generacji 531

8.2.3.1. Sukralfat i związki bizmutu 531

8.2.3.2. Syntetyczne analogi prostaglandyn 532

8.2.3.3. Leki pochodzenia naturalnego 533

8.3. Leki stosowane w czynnościowych zaburzeniach przewodu pokarmowego 534

8.2.4. Leki stosowane w eradykacji Helicobacter pylori 534

8.3.1. Leki pobudzające motorykę przewodu pokarmowego (leki prokinetyczne) 534

8.3.1.1. Antagoniści receptora dopaminowego D2 535

8.3.1.2. Agoniści receptora serotoninowego 5-HT4 535

8.3.1.3. Nieselektywni agoniści receptorów opioidowych 535

8.3.2. Leki stosowane w zespole jelita drażliwego 536

8.4. Leki stosowane w przewlekłych chorobach zapalnych jelit 538

8.4.1. Kwas 5-aminosalicylowy (5-ASA) i jego pochodne (aminosalicylany) 538

8.5. Leki stosowane w chorobach wątroby i dróg żółciowych 540

8.4.2. Glikokortykosteroidy 540

8.4.3. Leki o działaniu immunosupresyjnym 540

8.4.4. Leki o działaniu przeciwbakteryjnym 540

8.4.5. Przeciwciała monoklonalne 540

8.5.1. Leki żółciotwórcze i żółciopędne 541

8.5.1.1. Kwasy żółciowe naturalne i półsyntetyczne 541

8.5.2. Leki zapobiegające tworzeniu się kamieni żółciowych (leki antylitogenne) oraz rozpuszczające kamienie żółciowe 542

