"Dziecko przedwcześnie urodzone. Pierwsze lata życia"

Spis treści

Przedmowa 20

Wykaz skrótów 22

1. Organizacja opieki nad noworodkiem w Polsce Ewa Helwich 28

1.1. Jak powstał system trójstopniowej opieki perinatalnej – rys historyczny 28

1.2. Epidemiologia przedwczesnych urodzeń 29

1.3. Noworodki urodzone na granicy zdolności do życia 32

1.4. Umieralność noworodków 32

1.5. Istotne zmiany w postępowaniu okołoporodowym, które wpłynęły na poprawę przeżywalności dzieci z bardzo małą urodzeniową masą ciała (VLBW) i skrajnie małą urodzeniową masą ciała (ELBW) 34

1.6. Wnioski wynikające z analiz perinatalnych 37

1.7. Kryteria oceny jakości opieki okołoporodowej 37

1.8. Co wpływa na rozwój dzieci skrajnie niedojrzałych przy urodzeniu 38

1.9. Kryteria oceny opieki rozwojowej 40

1.10. Opieka rozwojowa nad dziećmi urodzonymi znacznie przedwcześnie 41

Piśmiennictwo 44

2. Koalicja dla Wcześniaka Maria Katarzyna Borszewska-Kornacka, Elżbieta Brzozowska 48

2.1. Problemy rodziców wcześniaków 48

2.2. Raport European Foundation for the Care of Newborn Infants (EFCNI) 49

2.3. Programy edukacyjne dla rodziców wcześniaków 50

2.4. Działalność Fundacji Koalicja dla Wcześniaka 54

2.4.1. Cele Fundacji 54

2.4.2. Materiały Fundacji 57

2.4.3. Partnerzy Fundacji 59

2.4.4. Osiągnięcia Fundacji w dialogu z Ministerstwem Zdrowia 61

Piśmiennictwo zalecane 62

3. Układ oddechowy u dziecka urodzonego przedwcześnie Wojciech Feleszko 64

3.1. Dojrzewanie układu oddechowego 64

3.2. Fizjologia oddychania u noworodków 65

3.3. Wczesne postnatalne konsekwencje oddechowe przedwczesnego porodu 66

3.3.1. Zespół zaburzeń oddychania (RDS) 67

3.3.2. Indukcja dojrzewania płuc u wcześniaków 70

3.3.3. Dysplazja oskrzelowo-płucna (BPD) i przewlekła choroba płuc (CLD) 71

3.3.4. Zakażenie oddechowym wirusem syncytialnym (RSV) – zapalenie oskrzelików 77

Piśmiennictwo 82

4. Późne problemy kardiologiczne u dzieci urodzonych przedwcześnie Anna Migdał, Maria Miszczak-Knecht 84

4.1. Wprowadzenie 84

4.2. Nadciśnienie płucne związane z dysplazją oskrzelowo-płucną (BPD-PH) 85

4.2.1. Definicja 86

4.2.2. Patomechanizm i czynniki wpływające na rozwój choroby 86

4.2.3. Diagnostyka i rozpoznanie 86

4.2.4. Leczenie 88

4.2.5. Rokowanie 91

4.2.6. Opieka ambulatoryjna nad dzieckiem z BPD-PH 91

Piśmiennictwo 92

5. Problemy neurologiczne u dziecka urodzonego przedwcześnie Anetta Jeziorek, Elżbieta Stawicka, Krystyna Szymańska 96

5.1. Rozwój ośrodkowego układu nerwowego 96

5.1.1. Etap I – neurulacja 97

5.1.2. Etap II – rozwój i podział przodomózgowia 100

5.1.3. Etap III – proliferacja neuronalna 103

5.1.4. Etap IV – migracja 106

5.1.5. Etap V – organizacja 108

5.1.6. Rozwój móżdżku 110

5.2. Uszkodzenia układu nerwowego związane z wcześniactwem 112

5.2.1. Spektrum uszkodzenia istoty białej 114

5.2.2. Krwawienie około-dokomorowe (PV-IVH) 121

5.3. Strategie terapeutyczne 127

5.4. Rola badań neuroobrazowych 128

5.5. Badanie neurologiczne noworodka z uwzględnieniem odmienności związanych ze wcześniactwem 137

5.5.1. Wprowadzenie 137

5.5.2. Ocena ogólna 138

5.5.3. Ocena ułożenia 139

5.5.4. Ocena motoryki spontanicznej 140

5.5.5. Szczegółowe badanie głowy 141

