"Psychogeriatria"

Spis treści

1. Zagadnienia związane z psychiką osób w wieku podeszłym. Psychopatologia Dominika Dudek 18

1.1. Wprowadzenie 18

1.2. Czynniki psychologiczno-społeczne związane ze starzeniem się 20

1.3. Starzenie się mózgu i procesy neurodegeneracyjne. Zaburzenia psychoorganiczne 22

1.3.1. Otępienie 23

1.3.2. Majaczenie 23

1.3.3. Inne zaburzenia psychoorganiczne 24

1.4. Choroby somatyczne 25

1.5. Zmiany w obrazie psychopatologicznym zaburzeń, które rozpoczęły sięwe wcześniejszych okresach życia 26

1.6. Podsumowanie 28

2. Zaburzenia otępienne w populacji osób powyżej 60. roku życia Kornelia Kędziora-Kornatowska, Anna Polak-Szabela 30

2.1. Wprowadzenie 30

2.2. Definicja 30

2.3. Epidemiologia 32

2.4. Etiopatogeneza 33

2.5. Obraz kliniczny 34

2.5.1. Otępienie w chorobie Alzheimera 35

2.5.2. Otępienie z ciałami Lewy’ego 36

2.5.3. Otępienie naczyniopochodne 36

2.6. Rozpoznanie 37

2.5.4. Otępienie czołowo-skroniowe 37

2.5.5. Otępienie w chorobie Parkinsona 37

2.7. Leczenie 39

2.8. Podsumowanie 41

3. Choroba Alzheimera jako najczęstsza postać otępienia Maria Barcikowska 44

3.1. Definicja 44

3.2. Epidemiologia 44

3.3. Etiopatogeneza 44

3.4. Obraz kliniczny 46

3.5. Badania dodatkowe w diagnostyce choroby Alzheimera 47

3.5.1. Badanie genetyczne 48

3.6. Obraz kliniczny choroby Alzheimera – charakterystyka trzech stadiów choroby 49

3.5.2. Markery biochemiczne 49

3.6.1. Pierwsze stadium choroby Alzheimera (2–5 lat) 49

3.6.2. Drugie stadium choroby Alzheimera (2–12 lat) 50

3.6.3. Trzecie stadium choroby Alzheimera (1–3 lata) 50

3.7. Kryteria diagnostyczne rozpoznawania choroby Alzheimera 52

3.8. Różnicowanie 56

3.8.1. Otępienie naczyniopochodne i mieszane MIXED 56

3.8.2. Otępienie z ciałami Lewy’ego 56

3.9. Leczenie choroby Alzheimera 58

3.8.3. Otępienie czołowo-skroniowe 58

3.8.4. Choroba Creutzfeldta-Jakoba (CJD) 58

3.8.5. Zespół Hakima 58

3.10. Podsumowanie 60

4. Zaburzenia psychotyczne u osób starszych Wojciech Kosmowski, Aleksander Araszkiewicz 62

4.1. Wprowadzenie 62

4.2. Definicja 62

4.3. Epidemiologia 63

4.4. Etiopatogeneza 65

4.5. Obraz kliniczny 65

4.6. Rozpoznanie 68

4.7. ICD-10 a ICD-11 73

4.8. Leczenie 79

4.9. Podsumowanie 82

5. Choroba afektywna dwubiegunowa u pacjentów w podeszłym wieku Tadeusz Parnowski 86

5.1. Wprowadzenie 86

5.2. Definicja 86

5.3. Epidemiologia 86

5.4. Etiopatogeneza 87

5.5. Trudności w rozpoznawaniu CHAD o późnym początku 90

5.5.1. Epizody depresyjne i/lub maniakalne u chorego z rozpoznaną CHAD z wczesnym początkiem, występujące po 50. roku życia 91

