"Socjologia. Pytania podstawowe"

Spis treści

Wstęp 10

1. Socjologia jako nauka 14

Jak pisać o socjologii i po co 14

Nazwa, tematyka, metoda – co tworzy daną dyscyplinę 17

Geneza socjologii i granice jej prawomocności 20

Funkcje i wymiar etyczny socjologii 23

Dwa podstawowe paradygmaty: pozytywistyczny i humanistyczny 25

2. Filozoficzne dylematy socjologii 29

Po co socjologowi filozofia 29

Najważniejsze rozróżnienia: realizm czy nominalizm, indywidualizm czy holizm 31

Redukcjonizm, czyli wnioskowanie międzypoziomowe 34

Manewry pod Trypolisem i co z tego wynika 39

Człowiek w socjologii – dwie propozycje 41

3. Refleksja presocjologiczna: od zaświatów ku doczesności 43

Co poprzedzało myślenie socjologiczne 43

Wkład Platona w refleksję socjologiczną 46

Arystoteles jako protosocjolog 49

Św. Augustyn o społeczeństwie ludzkim i boskim 55

Św. Tomasz z Akwinu: między teocentryzmem a gospodarką rynkową 58

4. Od Księcia do Lewiatana. Pytanie o prawo natury 63

Nowożytna myśl przedsocjologiczna 63

Immoralista Machiavelli 64

Tarde – teoria naśladownictwa 65

Bodin i kwestia suwerenności 69

Hobbes – państwo jako Lewiatan 70

Locke przeciw władzy tyrana 73

Wnioski dla socjologii 76

De Tocqueville – przeciw centralizmowi administracyjnemu 78

Monteskiusz – po co podział władz? 79

Burke – o „fałszywych prawach człowieka” 80

Rousseau – wynalazca „demokracji totalitarnej” 82

5. Poddany – obywatel – człowiek. Pytanie o naturę ludzką 86

Myśl prawnonaturalna – poza koncpcją teokratyczną i etatystyczną 86

Vico – cykliczna wizja rozwoju społecznego 88

Szkocka filozofia moralna: Hume i rola uczuć 90

Szkocka filozofia moralna: Smith i społeczna ekonomia interakcji uczuciowych 91

Smith o społeczeństwie: więzi współodczuwania, a nie wymiana rynkowa 96

Propozycje francuskich materialistów: Holbach, Condorcet, Condillac i Diderot 98

Mroczna wizja społeczeństwa – Markiz de Sade 101

Dorobek myśli oświeceniowej – próba podsumowania 105

6. Prekursorzy socjologii. Pytanie o naturę społeczeństwa 107

Poczucie kryzysu jako przesłanka nowego myślenia o społeczeństwie 107

Saint-Simon – piewca epoki industrialnej 108

Comte – zarys nauki o społeczeństwie 112

Spencer – społeczeństwo jako organizm, czyli od ewolucji do dysolucji i z powrotem 117

Spencera uwagi o myśleniu socjologicznym 121

Dorobek prekursorów: czcigodny zabytek czy inspirujące idee 122

7. Marks i marksizm 126

Marks w oczach sympatyków i krytyków 126

Etapy rozwoju myśli Marksa: od antropologii do ekonomii politycznej 129

Uhistorycznienie refleksji: formacje społeczno-ekonomiczne jako typy społeczeństw 131

Struktura społeczna jako struktura klasowa 133

Marksowska wizja kapitalizmu 135

Społeczeństwo komunistyczne: przezwyciężenie „fałszywej świadomości” jako warunek zwycięstwa „obiektywnej konieczności” 137

Marksizm „II Międzynarodówki” – „baza” czy „nadbudowa” motorem historii? 139

Marksizm rewolucyjny 142

Lukacs – filozoficzny namysł nad praktyką rewolucyjną 144

Marksizm „gabinetowy”, czyli szkoły frankfurckiej krytyka rozumu instrumentalnego 148

Marksizm „IV Miedzynarodówki”: krytyka „biurokratycznego kolektywizmu” i roli inteligencji 153

Inspiracje marksistowskie dzisiaj? Naturalistyczne spojrzenie na społeczeństwo 154

8. Psychologizm 158

Człowiek kluczem do zrozumienia społeczeństwa: od „duszy zbiorowej” do „psychologii tłumu” 158