8.5.1.2. Leki syntetyczne o różnej budowie 542

8.5.1.3. Leki pochodzenia roślinnego 542

8.5.3. Leki ochraniające komórki wątrobowe (hepatoprotectiva) 543

8.5.3.1. Naturalne i syntetyczne związki zawierające siarkę 543

8.5.3.2. Leki o różnej strukturze chemicznej 544

8.5.3.3. Leki pochodzenia roślinnego 544

8.5.4. Leki stosowane w przewlekłym wirusowym zapaleniu wątroby 545

8.5.4.1. Leki stosowane w przewlekłym wirusowym zapaleniu wątroby typu B 545

8.5.4.2. Leki stosowane w przewlekłym wirusowym zapaleniu wątroby typu C 547

8.6. Leki przeczyszczające 551

8.6.1. Leki przeczyszczające działające na drodze fizycznej 551

8.6.1.1. Środki o działaniu osmotycznym 551

8.6.2. Leki przeczyszczające działające na drodze chemicznej 553

8.6.1.2. Środki pęczniejące, rozluźniające treść jelitową i poślizgowe 553

8.6.2.1. Leki pochodzenia naturalnego 553

8.6.2.2. Pochodne triarylometanu 555

8.7. Leki przeciwbiegunkowe 556

8.7.1. Leki o działaniu adsorbującym (pochłaniającym) 556

8.7.2. Leki o działaniu ściągającym 557

8.7.3. Leki o działaniu hamującym perystaltykę jelitową 557

8.7.4. Leki o działaniu hamującym enkefalinazę jelitową 559

8.7.5. Leki o działaniu blokującym kanały chlorkowe nabłonka jelitowego 560

8.7.6. Leki o działaniu przeciwbakteryjnym stosowane w leczeniu biegunek 560

8.8. Leki przeciwwymiotne 561

8.8.1. Leki o działaniu parasympatykolitycznym 562

8.8.2. Antagoniści receptora histaminowego H1 562

8.8.3. Antagoniści receptora dopaminowego D2 562

8.8.3.1. Neuroleptyki 562

8.8.3.2. Pochodne benzamidu i benzimidazolonu 563

8.8.4. Antagoniści receptora serotoninowego 5-HT3 (setrony) 564

8.8.5. Selektywni antagoniści receptora neurokininy 1 (NK1) 565

8.8.6. Glikokortykosteroidy i benzodiazepiny 566

8.8.7. Syntetyczne kanabinoidy 567

9. Hormony i leki wpływające na funkcje układu wewnątrzwydzielniczego – Agnieszka Zagórska 568

9.1. Hormony podwzgórza 568

9.1.1. Liberyny 570

9.1.2. Statyny 573

9.2. Hormony przysadki mózgowej 574

9.2.1. Hormony przedniego płata przysadki mózgowej 574

9.2.2. Hormony tylnego płata przysadki mózgowej 576

9.3. Hormony tarczycy i leki stosowane w zaburzeniach funkcji tarczycy 577

9.3.1. Leki stosowane w niedoczynności tarczycy 579

9.3.2. Leki stosowane w nadczynności tarczycy 579

9.3.2.1. Cykliczne tioamidy – pochodne tiouracylu i tioimidazolu 581

9.4. Hormony przytarczyc i leki wpływające na homeostazę wapniową 582

9.4.1. Parathormon i kalcytonina 582

9.4.2. Leki wpływające na homeostazę wapniową 583

9.5. Hormony o budowie steroidowej 585

9.5.1. Biosynteza hormonów steroidowych 586

9.5.2. Steroidy kory nadnerczy 587

9.5.2.1. Działanie fizjologiczne kortykosteroidów 587

9.5.2.2. Glikokortykosteroidy 587

9.5.2.3. Mineralokortykosteroidy 593

9.5.3. Hormony płciowe 595

9.5.3.1. Hormony płciowe żeńskie – estrogeny i gestageny 595

9.5.3.2. Hormony stosowane w antykoncepcji 602

9.5.3.3. Preparaty stosowane w hormonalnej terapii zastępczej (HTZ) 603

9.5.3.4. Androgeny i wywodzące się z nich leki 603

9.5.3.5. Leki o działaniu antyandrogennym 605

9.6. Hormony wysp trzustkowych oraz leki stosowane w cukrzycy 606

9.6.1. Glukagon 607

9.6.2. Insulina – hormon i lek stosowany w terapii 607

9.6.1.1. Mechanizm działania glukagonu 607

