"Biomedyczne podstawy rozwoju i edukacji"

Spis treści

Przedmowa 12

Historia kształcenia pedagogów i nauczycieli w zakresie zagadnień biomedycznych Barbara Woynarowska 14

CZĘŚĆ I. ROZWÓJ BIOLOGICZNY CZŁOWIEKA 20

Rozdział 1. Rozwój osobniczy człowieka – podstawowe pojęcia Barbara Woynarowska 22

1.1. Sfery rozwoju i ich wzajemny związek 23

1.2. Etapy w rozwoju osobniczym 24

1.3. Dymorfizm płciowy 25

Rozdział 2. Rozwój fizyczny Barbara Woynarowska 28

2.1. Procesy w rozwoju fizycznym 29

2.2. Czynniki wpływające na rozwój fizyczny 33

2.2.1. Genetyczne czynniki rozwoju fizycznego 34

2.2.2. Środowiskowe czynniki rozwoju fizycznego 35

2.3. Metody oceny rozwoju fizycznego 37

2.3.1. Ocena wzrastania 37

2.3.2. Ocena różnicowania 40

2.3.3. Ocena dojrzewania 40

2.4. Wiek rozwojowy i tendencje przemian w rozwoju fizycznym 42

2.5. Najczęstsze zaburzenia w rozwoju fizycznym dzieci i młodzieży 46

Rozdział 3. Rozwój motoryczny Barbara Woynarowska 52

3.1. Podstawowe pojęcia 52

3.2. Przebieg rozwoju motorycznego w ontogenezie 54

3.3. Czynniki wpływające na rozwój motoryczny 55

3.4. Metody oceny rozwoju motorycznego 57

3.5. Tendencje przemian sprawności fizycznej 59

Rozdział 4. Charakterystyka rozwoju fizycznego i motorycznego oraz potrzeby biologiczne w poszczególnych okresach życia człowieka Barbara Woynarowska 62

4.1. Okres prenatalny 62

4.2. Wczesne dzieciństwo 69

4.2.1. Okres noworodkowy 69

4.2.2. Okres niemowlęcy 72

4.2.3. Okres poniemowlęcy 75

4.3. Średnie i późne dzieciństwo 77

4.3.1. Okres przedszkolny 77

4.3.2. Młodszy wiek szkolny 80

4.4. Okres adolescencji 82

4.4.1. Okres dojrzewania płciowego 82

4.4.2. Okres młodzieńczy 88

4.5. Okres dorosłości 90

4.5.1. Wczesna i średnia dorosłość 90

4.5.2. Późna dorosłość – starzenie się i starość 91

Rozdział 5. Rozwój psychoseksualny Zbigniew Izdebski 98

5.1. Podstawowe pojęcia 99

5.2. Przebieg rozwoju psychoseksualnego 103

5.3. Biologiczne, psychiczne i społeczno-kulturowe uwarunkowania rozwoju seksualnego 107

5.4. Zachowania seksualne w dzieciństwie i w okresie dojrzewania 111

5.5. Ryzykowne zachowania seksualne młodzieży i zapobieganie im 116

5.6. Zaburzenia i problemy seksualne w dzieciństwie i młodości 119

Rozdział 6. Wybrane układy i funkcje organizmu człowieka ważne dla procesów uczenia się Anna Kowalewska 126

