"Mikrobiologia w dermatologii, wenerologii oraz w medycynie estetycznej i kosmetologii"

Spis treści

1. Przegląd mikrobiologii – podstawy – Eugenia Gospodarek-Komkowska, Małgorzata Prażyńska 20

1.1. Taksonomia drobnoustrojów – Eugenia Gospodarek-Komkowska 21

1.2. Klasyfikacja, budowa, genetyka i replikacja wirusów – Eugenia Gospodarek-Komkowska 22

1.3. Klasyfikacja, budowa, genetyka i namnażanie się bakterii – Eugenia Gospodarek-Komkowska 26

1.4. Klasyfikacja, budowa, genetyka i rozmnażanie się grzybów – Małgorzata Prażyńska 36

1.5. Występowanie i właściwości fizjologiczne drobnoustrojów – Eugenia Gospodarek-Komkowska 39

2. Mikrobiota fizjologiczna człowieka – Eugenia Gospodarek-Komkowska 44

2.1. Mikrobiota skóry człowieka 46

2.2. Mikrobiota jamy ustnej 47

2.3. Mikrobiota dróg oddechowych 49

2.4. Mikrobiota przewodu pokarmowego 50

2.5. Mikrobiota układu moczowo-płciowego 52

2.6. Mikrobiota fizjologiczna człowieka – znaczenie w zdrowiu 52

2.6.1. Interakcje mikrobiota fizjologiczna–gospodarz 53

3. Podstawy immunologii – Agnieszka Mikucka, Dagmara Depka 58

3.1. Budowa i funkcje układu immunologicznego 58

3.2. Głelementy odpowiedzi immunologicznej 59

3.1.1. Narządy pierwotne (centralne) 59

3.1.2. Narządy wtórne (obwodowe) 59

3.2.1. Limfocyty T 60

3.2.2. Limfocyty B 60

3.2.3. Immunoglobuliny 61

3.2.4. Komórki prezentujące antygen 61

3.3. Mechanizmy odporności 62

3.3.1. Odporność nieswoista (wrodzona, naturalna) 62

3.3.2. Odpowiedź swoista (nabyta, adaptacyjna) 64

3.3.3. Układ dopełniacza (komplement, aleksyna) 64

3.3.4. Fagocytoza 65

3.4. Odporność w zakażeniach wirusowych, bakteryjnych, grzybiczych, pasożytniczych 66

3.5. Układ odpornościowy skóry 67

3.6. Immunoprofilaktyka (czynna i bierna) 69

3.5.1. Atopowe zapalenie skóry 69

3.6.1. Szczepionki – typy, skład, postaci 70

3.6.2. Efekty szczepień 71

3.6.3. Program szczepień 71

4. Drogi szerzenia się drobnoustrojów – Alicja Sękowska 74

5. Interakcje gospodarz–drobnoustroje – Agnieszka Mikucka 78

5.1. Kolonizacja 79

5.1.1. Nosicielstwo 79

5.2. Zakażenie 80

5.2.1. ść drobnoustrojów 80

6. Wirusy – znaczenie w dermatologii, wenerologii oraz w medycynie estetycznej i kosmetologii – Alicja Sękowska, Joanna Kwiecińska-Piróg 84

6.1. Charakterystyka wirusów przenoszonych drogą krwi przez przerwanie ciągłości tkanki skórnej – Joanna Kwiecińska-Piróg 84