9.6.1.2. Zastosowanie glukagonu 607

9.6.2.1. Biosynteza i budowa chemiczna insuliny 608

9.6.2.2. Trwałość preparatów insulinowych 610

9.6.2.3. Biochemiczny mechanizm działania insuliny 610

9.6.2.4. Preparaty insulinowe 611

9.7. Doustne leki o działaniu hipoglikemizującym 612

9.7.1. Pochodne sulfonylomocznika 613

9.7.1.1. Biochemiczny mechanizm działania pochodnych sulfonylomocznika 613

9.7.2. Glinidy (meglitynidy) o działaniu hipoglikemizującym 614

9.7.3. Pochodne biguanidu 615

9.7.4. Inhibitory α-glukozydazy 615

9.7.3.1. Biochemiczny mechanizm działania biguanidów 615

9.7.5. Glitazony (tiazolidynodiony) 616

9.7.6. Flozyny (gliflozyny) 617

9.7.7. Leki o działaniu inkretynowym 618

9.7.6.1. Mechanizm działania flozyn 618

10. Witaminy – Hanna Byrtus 624

10.1. Retinol i retinoidy 624

10.2. Witaminy grupy B 632

10.2.1. Tiamina 632

10.2.2. Ryboflawina 634

10.2.3. Pirydoksyna 635

10.2.4. Kobalaminy 637

10.2.5. Kwas pantotenowy 638

10.2.6. Nikotynamid 639

10.2.7. Biotyna 640

10.2.8. Kw as foliowy 640

10.3. Kwas askorbinowy 642

10.4. Witamina D i jej analogi 643

10.5. Tokoferole 648

10.6. Witaminy K 650

10.7. Leki według nazewnictwa zaliczane do witamin 652

10.7.1. Kwas pangamowy 652

10.7.2. Kwas tioktynowy 652

10.7.3. Witamina F 652

10.7.4. Ubichinon 653

10.7.5. Flawonoidy 653

11. Leki działające na 656

11.1. Środki o działaniu dezynfekującym i odkażającym – Maciej Pawłowski 656

11.1.1. Preparaty nieorganiczne o działaniu utleniającym 657

11.1.1.1. Organiczne preparaty chloru o działaniu utleniającym 658

11.1.2. Preparaty metali ciężkich 660

11.1.2.1. Sole i związki kompleksowe srebra 660

11.1.2.2. Sole i związki kompleksowe bizmutu 661

11.1.3. Alkohole o działaniu dezynfekującym i antyseptycznym 662

11.1.2.3. Zatrucia metalami ciężkimi 662

11.1.4. Aldehydy o działaniu dezynfekującym i odkażającym 663

11.1.5. Fenole o działaniu dezynfekującym i odkażającym 664

11.1.6. Tlenek etylenu i β-propiolakton 666

11.1.7. Pochodne guanidyny o działaniu dezynfekującym i antyseptycznym 666

11.1.7.1. Pochodne biguanidowe i tiosemikarbazydowe 666

11.1.8. Związki powierzchniowo czynne (tenzydy) stosowane jako środki dezynfekujące i antyseptyczne 667

11.1.8.1. Tenzydy anionowo czynne (mydła) 667

11.1.8.2. Tenzydy kationowo czynne (IV-rzędowe sole amoniowe) oraz pochodne III-rzędowych amin 668

11.1.8.3. Tenzydy o charakterze amfoterycznym (amfotenzydy) 669

11.1.9. Pochodne układów heterocyklicznych 670

11.1.9.1. Pochodne 8-hydroksychinoliny 670

11.1.9.2. Pochodne akrydyny 670

11.1.9.3. Pochodne 5-nitrofuranu 671

11.2. Preparaty sulfanilamidowe o działaniu przeciwinfekcyjnym – Maciej Pawłowski 673

11.2.1. Acylowe i guanidynowe pochodne sulfanilamidu 676

11.2.2. Heterocykliczne pochodne sulfanilamidu z układem pięcioczłonowym 677

11.2.3. Heterocykliczne pochodne sulfanilamidu z układem sześcioczłonowym 678

11.2.4. N-1, N-4 dipodstawione pochodne sulfanilamidu 679

11.2.5. Sulfonamidy o różnej budowie 679

11.2.6. Leki złożone zawierające sulfanilamidy 679

11.3. Chinolony – pochodne kwasu chinolono-karboksylowego – Maciej Pawłowski 680

11.3.1. Biochemiczny mechanizm działania fluorochinolonów 684

11.4. Antybiotyki – Maciej Pawłowski 687