6.1. Układ nerwowy 127

6.1.1. Wybrane informacje o budowie i funkcji układu nerwowego 127

6.1.2. Zmiany w układzie nerwowym w różnych okresach rozwoju ontogenetycznego 134

6.2. Narządy zmysłów 138

6.2.1. Zmysł dotyku, zmysł równowagi i propriocepcja 140

6.2.2. Układ wzrokowy, jego budowa, funkcja i rozwój 141

6.2.3. Układ słuchowy, jego budowa, funkcja i rozwój 143

6.3. Fizjologiczne podłoże emocji 145

6.3.1. Rodzaje emocji 145

6.3.2. Składniki emocji 146

6.3.3. Przetwarzanie emocji 146

6.3.4. Rozwój mózgowego systemu regulacji emocji 147

6.4. Fizjologiczny mechanizm reakcji stresowej i wpływ stresu na zdrowie oraz zdolność do uczenia się 148

6.4.1. Reakcja stresowa 149

6.4.2. Holistyczna reakcja na stres 151

6.4.3. Wpływ stresu na zdrowie 152

6.4.4. Wpływ stresu na zdolność do uczenia się 155

6.5. Biologiczne mechanizmy procesu uczenia się 156

6.5.1. Rozwój i rodzaje uczenia się 156

6.5.2. Pamięć 157

6.5.3. Biologiczne uwarunkowania dysleksji rozwojowej 160

Rozdział 7. Podstawowe potrzeby biologiczne człowieka i sposoby ich zaspokajania 164

7.1. Żywienie Anna Kowalewska 165

7.1.1. Podstawowe pojęcia 166

7.1.2. Regulacja pobierania pokarmu 167

7.1.3. Zasady racjonalnego żywienia 168

7.1.4. Związek między żywieniem, zdrowiem i dyspozycją do uczenia się 175

7.2. Aktywność fizyczna Barbara Woynarowska 176

7.2.1. Funkcje aktywności fizycznej w różnych okresach życia 177

7.2.2. Zmiany aktywności fizycznej w ontogenezie i czynniki ją warunkujące 177

7.2.3. Zalecany poziom aktywności fizycznej 179

7.2.4. Niedostatki aktywności fizycznej u dzieci i młodzieży – przyczyny i skutki 181

7.3. Zachowanie odpowiedniego rytmu pracy i odpoczynku Barbara Woynarowska 183

7.3.1. Rytmy biologiczne 183

7.3.2. Praca, zmęczenie, odpoczynek 185

7.3.3. Sen 189

7.4. Ochrona przed szkodliwymi dla rozwoju i zdrowia czynnikami środowiskowymi 193

7.4.1. Ochrona przed zanieczyszczeniami powietrza atmosferycznego Barbara Woynarowska 193

7.4.2. Ochrona przed nadmiernym nasłonecznieniem Barbara Woynarowska 195

7.4.3. Ochrona przed hałasem Barbara Woynarowska 198

7.4.4. Ochrona przed chorobami zakaźnymi Anna Kowalewska 200

CZĘŚĆ II. ZDROWIE I WYBRANE PROBLEMY ZDROWOTNE DZIECI I MłODZIEŻY W WIEKU SZKOLNYM 208

Rozdział 1. Zdrowie i czynniki je warunkujące Barbara Woynarowska 210

1.1. Definiowanie zdrowia i holistyczne podejście do zdrowia 211

1.2. Mierniki zdrowia i czynniki je warunkujące 214

1.3. Związki między zdrowiem i edukacją 218

Rozdział 2. Sytuacja zdrowotna dzieci i młodzieży Barbara Woynarowska 222

2.1. Zdrowie młodzieży w jej subiektywnej ocenie 223

2.2. Zachowania zdrowotne młodzieży 224

2.3. Główne problemy zdrowotne dzieci i młodzieży 226

Rozdział 3. Wybrane problemy zdrowotne dzieci i młodzieży w wieku szkolnym i sposoby zapobiegania im 232

3.1. Wypadki i urazy Barbara Woynarowska 232

3.2. Zaburzenia zdrowia psychicznego Barbara Woynarowska 235

3.2.1. Częstość występowania zaburzeń zdrowia psychicznego u dzieci i młodzieży w wieku szkolnym 236

3.2.2. Wybrane zaburzenia zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży w wieku szkolnym 236

3.3. Choroby przewlekłe Barbara Woynarowska 243

3.4. Używanie substancji psychoaktywnych Anna Kowalewska 249

Rozdział 4. Wczesne zapobieganie wybranym chorobom przewlekłym ujawniającym się u dorosłych Barbara Woynarowska 260