5.5.6. Ocena napięcia mięśniowego tułowia 146

5.5.7. Ocena napięcia mięśniowego kończyn 147

5.5.8. Ocena odruchów ścięgnistych i okostnowych 147

5.5.9. Ocena odruchów noworodkowych 148

5.5.10. Ocena świadomości 149

5.6. Odległe w czasie następstwa uszkodzenia układu nerwowego u wcześniaka 150

5.6.1. Zaburzenia ruchu i postawy 152

5.6.2. Objawy pozamotoryczne 153

5.6.3. Deficyty uwagi i zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD) 155

5.6.4. Zaburzenia funkcji społecznych – całościowe zaburzenia rozwoju 156

5.6.5. Zaburzenia rozwoju mowy 156

5.6.6. Padaczka 156

5.7. Podsumowanie 157

Piśmiennictwo 158

6. Drgawki noworodkowe (napady padaczkowe) oraz rola badań EEG i aEEG w ich wykrywaniu i prognozowaniu ogólnego stanu noworodka Hanna Podraza 162

6.1. Napady padaczkowe w okresie noworodkowym – definicja i klasyfikacja 162

6.2. Wskaźnik obciążenia napadami 166

6.3. Przyczyny napadów 167

6.4. Przyczyny napadów u wcześniaków i noworodków donoszonych w kontekście czasu ich wystąpienia 167

6.5. Strategie postępowania 169

6.6. Specyfika napadów u wcześniaków 169

6.7. Rokowanie 170

6.8. Bioelektryczna aktywność mózgu 170

6.9. Definicja napadu noworodkowego w aspekcie elektroencefalograficznym 171

6.10. Rola badań EEG u noworodka 172

6.11. Zespoły padaczkowe z początkiem w okresie noworodkowym 173

6.12. Nieprawidłowy zapis EEG w zależności od etiologii 175

6.13. Wzorce EEG w noworodkowych napadach i padaczkach 176

6.14. Zastosowanie badania aEEG 176

6.15. Perspektywy na przyszłość 178

Piśmiennictwo 178

7. Długofalowe nefrologiczne konsekwencje wcześniactwa Marcin Tkaczyk 182

7.1. Wprowadzenie 182

7.2. Dlaczego wcześniactwo może niekorzystnie wpływać na układ moczowy 184

7.3. Przewlekła choroba nerek 185

7.4. Wady wrodzone układu moczowego i nawrotowe zakażenia układu moczowego 188

7.5. Nadciśnienie tętnicze 189

7.6. Wapnica nerek (nefrokalcynoza) 190

7.7. Wskazówki kliniczne dla osób zajmujących się monitorowaniem rozwoju dzieci przedwcześnie urodzonych 192

7.8. Podsumowanie 193

Piśmiennictwo 194

8. Metabolizm kostny i zaburzenia gospodarki wapniowo- -fosforanowej u dzieci urodzonych przedwcześnie Justyna Czech-Kowalska 196

8.1. Wprowadzenie 196

8.2. Osteopenia wcześniaków 196

8.3. Wielkość ciemiączka 202

8.4. Rozmiękanie potylicy 204

8.5. Suplementacja witaminą D 204

Piśmiennictwo 207

9. Zaburzenia hematologiczne i hemostaza u dziecka urodzonego przedwcześnie Tomasz Ociepa, Tomasz Urasiński 210

9.1 Zaburzenia hematologiczne u dziecka urodzonego przedwcześnie 210

9.1.1. Wprowadzenie 210

9.1.2. Niedokrwistość wcześniaków 211

Piśmiennictwo 224

9.2. Hemostaza u noworodka i dziecka urodzonego przedwcześnie 226

9.2.1. Wprowadzenie 226

9.2.2. Zakrzepica u dziecka urodzonego przedwcześnie 232

9.2.3. Krwawienia i inne objawy skazy krwotocznej u dziecka urodzonego przedwcześnie 239

9.2.4. Niedobór witaminy K 241

9.2.5. Wrodzone niedobory osoczowych czynników krzepnięcia 243

9.2.6. Małopłytkowości i zaburzenia funkcji płytek 247

Piśmiennictwo 253

10. Opieka endokrynologiczna nad dzieckiem urodzonym przedwcześnie w pierwszych latach życia Aleksandra Antosz, Karolina Skrzyńska, Izabela Michałus, Aneta Gawlik 258