5.5.2. Wystąpienie po raz pierwszy zespołu depresyjnego i/lub maniakalnego po 50. roku życia 92

5.5.3. Związek depresji i manii z chorobami somatycznymi oraz czynnikami jatrogennymi 93

5.6. Kryteria diagnostyczne i obraz kliniczny 95

5.7. Kryteria diagnostyczne depresji i manii naczyniowej 96

5.8. Leczenie 99

5.9. Podsumowanie 101

6. Zaburzenia depresyjne wśród osób starszych Leszek Bidzan 104

6.1. Wprowadzenie 104

6.2. Epidemiologia 107

6.2.1. Epizod depresyjny 108

6.2.2. Dystymia 108

6.2.3. Depresje psychotyczne 109

6.2.4. Depresja nawracająca 109

6.3. Objawy depresyjne w przebiegu zaburzeń funkcji poznawczych 110

6.2.5. Objawy depresyjne („mała depresja”) 110

6.4. Rokowanie 111

6.5. Terapia zaburzeń depresyjnych 112

6.5.1. Ogólne zasady 112

6.5.2. Neuroleptyki (leki przeciwpsychotyczne) 114

6.6. Podsumowanie 115

6.5.3. Elektrowstrząsy 115

7. Zaburzenia lękowe wśród osób starszych Agata Szulc, Anna Mosiołek 118

7.1. Wprowadzenie 118

7.2. Definicja 119

7.3. Epidemiologia 121

7.4. Etiopatogeneza 122

7.4.1. Czynniki biologiczne 122

7.4.2. Psychologiczne przyczyny wystąpienia lęku u osób w podeszłym wieku 122

7.4.3. Choroby somatyczne 123

7.4.4. Leki i substancje 123

7.5. Obraz kliniczny 124

7.6. Rozpoznanie 124

7.6.1. Zespół lęku napadowego 124

7.6.2. Fobia 126

7.6.3. Zaburzenia lękowe uogólnione (GAD) 126

7.6.4. Zaburzenia depresyjne i lękowe mieszane 128

7.6.5. Zaburzenia związane ze stresem 128

7.7. Leczenie zaburzeń lękowych w podeszłym wieku 129

7.7.1. Psychoterapia w zaburzeniach lękowych wieku podeszłego 129

7.7.2. Farmakoterapia 129

7.8. Ryzyko związane ze stosowaniem farmakoterapii u pacjentów w podeszłym wieku 130

7.9. Podsumowanie 131

8. Zaburzenia psychosomatyczne wśród osób starszych Agata Orzechowska, Aleksandra Skiba, Piotr Gałecki 134

8.1. Wprowadzenie 134

8.2. Definicja 134

8.3. Klasyfikacja 136

8.3.1. Zaburzenia somatyzacyjne i zjawisko somatyzacji w wieku podeszłym 136

8.3.2. Zaburzenia hipochondryczne 138

8.3.3. Ból psychogenny 139

8.3.4. Neurastenia 139

8.4. Leczenie 140

8.5. Podsumowanie 142

9. Zaburzenia snu w grupie seniorów Wojciech Jernajczyk 144

9.1. Wprowadzenie 144

9.2. Elektroencefalografia i polisomnografia 144

9.3. Znaczenie biologiczne snu 146

9.4. Neurobiologia snu 147

9.4.1. Proces C 147

9.4.2. Proces S 148

9.5. Ewolucja obrazu snu w zależności od wieku 149

9.6. Sen osób w wieku senioralnym 150

9.7. Zaburzenia snu w wieku senioralnym 153

9.7.1. Bezsenność 153

9.7.2. Zaburzenia okołodobowego rytmu sen–czuwanie 154

9.7.3. Zaburzenia oddychania we śnie 155

9.7.4. Periodyczne ruchy kończyn we śnie i zespół niespokojnych nóg 155

9.8. Choroby przebiegające z zaburzeniem funkcji poznawczych 156

9.8.1. Choroba Alzheimera (AD) 156

9.8.2. Choroba Parkinsona (PD) 156

9.9. Podsumowanie 157

10. Zaburzenia seksualne wśród osób w podeszłym wieku Zbigniew Lew-Starowicz 160

10.1. Wprowadzenie 160

10.2. Seksualność w podeszłym wieku 161

10.2.1. Uwarunkowania biologiczne 161

10.2.2. Uwarunkowania psychiczne 162