4.1. Zapobieganie przedwczesnemu rozwojowi miażdżycy 260

4.2. Wczesne zapobieganie osteoporozie 263

4.3. Wczesne zapobieganie rakowi szyjki macicy 267

Rozdział 5. Profilaktyczna opieka zdrowotna nad uczniami Barbara Woynarowska 270

CZĘŚĆ III. NAUCZYCIELE – ICH ZDROWIE, JEGO OCHRONA I PROMOCJA 276

Rozdział 1. Sytuacja demograficzno-społeczna nauczycieli w Polsce Magdalena Woynarowska, Barbara Woynarowska 278

Rozdział 2. Czynniki ryzyka dla zdrowia i czynniki chroniące w zawodzie nauczyciela Magdalena Woynarowska, Barbara Woynarowska 282

Rozdział 3. Wybrane problemy zdrowia fizycznego i psychicznego nauczycieli Magdalena Woynarowska, Barbara Woynarowska 286

3.1. Zaburzenia zdrowia fizycznego nauczycieli 287

3.2. Kondycja psychiczna i problemy zdrowia psychicznego nauczycieli 289

3.3. Zespół wypalenia zawodowego 291

3.4. Zachowania zdrowotne nauczycieli 293

Rozdział 4. Działania dla ochrony i promocji zdrowia nauczycieli Magdalena Woynarowska, Barbara Woynarowska 296

4.1. Ochrona zdrowia nauczycieli 297

4.2. Promocja zdrowia nauczycieli 298

CZĘŚĆ IV. ŚRODOWISKO I ORGANIZACjA PRACY SZKOŁY 302

Rozdział 1. Środowisko społeczne szkoły Barbara Woynarowska 304

Rozdział 2. Wybrane elementy środowiska fizycznego szkoły Barbara Woynarowska 308

2.1. Budynek, jego pomieszczenia i teren szkoły 309

2.2. Warunki sanitarno-higieniczne 310

2.3. Mikroklimat i oświetlenie 311

2.4. Meble szkolne 313

2.5. Ograniczanie hałasu w szkole 317

2.6. Zabezpieczenie przed wypadkami i urazami 319

Rozdział 3. Aspekty zdrowotne organizacji pracy i życia szkoły Barbara Woynarowska 324

3.1. Rozkład i organizacja lekcji 324

3.2. Przerwy międzylekcyjne 326

3.3. Żywienie w szkole 326

3.4. Warunki i organizacja aktywności fizycznej w szkole 328

CZĘŚĆ V. PROFILAKTYKA PROBLEMÓW ZDROWOTNYCH I ZACHOWAŃ RYZYKOWNYCH I PROMOCjA ZDROWIA W SZKOLE I PRZEDSZKOLU 332

Rozdział 1. Profilaktyka chorób, problemów zdrowotnych i zachowań ryzykownych dla zdrowia w szkole Barbara Woynarowska, Magdalena Woynarowska 334

1.1. Profilaktyka i jej poziomy 334

1.2. Działania profilaktyczne w szkole 336

Rozdział 2. Promocja zdrowia w szkole i przedszkolu Barbara Woynarowska, Magdalena Woynarowska 338

2.1. Koncepcja promocji zdrowia 338

2.2. Promocja zdrowia w szkole 340

2.3. Szkoła promująca zdrowie 341

2.3.1. Historia rozwoju szkoły promującej zdrowie w europie i w Polsce 342

2.3.2. Definicja, standardy i model szkoły promującej zdrowie w Polsce 344

2.4. Przedszkole promujące zdrowie 346

2.4.1. Prace nad koncepcją przedszkola promującego zdrowie w Polsce 346

2.4.2. Definicja, standardy i model przedszkola promującego zdrowie w Polsce 347

Aneks 352

Słownik terminów używanych w rekomendacjach WHO 362

Bibliografia 364

Indeks nazwisk 380

Indeks rzeczowy 386

O Autorach 396