10.1. Wprowadzenie 258

10.2. Zaburzenia funkcji tarczycy u wcześniaków 259

10.2.1. Wstęp 259

10.2.2. Fizjologia tarczycy w okresie płodowym 259

10.2.3. Fizjologia tarczycy u wcześniaków 261

10.2.4. Przejściowa hipotyroksynemia związana z wcześniactwem (THOP) 264

10.2.5. Opóźniony wzrost stężenia TSH mimo niskiego stężenia T4/fT4 265

10.2.6. Przejściowa hipertyreotropinemia 267

10.2.7. Zespół niskiego T3 267

Piśmiennictwo zalecane 268

10.3. SGA/IUGR 269

10.3.1. Definicje 269

10.3.2. Konsekwencje 270

Piśmiennictwo zalecane 272

10.4. Trzustka 273

10.4.1. Metabolizm glukozy u wcześniaków 273

10.4.2. Hipoglikemia 274

Piśmiennictwo zalecane 278

10.4.3. Hiperglikemia 278

10.5. Nadnercza 281

Piśmiennictwo zalecane 281

10.5.1. Poporodowa funkcja nadnerczy 283

10.6. Zaburzenia gospodarki wapniowo-fosforanowej u dziecka urodzonego przedwcześnie 284

Piśmiennictwo zalecane 284

10.6.1. Zaburzenia przemiany wapnia 286

10.6.2. Zaburzenia przemiany fosforanów 288

10.6.3. Choroba metaboliczna kości wcześniaków 289

10.6.4. Witamina D 294

Piśmiennictwo zalecane 295

10.7. Zróżnicowany rozwój płciowy 296

10.7.1. Definicja 296

10.7.2. Klasyfikacja 296

10.7.3. Objawy i ocena kliniczna noworodka 297

10.7.4. Diagnostyka noworodka 299

10.7.5. Wrodzony przerost nadnerczy 301

10.7.6. Niezstąpienie jąder 303

Piśmiennictwo zalecane 304

10.7.7. Podsumowanie 304

11. Niedobór masy ciała i wzrostu u dzieci urodzonych przedwcześnie Przemko Kwinta 306

11.1. Wprowadzenie 306

11.2. Definicje ważniejszych pojęć stosowanych w ocenie rozwoju dzieci urodzonych przedwcześnie 307

11.3. Czynniki modyfikujące wzrastanie noworodka urodzonego przedwcześnie 308

11.4. Pourodzeniowe zahamowanie wzrastania noworodka (EUGR) 309

11.5. Ocena wzrastania noworodka urodzonego przedwcześnie 310

11.6. Rozwój somatyczny w pierwszych latach życia 312

11.7. Żywienie noworodków urodzonych przedwcześnie po wypisie z oddziału noworodkowego 313