11.4.1. Antybiotyki o strukturze β-laktamowej 687

11.4.1.1. Penicyliny naturalne pochodne penamu 688

11.4.1.2. Penicyliny półsyntetyczne – pochodne acylowe kwasu 6-AP 694

11.4.1.3. Inhibitory β-laktamaz 701

11.4.1.4. Karbapenemy 703

11.4.1.5. Monobaktamy 705

11.4.1.6. Cefalosporyny naturalne, pochodne cefemu 707

11.4.1.7. Cefalosporyny półsyntetyczne – kierunki modyfikacji chemicznej kwasu 7-AC 708

11.4.2. Antybiotyki aminoglikozydowe 715

11.4.2.1. Właściwości chemiczne a oporność szczepów bakteryjnych wobec aminoglikozydów 715

11.4.2.2. Streptomycyna i dihydrostreptomycyna 716

11.4.2.3. Kanamycyna i tobramycyna oraz ich półsyntetyczne pochodne 717

11.4.2.4. Gentamycyna i jej półsyntetyczne pochodne 719

11.4.2.5. Neomycyna i paramomycyna 721

11.4.3. Antybiotyki o strukturze tetra- i pentacyklicznej 723

11.4.2.6. Spektynomycyna – cyklitolowy analog aminoglikozydów 723

11.4.3.1. Tetracykliny naturalne 724

11.4.3.2. Tetracykliny półsyntetyczne – zasady Mannicha do podania pozajelitowego 725

11.4.3.3. Tetracykliny półsyntetyczne – modyfikowane w położeniach 5, 6 i 7 726

11.4.4. Antybiotyki o strukturze makrocyklicznej (makrolidy) 728

11.4.4.1. Makrolidy niepolienowe z grupy erytromycyny i ich półsyntetyczne analogi 728

11.4.4.2. Makrolidy niepolienowe z grupy pochodnych ketolidowych 734

11.4.4.3. Makrolidy niepolienowe z grupy pochodnych azalidowych 734

11.4.5. Antybiotyki o strukturze peptydowej 735

11.4.5.1. Antybiotyki o strukturze peptydowej zbudowane wyłącznie z aminokwasów 736

11.4.5.2. Antybiotyki o strukturze modyfikowanych peptydów 738

11.4.6. Antybiotyki ansamycynowe 742

11.3.6.2. Półsyntetyczne antybiotyki ansamycynowe – ryfamid i ryfampicyna 743

11.4.6.1. Naturalne antybiotyki ansamycynowe – ryfamycyna B i ryfamycyyna SV 743

11.4.7. Linkozamidy naturalne – linkomycyna 744

11.4.8. Antybiotyki o różnej strukturze 746

11.4.7.1. Półsyntetyczne analogi linkomycyny – klindamycyna 746

11.5. Leki o działaniu przeciwgruźliczym i przeciwtrądowym – Maciej Pawłowski 748

11.5.1. Leki o działaniu przeciwgruźliczym 748

11.5.1.1. Aromatyczne kwasy karboksylowe i ich pochodne 748

11.5.1.2. Aminoalkohole o działaniu przeciwgruźliczym 750

11.5.1.3. Antybiotyki o działaniu przeciwgruźliczym 751

11.5.2. Leki stosowane w leczeniu trądu 752

11.6. Leki o działaniu przeciwwirusowym – Paweł Żmudzki 753

11.6.1. Leki stosowane w zakażeniach DNA-wirusami 753

11.6.2. Leki stosowane w zakażeniach RNA-wirusami 757

11.6.2.1. Leki stosowane w zakażeniach wirusem grypy 757

11.6.2.2. Leki stosowane w leczeniu WZW typu C 759

11.6.3. Leki stosowane w zakażeniach HIV 763

11.6.3.1. Inhibitory wejścia 763

11.6.3.2. Nukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy 763

11.6.3.3. Nukleotydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy 764

11.6.3.4. Nienukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy 764

11.6.3.5. Inhibitory integrazy 765

11.6.3.6. Inhibitory proteazy 766

11.6.3.7. Leki zwiększające biodostępność preparatów antywirusowych stosowanych w HIV – wzmacniacze metaboliczne 768

11.6.4. Leki przeciwwirusowe o działaniu niespecyficznym 769

11.7. Leki o działaniu przeciwgrzybiczym – Paweł Żmudzki 770