10.2.3. Uwarunkowania kulturowe 163

10.3. Zaburzenia seksualne wśród osób w podeszłym wieku 164

10.4. Najczęściej spotykane przyczyny zaburzeń seksualnych 164

10.3.1. Badania epidemiologiczne 164

10.4.1. Cukrzyca 165

10.4.2. Choroba niedokrwienna serca i zawał mięśnia sercowego 165

10.4.3. Nadciśnienie tętnicze 165

10.4.4. Udar mózgu 166

10.4.5. Choroba Alzheimera i inne zespoły otępienne 166

10.4.6. Choroby prostaty 166

10.4.7. Zaburzenia hormonalne 166

10.4.8. Depresja 167

10.4.9. Leki 167

10.5. Klinika zaburzeń seksualnych wśród osób w podeszłym wieku 168

10.5.1. Wytrysk opóźniony 168

10.5.2. Zaburzenia erekcji 168

10.5.3. Wytrysk przedwczesny 169

10.5.4. Hipoaktywne zaburzenia pożądania seksualnego u mężczyzn (hipolibidemia) 169

10.5.5. Zaburzenia pożądania i podniecenia u kobiet 170

10.5.6. Ból genitalno-miedniczny 170

10.5.7. Zaburzenia orgazmu u kobiet 170

10.6. Promocja zdrowia seksualnego wśród osób w podeszłym wieku 171

10.7. Podsumowanie 172

11. Uzależnienie od alkoholu wśród osób starszych Elżbieta Trypka, Joanna Rymaszewska 174

11.1. Wprowadzenie 174

11.2. Definicja 174

11.3. Epidemiologia 176

11.4. Etiopatogeneza 176

11.5. Objawy kliniczne 176

11.6. Niebezpieczeństwa związane z nadużywaniem substancji odurzających u osób starszych 178

11.7. Rozpoznanie 178

11.8. Leczenie 180

11.9. Podsumowanie 182

12. Uzależnienie od leków w populacji osób starszych Agnieszka Kułak-Bejda, Napoleon Waszkiewicz 184

12.1. Wprowadzenie 184

12.2. Wielochorobowość i polipragmazja w grupie seniorów 185

12.3. Podstawowe informacje o uzależnieniach od leków 188

12.4. Problem nadużywania i uzależnienia od leków w populacji osób starszych 189

12.4.1. Benzodiazepiny i tzw. leki „Z” 189

12.4.2. Opiody 191

12.4.3. Leki OTC 194

12.5. Objawy sugerujące uzależnienie od leków 195

12.5.1. Uzależnienie od leków a alkohol 197

12.5.2. Postępowanie w uzależnieniu od leków 199

12.5.3. Profilaktyka uzależnień w grupie seniorów 202

12.6. Podsumowanie 203

13. Uzależnienia behawioralne u osób w podeszłym wieku Anna Konopka, Jerzy Samochowiec 206

13.1. Wprowadzenie 206

13.2. Definicja 206

13.3. Epidemiologia 207

13.4. Etiopatogeneza 208

13.5. Obraz kliniczny wybranych zaburzeń 208

13.5.1. Patologiczny hazard 208

13.5.2. Szkodliwe używanie i uzależnienie od internetu oraz nowych technologii 209

13.5.3. Zaburzenie związane z grami oraz uzależnienie od mediów społecznościowych 211

13.5.4. Uzależnienie od zakupów 211

13.5.5. Patologiczne zbieractwo 212

13.5.6. Szkodliwe używanie telewizji 213

13.6. Leczenie 214

13.7. Podsumowanie 215

14. Problem samobójstw wśród seniorów Marta Makara-Studzińska, Justyna Morylowska-Topolska 218

14.1. Wprowadzenie 218

14.2. Definicje, terminologia 218

14.3. Epidemiologia zachowań samobójczych u osób w wieku podeszłym 220

14.4. Czynniki ryzyka samobójczego 221

14.4.1. Czynniki ochronne 223

14.5. Ocena ryzyka samobójstwa 224

14.6. Narzędzia do oceny ryzyka samobójstwa 225

14.7. Zapobieganie samobójstwom osób w wieku podeszłym 226