6.1.1. HBV 85

6.1.2. HCV 88

6.1.3. HDV 90

6.1.4. GBV-C/HGV 91

6.2. Charakterystyka wirusów wywołujących zmiany skórne – Alicja Sękowska 92

6.2.1. Charakterystyka enterowirusów 92

6.2.2. Charakterystyka parwowirusa B19 93

6.2.3. Charakterystyka wirusa życzki 93

6.2.4. Charakterystyka wirusa ospy wietrznej i łpaśca 94

6.3. Charakterystyka wirusów przenoszonych drogą kropelkową – Alicja Sękowska 96

6.2.5. Charakterystyka HHV-6 i HHV-7 96

6.3.1. Charakterystyka wirusów z rodziny Orthomyxoviridae 96

6.3.2. Charakterystyka wirusów z rodziny Paramyxoviridae 98

6.3.3. Charakterystyka wirusów z rodziny Pneumoviridae 99

6.3.4. Charakterystyka wirusów z rodziny Coronaviridae 100

6.4. Charakterystyka wirusów przenoszonych drogą płciową – Alicja Sękowska 101

6.3.5. Charakterystyka rinowirusów 101

6.3.6. Charakterystyka wirusów z rodziny Adenoviridae 101

6.4.1. Charakterystyka wirusa opryszczki pospolitej 102

6.4.2. Charakterystyka wirusa opryszczki narząłciowych 103

6.4.3. Charakterystyka wirusa mięczaka zakaźnego 104

6.4.4. Charakterystyka wirusów brodawczaka ludzkiego 104

6.4.5. Charakterystyka ludzkiego wirusa upośledzenia odporności 105

6.4.6. Charakterystyka wirusa mięsaka Kaposiego 106

7. Bakterie – znaczenie w zakażeniach skóry – Eugenia Gospodarek-Komkowska, Agnieszka Mikucka 108

7.1. Ziarenkowce Gram-dodatnie 110

7.1.1. Staphylococcus spp. – Eugenia Gospodarek-Komkowska 110

7.1.2. Streptococcus spp. – Eugenia Gospodarek-Komkowska 114

7.1.3. Paciorkowce grupy viridans – Agnieszka Mikucka 117

7.2. Pałeczki Gram-dodatnie – Agnieszka Mikucka 118

7.2.1. Corynebacterium spp 118

7.2.2. Cutibacterium spp 119

7.2.3. Actinomyces spp 120

7.3. Pałeczki Gram-ujemne – Eugenia Gospodarek-Komkowska 121

7.3.1. Pseudomonas aeruginosa 121

7.4. Bakterie kwasooporne – Mycobacterium spp. – Eugenia Gospodarek-Komkowska 126

8. Grzyby – znaczenie w dermatologii, wenerologii, medycynie estetycznej i kosmetologii – Małgorzata Prażyńska, Joanna Kwiecińska-Piróg 128

8.1. Grzybice powierzchniowe 128

8.1.1. Czynniki predysponujące do zakażeń grzybiczych 129

8.1.2. Dermatofity 130

8.1.3. Drożdże 133

8.1.4. Grzyby pleśniowe 136

9. Pasożyty – znaczenie w dermatologii – Anna Michalska 138

9.1. Charakterystyka wybranych pasożłujących zarażenia skóry i jej przydatków 138

9.1.1. Pediculus spp. i Pthirus spp 139

9.1.2. Demodex spp 139

9.2. Zarażenia pasożytami – aspekt kliniczny 140

9.1.3. Sarcoptes scabiei 140

9.1.4. Enterobius vermicularis 140

10. Wybrane zakażenia odzwierzęce w dermatologii – Patrycja Zalas-Więcek, Anna Michalska, Joanna Kwiecińska-Piróg 144

10.1. Zakażenia o etiologii Borreliella burgdorferi 144

10.2. Zakażenia o etiologii Pasteurella spp 146

10.3. Zakażenia o etiologii Bartonella spp 148

10.4. Zakażenia o etiologii Capnocytophaga spp 151

11. Zakażenia skóry i jej przydatków – aspekty kliniczne – Waldemar Placek, Agata Bechtold, Marta Kasprowicz-Furmańczyk, Jana Przekwas, Anna Budzyńska, Eugenia Gospodarek-Komkowska 154