11.7.1. Antybiotyki o działaniu przeciwgrzybiczym z grupy makrolidów polienowych 770

11.7.2. Pochodne azolowe – inhibitory 14α-demetylazy lanosterolu 772

11.7.2.1. Pochodne imidazolu o działaniu przeciwgrzybiczym 773

11.7.2.2. Pochodne triazolu o działaniu przeciwgrzybiczym 775

11.7.3. Pochodne alliloaminy o działaniu przeciwgrzybiczym 776

11.7.4. Pochodne morfoliny o działaniu przeciwgrzybiczym 776

11.7.5. Echinokandyny 777

11.7.6. Leki o różnych mechanizmach działania 779

11.7.7. Leki o działaniu niespecyficznym 779

11.8. Leki o działaniu przeciwpierwotniakowym – Paweł Żmudzki 780

11.8.1. Leki stosowane w leczeniu amebiozy, giardiozy i trychomonadozy 780

11.8.1.1. Pochodne 5-nitroimidazolu 780

11.8.1.2. Pochodne 5-nitrotiazolu 781

11.8.1.3. Pochodne dichloroacetamidu 781

11.8.2. Leki stosowane w leczeniu pneumocystozy 782

11.8.1.4. Antybiotyki aminoglikozydowe 782

11.8.3. Leki stosowane w leczeniu toksoplazmozy 783

11.8.4. Leki stosowane w leczeniu trypanosomoz 783

11.8.5. Leki stosowane w leczeniu leiszmaniozy 786

11.8.6. Leki stosowane w leczeniu malarii 787

11.8.6.1. Inhibitory krystalizacji hemozoiny 787

11.8.6.2. Pochodne 8-aminochinoliny 789

11.8.6.3. Antagoniści kwasu foliowego 789

11.8.6.4. Artemizyna i jej analogi 790

11.8.6.5. Leki o innej strukturze chemicznej 790

11.9. Leki o działaniu przeciwrobaczym – Paweł Żmudzki 791

11.9.1. Leki stosowane w zakażeniach robakami płaskimi 791

11.9.1.1. Leki hamujące polimeryzację tubuliny 791

11.9.1.2. Leki zwiększające przepuszczalność dla jonów wapnia 791

11.9.2. Leki stosowane w zakażeniach robakami obłymi 792

11.9.1.3. Leki hamujące metabolizm glukozy 792

12. Leki stosowane w chemioterapii przeciwnowotworowej – Paweł Zajdel 794

12.1. Cele biologiczne dla leków o działaniu przeciwnowotworowym 797

12.2. Leki o działaniu alkilującym 798

12.2.1. Pochodne β-chloroetyloaminy i etylenoiminy 799

12.2.2. Estry kwasu metanosulfonowego 802

12.2.3. Pochodne nitrozomocznika o działaniu alkilującym i acylującym 803

12.2.4. Leki alkilujące o różnej budowie chemicznej 805

12.3. Kompleksowe związki platyny 806

12.4. Antymetabolity 808

12.4.1. Antymetabolity kwasu foliowego 808

12.4.2. Antymetabolity zasad pirymidynowych 810

12.4.2.1. Inhibitory syntazy tymidylanowej 810

12.4.3. Antymetabolity zasad purynowych 813

12.4.2.2. Inhibitory polimerazy DNA 813

12.4.4. Inhibitory reduktazy rybonukleotydowej i polimerazy DNA 815

12.5. Antybiotyki o działaniu przeciwnowotworowym 817

12.5.1. Mitomycyny 817

12.5.2. Bleomycyny 818

12.5.3. Aktynomycyny 819

12.6. Inhibitory topoizomerazy 820

12.6.1. Inhibitory topoizomerazy typu I 820

12.6.2. Inhibitory topoizomerazy typu II 821

12.6.2.1. Antybiotyki antracyklinowe o działaniu przeciwnowotworowym 822

12.6.2.2. Pochodne podofilotoksyny 826

12.7. Leki o działaniu przeciwmitotycznym 827

12.7.1. Alkaloidy barwinka różowego 827

12.7.2. Taksany (taksoidy) 828

12.7.3. Epotylony 830

12.7.4. Leki przeciwmitotyczne o różnej budowie 831

12.8. Leki cytostatyczne o różnej strukturze i zróżnicowanych mechanizmach działania 833

12.9. Hormony i antyhormony 834

12.9.1. Antyestrogeny 834

12.9.1.1. Selektywne modulatory receptora estrogenowego (SERM) 834

12.9.1.2. Selektywni wyciszacze receptora estrogenowego (SERD) 836