14.8. Postępowanie z osobami z wysokim ryzykiem samobójczym 229

14.9. Podsumowanie 230

15. Wpływ pandemii koronawirusa SARS-CoV-2 na zdrowie psychiczne osób starszych Janusz Heitzman 232

15.1. Wprowadzenie 232

15.2. Predyspozycje osób starszych do zachorowania na COVID-19 233

15.3. Wpływ wirusa SARS-CoV-2 na ośrodkowy układ nerwowy osób starszych 233

15.4. Potraumatyczne zaburzenia psychiczne po zachorowaniu na COVID-19 i w trakcie leczenia 234

15.5. Leczenie zaburzeń psychicznych w przebiegu COVID-19 236

15.6. Zaburzenia psychiczne u osób w wieku podeszłym po przebytej infekcji COVID-19 236

15.7. Zaburzenia psychiczne po bezpośredniej społecznej konfrontacji z pandemią COVID-19 237

15.8. Podsumowanie 239

16. Farmakologia w psychogeriatrii – możliwości i ograniczenia Jerzy Leszek 242

16.1. Wprowadzenie 242

16.2. Specyfika patologii wieku podeszłego 242

16.3. Stosowanie leków w podeszłym wieku 244

16.4. Ryzyko działań niepożądanych 244

16.5. Zaprzestanie farmakoterapii 246

16.6. Najczęstsze nieprawidłowości leczenia w starszym wieku 246

16.6.1. Nadużywanie leków 247

16.6.2. Nieodpowiednie stosowanie leków 247

16.6.3. Zażywanie zbytecznego leku 248

16.6.4. Brak ordynacji leków pomimo wskazań klinicznych 248

16.7. Jatrogenny zespół geriatryczny 250

16.8. Zakończenie 250

16.9. Podsumowanie 252

17. Wybrane aspekty pielęgnowania pacjentów psychogeriatrycznych Marta Muszalik 254

17.1. Wprowadzenie 254

17.2. Charakterystyka pacjentów geriatrycznych z zaburzeniami w zakresie zdrowia psychicznego 255

17.3. Diagnoza pielęgniarska pacjenta psychogeriatrycznego i proces pielęgnowania 257

17.4. Model diagnozy pielęgniarskiej pacjenta geriatrycznego z zaburzeniami psychicznymi 258

17.5. Podsumowanie 259

18. Teoretyczne podstawy współczesnych metod neurorehabilitacji wśród pacjentów w podeszłym wieku Agnieszka Gorzkowska, Monika Rudzińska-Bar, Joanna Siuda, Grzegorz Opala 268

18.1. Wprowadzenie 268

18.2. Choroby neurologiczne wieku podeszłego 268

18.2.1. Choroba Parkinsona 268

18.3. Wybrane problemy psychogeriatryczne w neurorehabilitacji 277

18.3.1. Zaburzenia nastroju 277

18.3.2. Neurorehabilitacja u chorych z depresją, zespołami lękowymi i apatią 279

18.3.3. Neurorehabilitacja u chorych z zaburzeniami funkcji poznawczych 280

18.6. Podsumowanie 282

19. Praktyczne aspekty neurorehabilitacji chorych w podeszłym wieku Iwona Sarzyńska-Długosz 286

19.1. Wprowadzenie 286

19.2. Neurorehabilitacja w geriatrii 286

19.3. Upadki 287

19.4. Niedożywienie 292

19.5. Praktyczne aspekty rehabilitacji po udarze mózgu 294

19.6. Praktyczne aspekty rehabilitacji osób z chorobą Parkinsona 295

19.7. Praktyczne aspekty rehabilitacji osób z zespołami otępiennymi 296

19.8. Podsumowanie 297

20. Diagnostyka i rehabilitacja neuropsychologiczna osób z chorobami otępiennymi Maria Pąchalska 300

20.1. Wprowadzenie 300

20.2. Istota otępienia 301

20.2.1. Asymetria związanego z wiekiem spadku zdolności poznawczych u osób z otępieniem i u osób zdrowych w wieku senioralnym 301