11.1. Choroby wirusowe skóry – Waldemar Placek, Agata Bechtold, Marta Kasprowicz-Furmańczyk 154

11.1.1. Opryszczka pospolita (herpes simplex) 154

11.1.2. Ospa wietrzna (varicella, chickenpox) 155

11.1.3. łpasiec (zoster, herpes zoster, shingles) 156

11.1.4. Mięczak zakaźny (molluscum contagiosum) 156

11.1.5. Zakażenia wirusami brodawczaka ludzkiego 157

11.2. Choroby bakteryjne skóry – Waldemar Placek, Agata Bechtold, Marta Kasprowicz-Furmańczyk 159

11.2.1. Zakażenia gronkowcowe 159

11.2.2. Zakażenia paciorkowcowe 162

11.2.3. Mieszane zakażenia gronkowcowo-paciorkowcowe 163

11.3. Grzybice skóry – Waldemar Placek, Agata Bechtold, Marta Kasprowicz-Furmańczyk 167

11.3.1. Dermatofitozy – zakażenia wywoływane przez dermatofity (grzybice właściwe) 167

11.4. Rany przewlekłe – Jana Przekwas, Anna Budzyńska, Eugenia Gospodarek-Komkowska 171

11.4.1. Definicje i czynniki ryzyka 171

11.4.2. Etiologia zakażeń ran przewlekłych 172

11.4.3. Rola biofilmu bakteryjnego 173

11.4.4. Aspekt diagnostyczny 174

12. Charakterystyka drobnoustrojów wywołujących choroby przenoszone drogą płciową – Agata Białucha, Anna Michalska, Patrycja Zalas-Więcek, Katarzyna Grudlewska-Buda, Małgorzata Prażyńska 176

12.1. Bakteryjne czynniki etiologiczne chorób przenoszonych drogą płciową 176

12.1.1. Neisseria gonorrhoeae 176

12.1.2. Treponema pallidum 178

12.1.3. Chlamydia trachomatis 179

12.1.4. Mycoplasma hominis 180

12.1.5. Ureaplasma spp 181

12.2. Grzybicze czynniki etiologiczne chorób przenoszonych drogą płciową 183

12.1.6. Inne bakterie 183

12.3. Pasożyty jako czynniki etiologiczne chorób przenoszonych drogą płciową 185

12.3.1. Trichomonas vaginalis 185

13. Zakażenia przenoszone drogą płciową – aspekty kliniczne – Waldemar Placek, Małgorzata Orylska-Ratyńska, Aleksandra Znajewska-Pander 188

13.1. Kiła (lues, syphilis) 188

13.2. Rzeżączka (gonorrhea) 191

13.3. Nierzeżączkowe zapalenie cewki moczowej 193

14. Ogólne zasady diagnostyki mikrobiologicznej – Eugenia Gospodarek-Komkowska 196

14.1. Metody barwienia drobnoustrojów 197

14.2. Podłoża do hodowli drobnoustrojów 199

15. Pobieranie i transport materiału klinicznego do badań mikrobiologicznych w zakażeniach skóry i jej przydatków, tkanki podskórnej oraz w zakażeniach przenoszonych drogą płciową – Tomasz Bogiel, Małgorzata Prażyńska, Anna Michalska 204

15.1. Badania w kierunku wirusów – Tomasz Bogiel 204

15.2. Badania w kierunku bakterii – Tomasz Bogiel 206

15.3. Badania w kierunku grzybów – Małgorzata Prażyńska 210

15.4. Badania w kierunku pasoż– Anna Michalska 213

16. Podstawy diagnostyki mikrobiologicznej w zakażeniach skóry, jej przydatków i tkanki podskórnej – Mateusz Rzepka, Tomasz Bogiel, Małgorzata Prażyńska, Anna Michalska 216

16.1. Badania wirusologiczne – Mateusz Rzepka, Tomasz Bogiel 216

16.1.1. Izolacja wirusa 217

16.1.2. Wykrywanie antygenów i przeciwciał 217

16.1.3. Wykrywanie kwasów nukleinowych 218

16.2. Badania bakteriologiczne – Mateusz Rzepka 219

16.3. Badania mykologiczne – Małgorzata Prażyńska 222

16.4. Badania parazytologiczne – Anna Michalska 226

16.5. Metody molekularne diagnostyki mikrobiologicznej stosowane w dermatologii – Tomasz Bogiel 227

17. Diagnostyka mikrobiologiczna zakażeń przenoszonych drogą płciową – Agata Białucha, Anna Michalska, Patrycja Zalas-Więcek, Małgorzata Prażyńska, Tomasz Bogiel, Dagmara Depka 230