Le Bon: tłum jako wyraz „rasy historycznej” i typologia tłumów 160

Instynktywizm McDougalla i Petrażyckiego 167

Abramowskiego psychologia doświadczalna 169

Freuda wizja natury ludzkiej 171

Człowiek Freuda: między instynktami a kulturą 173

Pareto: rezydua i derywacje 175

Społeczeństwo według Pareto: „krążenie elit” i „działania pozalogiczne” 177

Psychologizm – powrót do „jońskiego zauroczenia” i droga do „konsiliencji”? 179

9. Socjologizm 184

To, co społeczne jako klucz do społeczeństwa 184

Gumplowicz – prekursor socjologizmu 185

Durkheim – socjologista par exellence 188

Durkheima rozumienie społeczeństwa 192

Durkheima typologia więzi społecznych i problem zmiany społecznej 195

Durkheima metoda badania społeczeństwa 199

Obiektywizm poznania socjologicznego? 203

10. Pozytywizm, neopozytywizm i postpozytywizm 207

Pozytywizm w socjologii 207

Neopozytywizm – projekt likwidacji wszelkiej metafizyki 211

Neopozytywizm w socjologii 213

Krytyka neopozytywizmu 216

Neopozytywizm a praktyka badawcza w naukach przyrodniczych 218

Postpozytywizm – szansa dla nauk społecznych? 221

Na przykład: Latoura teoria ANT 223

11. Przełom antypozytywistyczny 226

Nowa orientacja i jej konteksty intelektualne 226

Dilthey – ukonstytuowanie świata kultury i procedura rozumienia 228

Weber i jego rozumienie rozumienia 232

Od rozumienia do wyjaśniania: współczesne propozycje 235

Znanieckiego koncepcja współczynnika humanistycznego 237

Znanieckiego metoda indukcji analitycznej 241

12. Socjologia humanistyczna 244

Socjologia humanistyczna jako nowe podejście do rozumienia i badania społeczeństwa 244

Webera aparatura pojęciowa socjologii: zachowania, typy idealne, racjonalność 246

Obiektywność poznania społecznego według Webera 249

Kulturalizm Znanieckiego 253

Koncepcja Znanieckiego – dylematy i wątpliwości 255

Znaniecki: koncepcje teoretyczne, metodologiczne i prace empiryczne 259

Simmel – propozycja mikrosocjologii 260

Simmla formy uspołecznienia 261

Jak badać społeczeństwo – propozycje Simmla 264

Tönnies: wspólnota i stowarzyszenie jako wyraz woli organicznej i arbitralnej 268

Dorobek socjologii humanistycznej i jego współczesne znaczenie 270

13. Socjologie interpretatywne 273

Założenia i źródła inspiracji socjologii interpretatywnych 273

Interakcjonizm symboliczny, czyli Mead zdezinterpretowany 275

Podejście dramaturgiczne Goffmana 279

Inspiracje fenomenologiczne w socjologii interpretatywnej 281

Tak zwana socjologia fenomenologiczna Schütza 284

Etnometodologia: poszukiwanie struktur myślenia potocznego 288

Socjologie interpretatywne – droga do nowego idealizmu w naukach społecznych 291

Filozofia fenomenologiczna, która czeka na odkrycie przez socjologów 293

14. Funkcjonalizm, jego kontynuatorzy i krytycy 298

Funkcjonalizm jako ogólna orientacja badawcza: główne idee i słabości 298

Funkcjonalizm socjologiczny, czyli niepozbawione słabości wiekopomne dzieło Parsonsa 301

Parsons w oczach współczesnych krytyków 306

Teoria konfliktu Cosera – dys-funkcje jako eu-funkcje systemu społecznego 309

Teoria wymiany Homansa, Blaua – kolejne korekty klasycznego funkcjonalizmu 310

Neofunkcjonalizm Alexandra 311

Funkcjonalizm radykalny Luhmanna 313

Koncepcja Luhmanna na tle współczesnej cybernetyki i nauk biologicznych 315

Silnik parowy Watta – co może podpowiedzieć socjologom? 318

15. Socjologia współczesna 323

Socjologia współczesna czy socjologie współczesne? 323

Habermas i jego wielka (eklektyczna?) synteza 324

Habermasa koncepcja działań komunikacyjnych 326

Zarzuty wobec Habermasa teorii działania komunikacyjnego 328

Foucaulta „historia systemów umysłowych” jako wkład w socjologię 331

Strukturalizmy: Durkheima, de Saussure’a i Foucaulta 332

Myślenie „archeologiczne” Foucaulta i pytanie o dyskurs 336

Myślenie genealogiczne Foucaulta i pytanie o relacje: władza – człowiek 338

Typologia historycznych form władzy – ku „biopolityce” i „rządzeniu żywymi” 341

Koncepcja socjologii Bourdieu – centralne pojęcie habitusu 344

Wkład Bourdieu we współczesną socjologię: „przemoc symboliczna”, „kapitał”, „logika pól”, „praxis” 348

Zakończenie 354

Bibliografia 357