12.9.1.3. Inhibitory aromatazy 836

12.9.2. Analogi gonadoliberyny 838

12.9.3. Antagoniści hormonu uwalniającego gonadotropiny GnRH 838

12.9.4. Leki o działaniu antyandrogennym 838

12.9.4.1. Antagoniści receptora androgenowego 838

12.9.4.2. Inhibitory enzymu CYP17A1 841

12.9.4.3. Inhibitory 5α-reduktazy 842

12.9.5. Gestageny 843

12.10. Leki przeciwnowotworowe wpływające na aktywność kinaz komórkowych 845

12.11. Modulatory wzrostu komórkowego wpływające na receptorowe kinazy tyrozynowe 845

12.11.1. Inhibitory receptora naskórkowego czynnika wzrostu (EGFR) 845

12.11.1.1. Przeciwciała monoklonalne anty-EGFR 846

12.11.1.2. Małocząsteczkowe inhibitory receptora EGFR 846

12.12. Inhibitory procesu angiogenezy 850

12.12.1. Regulatory wzrostu naczyń guza nowotworowego 850

12.12.2. Inhibitory receptora czynnika wzrostu śródbłonka naczyniowego (VEGFR) 850

12.12.2.1. Przeciwciała monoklonalne anty-VEGFR 851

12.12.2.2. Małocząsteczkowe inhibitory VEGFR 851

12.12.3. Pochodne izoindolo-1,3-dionu o działaniu antyangiogennym 854

12.13. Małocząsteczkowe inhibitory receptora czynnika wzrostu fibroblastów (FGFR) 855

12.14. Inhibitory receptora kinazy chłoniaka anaplastycznego (ALK) 856

12.15. Inhibitory kinazy tropomiozynowej 859

12.16. Inhibitory receptora kinazy tyrozynowej FLT3 861

12.17. Inhibitory cytoplazmatycznych kinaz tyrozynowych 862

12.17.1. Inhibitory kinazy Bcr-Abl 862

12.17.2. Inhibitory kinazy tyrozynowej Brutona (BTK) 865

12.18. Inhibitory cytoplazmatycznych kinaz serynowo-treoninowych 867

12.18.1. Inhibitory szlaku RAF 867

12.18.2. Inhibitory kinaz aktywowanych mitogenami (MEK) 869

12.18.3. Inhibitory kinazy mTOR 870

12.18.4. Inhibitory kinaz zależnych od cyklin (CDK 4/CDK 6) 872

12.19. Inhibitory kinazy 3-fosfatydyloinozytolu (PI3K) 873

12.20. Inhibitory proteasomu 874

12.21. Inhibitory polimerazy poli-ADP-rybozy (PARP) 877

12.22. Leki o działaniu epigenetycznym 880

12.22.1. Inhibitory metylotransferazy DNA 880

12.22.2. Inhibitory deacetylazy histonów 881

12.23. Leki stosowane w chemioterapii immunoonkologicznej 883

13. Leki wpływające na układ immunologiczny – Paweł Zajdel 886

13.1. Leki o działaniu immunosupresyjnym 887

13.1.1. Inhibitory kalcyneuryny 887

13.1.2. Modulatory receptora fosforanu sfingozyny 888

13.1.3. Przeciwciała monoklonalne 888

13.1.3.1. Inhibitory TNF-α 889

13.1.3.2. Inhibitory biosyntezy DNA 890

13.2. Leki o działaniu immunostymulującym 891

13.3. Leki przeciwnowotworowe o działaniu immunosupresyjnym 892

13.3.1. Cytostatyki o działaniu immunosupresyjnym 892

13.3.2. Antymetabolity jako leki o działaniu immunosupresyjnym 893

14. Radiofarmaceutyki i środki cieniujące stosowane w diagnostyce obrazowej – Katarzyna Kulig 894

14.1. Radiofarmaceutyki 894

14.1.1. Radiofarmaceutyki stosowane w terapii 894

14.1.2. Radiofarmaceutyki stosowane w diagnostyce obrazowej 897

14.2. Środki stosowane w diagnostyce obrazowej 900

14.2.1. Środki cieniujące stosowane w badaniach rentgenograficznych 900

14.2.2. Środki cieniujące stosowane w badaniach metodą rezonansu magnetycznego 902

14.2.3. Środki cieniujące stosowane w badaniach ultrasonograficznych 905

14.3. Podsumowanie 906

Piśmiennictwo 908

Skorowidz 912