17.1. Badania wirusologiczne 230

17.2. Badania bakteriologiczne 232

17.3. Badania mykologiczne 234

17.4. Badania parazytologiczne 235

17.5. Metody molekularne stosowane w diagnostyce zakażeń przenoszonych drogą płciową 237

18. Podstawy leczenia przeciwdrobnoustrojowego w zakażeniach skóry i jej przydatków, tkanki podskórnej oraz w zakażeniach przenoszonych drogą płciową – Aleksander Deptuła 242

19. Działania prewencyjne w dermatologii, wenerologii oraz medycynie estetycznej i kosmetologii – Katarzyna Jachna-Sawicka, Anna Michalska, Patrycja Zalas-Więcek, Krzysztof Skowron, Natalia Wiktorczyk-Kapischke, Katarzyna Grudlewska-Buda 244

19.1. Sterylizacja – Krzysztof Skowron 246

19.1.1. Podział metod sterylizacji 246

19.2. Dezynfekcja – Katarzyna Jachna-Sawicka, Patrycja Zalas-Więcek 250

19.1.2. Kontrola procesu sterylizacji 250

19.2.1. Środki dezynfekcyjne 251

19.2.2. Dezynfekcja powierzchni 259

19.2.3. Dezynfekcja narzędzi 261

19.3. Aseptyka i antyseptyka – Katarzyna Jachna-Sawicka, Patrycja Zalas-Więcek 263

19.2.4. Dezynfekcja skóry 263

19.4. Środki ochrony leków i kosmetyków 265

19.4.1. Konserwanty stosowane w lekach i kosmetykach – Anna Michalska 265

19.4.2. Testy konserwacji kosmetyków – Natalia Wiktorczyk-Kapischke, Krzysztof Skowron, Katarzyna Grudlewska-Buda 266

19.4.3. Bezpieczeństwo użytkowania leków i kosmetyków – Anna Michalska 273

20. Bezpieczeństwo mikrobiologiczne w gabinetach dermatologicznych, wenerologicznych oraz medycyny estetycznej i kosmetologicznych – Aleksander Deptuła, Agnieszka Kaczmarek, Anna Budzyńska, Ewa Suszkiewicz, Krzysztof Skowron, Katarzyna Grudlewska-Buda, Natalia Wiktorczyk-Kapischke 278

20.1. Drobnoustroje stanowiące zagrożenie epidemiologiczne – Aleksander Deptuła 278

20.2. Drobnoustroje zanieczyszczające surowce, leki i kosmetyki – Agnieszka Kaczmarek, Anna Budzyńska 280

20.2.1. Czynniki wpływające na rozwój drobnoustrojów 281

20.2.2. Kryteria czystości mikrobiologicznej leki i kosmetyki 283

20.3. Właściwości preparatów do higieny rąk – Aleksander Deptuła 286

20.4. Zasady higieny rąk – Aleksander Deptuła 287

20.5. Plan higieny i zasady dekontaminacji sprzętu i przestrzeni pracy – Aleksander Deptuła, Ewa Suszkiewicz 291

20.5.1. Podstawowe pojęcia 291

20.5.2. Zasady utrzymywania czystości ogólnej w placówkach medycznych i gabinetach kosmetologicznych 292

20.5.3. Zasady postępowania z narzędziami 296

20.6. Zasady stosowania śochrony indywidualnej – Aleksander Deptuła 297

20.7. Postępowanie z odpadami – Krzysztof Skowron, Katarzyna Grudlewska-Buda, Natalia Wiktorczyk-Kapischke 300

Piśmiennictwo 306

Skorowidz 318