11.7.1. Noworodki z grupy małego ryzyka rozwoju zaburzeń wzrastania 313

11.7.2. Noworodki z grupy umiarkowanego ryzyka rozwoju problemów żywieniowych 314

11.7.3. Noworodki z grupy wysokiego ryzyka rozwoju problemów żywieniowych 315

11.7.4. Wprowadzanie pokarmów stałych 317

11.7.5. Problemy z karmieniem 318

11.7.6. Refluks żołądkowo-przełykowy 319

11.7.7. Zaparcia 320

11.8. Podsumowanie 321

Piśmiennictwo 322

12. Immunizacja czynna i bierna u wcześniaków Beata Pawlus, Aneta Nitsch-Osuch 326

12.1. Wprowadzenie 326

12.2. Tworzenie Programu Szczepień Ochronnych 327

12.3. Szczepienia ochronne u noworodków 328

12.4. Szczepienia ochronne u wcześniaków 330

12.5. Szczepienie przeciw krztuścowi, błonicy i tężcowi 332

12.6. Szczepienie przeciw zakażeniom wywołanym przez Streptococcus pneumoniae 333

12.7. Szczepienie przeciw rotawirusom 334

12.8. Szczepienia zalecane 335

12.9. Tworzenie indywidualnego planu szczepień 337

12.10. Redukcja bólu związanego ze szczepieniem 339

12.11. Strategia kokonowa szczepień jako element zapobiegania chorobom zakaźnym 340

12.12. Szczepienia wcześniaków w kolejnych latach życia 342

12.13. Profilaktyka zakażeń RSV u wcześniaków 344

12.14. Problemy z realizacją szczepień ochronnych na oddziałach neonatologicznych 347

12.15. Jak rozmawiać z rodzicami o szczepieniach ochronnych? 351

12.16. Najważniejsze informacje dla rodziców – przykłady pytań i odpowiedzi 353

12.16.1. Szczepienie przeciw WZW typu B 354

12.16.2. Szczepienie przeciw gruźlicy (BCG) 356

12.17. Kwestie etyczne oraz edukacja zdrowotna z nimi związana 360

Piśmiennictwo 362

13. Zaburzenia psychiczne u dzieci urodzonych przedwcześnie Daria Janowska 364

13.1. Wprowadzenie 364

13.2. Klasyfikacja DC:0–5™ 365

13.3. Ocena kliniczna w okresie niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa 365

13.4. Zaburzenia przywiązania 367

13.5. Zaburzenia przetwarzania sensorycznego 375

13.5.1. Zaburzenie związane z nadreaktywnością sensoryczną 376

13.5.2. Zaburzenie związane z obniżoną reaktywnością sensoryczną 379

13.5.3. Inne zaburzenie przetwarzania sensorycznego 379

13.6. Zaburzenia snu, odżywiania i płaczu 380

13.6.1. Zaburzenia snu 381

13.6.2. Zaburzenia odżywiania w okresie niemowlęctwa/wczesnego dzieciństwa 386

13.6.3. Zaburzenie płaczu w okresie niemowlęctwa/ wczesnego dzieciństwa 392

13.7. Zaburzenia neurorozwojowe 393

13.7.1. Opóźnienie rozwoju psychoruchowego 394

13.7.2. Zaburzenia rozwoju mowy 397

13.7.3. Rozwojowe zaburzenie koordynacji 400

13.7.4. Zaburzenie ze spektrum autyzmu 402

13.7.5. Zaburzenie z deficytem uwagi i nadaktywnością (zespół nadpobudliwości psychoruchowej) (ADHD) 409

13.7.6. Specyficzne zaburzenie uczenia się 414

13.8. Zaburzenia emocjonalne i zaburzenia zachowania 415

13.9. Podsumowanie 416

Piśmiennictwo zalecane 416

14. Późne zmiany w narządzie wzroku u dzieci urodzonych przedwcześnie Marek Prost 420

14.1. Wprowadzenie 420

14.2. Zmiany w narządzie wzroku u dzieci urodzonych przedwcześnie, u których nie rozwinęła się retinopatia wcześniaków 421

14.3. Zmiany w narządzie wzroku u dzieci, u których rozwinęła się retinopatia wcześniaków 425

14.3.1. Zmiany w narządzie wzroku u dzieci z retinopatią, u których doszło do samoistnej regresji zmian 425

14.3.2. Zmiany w narządzie wzroku u dzieci z retinopatią, u których doszło do regresji zmian w siatkówce po leczeniu 426

14.3.3. Zmiany w narządzie wzroku u wcześniaków, u których nie doszło do regresji retinopatii 430

14.4. Badanie okulistyczne wcześniaków po 1. roku życia 434

Piśmiennictwo 434

15. Problemy laryngologiczne u dzieci urodzonych przedwcześnie Lidia Zawadzka-Głos 436

15.1. Problemy oddechowe i fonacyjne 436

15.1.1. Przyczyny niedrożności nosa i nosogardła 436

15.1.2. Stridor krtaniowy 442

15.1.3. Afonia i chrypka 447

15.1.4. Powikłania pointubacyjne w obrębie nosa i krtani 448

15.2. Problemy otologiczne 451

15.2.1. Niedosłuch wrodzony 451

15.2.2. Program badań przesiewowych słuchu u noworodków 452

15.3. Laryngologiczne przyczyny problemów żywieniowych 457

15.3.1. Wady jamy ustnej i gardła 458

15.3.2. Wady krtani i tchawicy – rozszczepy i przetoki 459

Piśmiennictwo 460

16. Problemy związane z jamą ustną i zgryzem u dzieci urodzonych przedwcześnie Joanna Janiszewska-Olszowska, Maciej Jedliński, Marta Mazur 462