20.2.2. Kryteria diagnostyczne otępienia (zaburzeń neuropoznawczych) według DSM-5 303

20.2.3. Istota otępienia (zaburzeń funkcji neuropoznawczych) według DSM-5 303

20.3. Problematyka diagnozy zaburzeń funkcji neuropoznawczych 304

20.3.1. Diagnostyka zaburzeń funkcji neuropoznawczych oparta na obserwacjach klinicznych i badaniach naukowych 305

20.3.2. Diagnoza zaburzeń procesów neuropoznawczych zgodnie z kryteriami diagnostycznymi DSM-5 306

20.3.3. Nowe neurotechnologie w diagnostyce osób z otępieniem 312

20.4. Rehabilitacja neuropsychologiczna osób z otępieniem 315

20.4.1. Klasyczne techniki treningowe wykorzystywane w terapii neuropsychologicznej zaburzeń neuropoznawczych 316

20.4.2. Nowe formy neuroterapii dla osób z otępieniem 319

20.4.3. Neurofeedback 319

20.4.4. Przykład zastosowania neurofeedbacku w praktyce klinicznej 320

20.4.5. Magnetyczna stymulacja śródczaszkowa w terapii osób z otępieniem 321

20.4.6. Bezpośrednia stymulacja prądem stałym w terapii osób z otępieniem 321

20.4.7. Przebieg terapii neuropsychologicznej 322

20.5. Podsumowanie 323

20.4.8. Efekty terapii neuropsychologicznej 323

21. Potrzeby i reakcje psychiczne na perspektywę śmierci w przebiegu choroby u osób starszych Krystyna de Walden-Gałuszko 326

21.1. Wprowadzenie 326

21.2. Potrzeby ludzi starszych na tle aktualnej sytuacji społeczno-kulturalnej 327

21.3. Problem śmierci 328

21.4. Reakcje i postawy wobec śmierci 329

21.5. Możliwości pomocy ludziom starszym w zmierzaniu się z problemem śmierci 335

21.6. Podsumowanie 337

22. Wybrane psychologiczne aspekty procesu starzenia się i starości Stanisława Steuden 338

22.1. Wprowadzenie 338

22.2. Czynniki demograficzne i ich konsekwencje społeczne 339

22.3. Koncepcje wyjaśniające proces starzenia się 340

22.4. Zmiany biologiczne 342

22.5. Psychologiczny wymiar starości 343

22.6. Teorie przystosowania do starości 344

22.7. Doświadczanie własnej starości 347

22.8. Podsumowanie 350

23. Psychologiczne aspekty radzenia sobie z chorobami i ograniczeniami w starości Krzysztof Owczarek 352

23.1. Wprowadzenie 352

23.2. Organizacja percepcji u starszych ludzi 354

23.3. Emocje starszych osób 357

23.4. Obiektywne problemy i subiektywny punkt widzenia 358

23.5. Choroby i problemy związane z ograniczeniem sprawności umysłowej i fizycznej 361

23.6. Reakcja na zmiany w leczeniu 362

23.7. Nieprzestrzeganie zasad leczenia 364

23.8. Zagadnienia związane z ruchem i aktywnością fizyczną u osób w starszym wieku 366

23.9. Dieta w okresie starzenia się 367

23.10. Zjawisko wypalenia dotyczące otoczenia osób w podeszłym wieku 370

23.11. Zakończenie 371

23.12. Podsumowanie 373

Skorowidz 376