16.1. Wprowadzenie 462

16.2. Morfologia podniebienia 462

16.3. Wady zgryzu 463

16.4. Zaburzenia mineralizacji szkliwa 465

16.5. Próchnica zębów 468

16.6. Rozwój zawiązków zębów i wyrzynanie się zębów 470

Piśmiennictwo 471

17. Problemy logopedyczne u dzieci urodzonych przedwcześnie Anna Balicka 474

17.1. Wprowadzenie 474

17.2. Zaburzenia karmienia wieku dziecięcego 475

17.3. Rozwój mowy u dzieci urodzonych przedwcześnie 477

17.2.1. Objawy pediatrycznych zaburzeń karmienia 477

17.4. Rozwój funkcji pokarmowych u dziecka 478

17.5. Rozwój umiejętności komunikacyjnych u dziecka 481

Piśmiennictwo 484

Piśmiennictwo uzupełniające 484

18. Fizjoterapia wcześniaka Aleksandra Pawlikowska-Rachwalska 486

18.1. Wprowadzenie 486

18.2. Ocena stanu niemowlęcia 487

18.2.1. Obserwacja motoryki spontanicznej niemowlęcia w leżeniu na brzuchu i na plecach 488

18.2.2. Ocena siedmiu wystandaryzowanych reakcji ułożeniowych 489

18.2.3. Ocena wybranych odruchów 490

18.3. Trójetapowy system opieki rozwojowej i wspierania rozwoju dziecka 492

18.4. Skale oceny poziomu i jakości rozwoju motorycznego 494

18.4.1. Ocena globalnych wzorców ruchowych (GMA) 494

18.5. Opieka nad wcześniakiem 496

18.4.2. Test do oceny rozwoju psychoruchowego niemowląt (TIMP) 496

Piśmiennictwo 498

19. Rola i zadania lekarza w komunikacji lekarz–pacjent rozszerzony Beata Pawlus, Elżbieta Rechnio-Nowakowska 500

19.1. Komunikacja lekarz–pacjent rozszerzony okiem neonatologa 500

19.2. Komunikacja lekarz–pacjent rozszerzony okiem psychologa 506

19.2.1. Lekarz 506

19.2.2. Wcześniak 510

19.2.3. Mama wcześniaka 511

19.2.4. Tata wcześniaka 515

19.3. Podsumowanie 518

Piśmiennictwo 518

20. Opieka nad wcześniakiem w poradni patologii noworodka z uwzględnieniem opieki chirurgicznej Kalina Plutowska-Hoffmann, Dominika Krakowczyk, Tomasz Koszutski, Iwona Maruniak-Chudek 520

20.1. Wprowadzenie 520

20.2. Modele opieki ambulatoryjnej nad wcześniakiem 520

20.2.1. Poradnie neonatologiczne (poradnie patologii noworodka) 521

20.2.2. Dziecięca opieka koordynowana 521

20.2.3. Inne metody opieki 522

20.3. Przygotowanie do wypisu 523

20.4. Poradnia patologii noworodka 525

20.4.1. Przygotowanie do przyjęcia pacjenta 525

20.4.2. Interwały wizyt 526

20.4.3. Pierwsza wizyta 526

20.4.4. Kolejne wizyty – choroby nagłe 528

20.4.5. Planowe wizyty konsultacyjne 529

20.4.6. Inne tematy poruszane w poradni patologii noworodka 538

20.4.7. Problemy z opieką 543

20.4.8. Współpraca ze specjalistami 545

20.4.10. Opieka chirurgiczna po wypisie z oddziału intensywnej terapii noworodka 546

20.4.9. Współpraca z pediatrą POZ 546

Piśmiennictwo 565

21. Ośrodek wczesnej interwencji Zofia Pakuła, Dorota Szumbarska 566

21.1. Wprowadzenie 566

21.2. Plany i rzeczywistość 566

21.3. Podstawowe potrzeby 567

21.4. Trudny początek 567

21.5. Potrzeba interdyscyplinarnego wsparcia 569

21.6. Pomoc rodzinie to pomoc dziecku 570

21.7. Ośrodek wczesnej interwencji 571

21.7.1. Warunki współpracy 573

21.7.2. Prawa pacjenta 573

21.7.3. Oferta terapeutyczna ośrodka wczesnej interwencji 574

21.7.4. Kompleksowa diagnoza 577

21.7.5. Integracja sensoryczna 586

21.7.6. Wideotrening komunikacji (VIT) 587

21.7.7. Rola zabawy w psychoruchowym rozwoju dziecka 588

21.7.8. Współpraca zespołu 593

Piśmiennictwo 594

22. Opieka nad wcześniakiem w hospicjum domowym dla dzieci Agnieszka Jalowska, Robert Śmigiel 596

22.1. Wprowadzenie 596

22.1.1. Definicje 596

22.1.2. Które noworodki mogą skorzystać z opieki hospicjum 597

22.2. Formy organizacyjne opieki paliatywnej nad noworodkiem i wcześniakiem w Polsce 598

22.3. Zasady opieki wielokierunkowej w hospicjum 599

22.4. Kwalifikacja wcześniaka do opieki paliatywnej i rola neonatologa w przekazaniu pacjenta pod opiekę hospicjum dziecięcego 600

Piśmiennictwo 601

23. Podsumowanie – wcześniak to pacjent wyjątkowy Agnieszka Kordek 602

Piśmiennictwo 610

Skorowidz 612