"Alkohol i człowiek - toksyczny związek"

Spis treści

Przedmowa 18

Wykaz skrótów 20

1.1. Współczesna i historyczna terminologia zaburzeń spowodowanych używaniem alkoholu etylowego oraz jej nienaukowe eponimy – Bogusław Habrat 26

1. Wprowadzenie w tematykę 26

1.1.1. Światowa Organizacja Zdrowia i Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne 29

1.1.2. Podobieństwa i różnice dotyczące DSM i ICD 30

1.1.3. Pojęcia przestarzałe, niemedyczne i nienaukowe 32

1.2. Zarys historii etanolu – Marek Wiergowski, Jacek Sein Anand 34

1.2.1. Na świecie 34

1.2.2. W Polsce 38

1.3. Zarys epidemiologii – Marek Wiergowski, Marzena Kata, Anna Walczak 41

1.3.1. Na świecie 42

1.3.2. W Polsce 47

1.3.3. Podsumowanie 50

1.4. Właściwości etanolu – Marek Wiergowski, Bartosz Wielgomas, Ewa Domagalska, Beata Szpiech 53

1.4.1. Farmakokinetyka 53

1.4.2. Farmakodynamika 56

1.4.3. Rachunek prognostyczny i retrospektywny 60

2.1. Pacjent nadużywający alkoholu etylowego – badanie podmiotowe i przedmiotowe – Jacek Kleszczyński, Janusz Springer 64

2.1.1. Wstęp 64

2. Diagnostyka ostrych zatruć etanolem 64

2.1.2. Definicje 65

2.1.3. Badanie podmiotowe (wywiad) 66

2.1.4. Badanie przedmiotowe (fizykalne) 67

2.2. Diagnostyka ostrych zatruć alkoholami niespożywczymi – Karina Sommerfeld-Klatta, Marek Wiergowski, Ewa Domagalska, Beata Szpiech 74

2.2.1. Glikol etylenowy 75

2.2.2. Metanol 79

2.2.3. Izopropanol 82

2.3. Oznaczanie biomarkerów przewlekłego nadużywania etanolu – Anna Pirowicz, Ewa Nowak, Anna Krakowiak, Paweł Krakowiak 86

2.3.1. Wstęp 86

2.3.2. γ-glutamylotransferaza (GGT) 91

2.3.3. Transaminaza asparaginianowa (AST) oraz transaminaza alaninowa (ALT) 91

2.3.4. Makrocytoza (MCV) 92

2.3.5. Ubogowęglowodanowa izoforma transferyny (CDT) 92

2.3.6. β-heksozoaminidaza (β-HEX) 93

2.3.7. Ester etylowy kwasu glukuronowego (EtG) 94

2.3.8. Siarczan etylu (EtS) 95

2.3.9. Estry etylowe kwasów tłuszczowych (FAEE) 95

2.3.10. Fosfatydyloetanol (PEth) 96

2.3.11. 5-hydroksytryptofol (5-HTOL) 97

2.3.12. Aldehyd octowy, addukty oraz IgA 99

2.3.13. SA (kwas sialowy) i SIJ (kwas sialowy apolipoproteiny J) 99

2.4. Badanie ultrasonograficzne (USG) – Łukasz Sein Anand, Wojciech Kosiak 101

2.4.1. Zasada działania 101

2.4.2. Podstawowe pojęcia 101

2.4.3. Bezpieczeństwo badania ultrasonograficznego 104

2.4.4. Ultrasonografia point-of-care 105

2.4.5. Zastosowanie ultrasonografii w ostrym zatruciu i przewlekłym nadużywaniu etanolu 106

2.4.6. Inne zastosowania 119

2.5. Zmiany metaboliczne mózgu w czasie konsumpcji alkoholu – badanie techniką spektroskopii rezonansu magnetycznego (1H MRS) – Andrzej Urbanik, Monika Ostrogórska 123

3.1. Leczenie ostrego zatrucia alkoholem etylowym 130

3.1.1. Wstęp 130

3.1.2. Źródła narażenia 130

3. Ostre zatrucie etanolem – Wojciech Waldman, Marek Wiśniewski, Jacek Sein Anand 130

3.1.3. Drogi narażenia/zatrucia 131

3.1.4. Farmakokinetyka/toksykokinetyka 133

3.1.5. Mechanizm działania etanolu 134

3.1.6. Toksyczność etanolu dla poszczególnych układów/narządów 135

3.1.7. Dawki i stężenia toksyczne etanolu 136

3.1.8. Dynamika obrazu klinicznego 136

3.1.9. Rozpoznanie 136

3.1.10. Objawy narządowe zatrucia etanolem 137

3.1.11. Czynniki ryzyka ciężkiego przebiegu zatrucia etanolem 138

3.1.12. Wskazania do leczenia w warunkach szpitalnych 138

3.1.13. Diagnostyka różnicowa 139

3.1.14. Leczenie przedszpitalne i na szpitalnym oddziale ratunkowym (SOR) 139

3.1.15. Leczenie specyficzne 141

3.1.16. Kierunek transportu chorych 141

3.2. Diagnostyka ostrego zatrucia etanolem – Karina Sommerfeld-Klatta, Marek Wiergowski, Ewa Domagalska, Beata Szpiech 142

3.3. Sedacja pobudzonych pacjentów będących pod wpływem etanolu – Piotr Maciej Kabata 148

3.3.1. Wstęp 148

3.3.2. Patofizjologiczne podstawy sedacji* 149

3.3.3. Diagnostyka i różnicowanie 150

3.3.4. Interwencje niefarmakologiczne 153

3.3.5. Interwencje farmakologiczne 153

3.3.6. Unieruchomienie 155

3.3.7. Dalsze postępowanie 155

3.4. Weekendowe zaburzenie rytmu serca (holiday heart syndrome) – Łukasz Sein Anand, Jacek Sein Anand 158

3.4.1. Wstęp 158

3.4.2. Epidemiologia 159

3.4.3. Patomechanizm 159

3.4.4. Rozpoznanie 161

3.4.5. Badania laboratoryjne 162

3.4.6. Leczenie 163

3.4.7. Rokowanie 164

3.4.8. Śmiertelność 164

4.1. Postępowanie w łagodnych i umiarkowanych alkoholowych zespołach abstynencyjnych – Jacek Sein Anand, Marek Wiśniewski, Łukasz Sein Anand, Wojciech Waldman 166

4.1.1. Wstęp 166

4.1.2. Patomechanizm AZA 166

4. Alkoholowe zespoły abstynencyjne 166

4.1.3. Dynamika przebiegu AZA 168

4.1.4. Obraz kliniczny 169

4.1.5. Ryzyko wystąpienia AZA 170

4.1.6. Predyktory ciężkiego przebiegu AZA 171

4.1.7. Obiektywizowanie oceny nasilenia objawów AZA 171

4.1.8. Ocena stanu klinicznego pacjenta z AZA 172

4.1.10. Objawy wegetatywne występujące w AZA 173

4.1.11. Cele leczenia AZA 173

4.1.9. Pacjenci kwalifikujący się do leczenia pozaszpitalnego 173

4.1.12. Badania laboratoryjne 174

4.1.13. Badania obrazowe 174

4.1.14. Zasady psychofarmakoterapii AZA 174

4.1.15. Leki stosowane w psychofarmakoterapii AZA 176

4.1.16. Postępowanie w przypadku łagodnych objawów AZA 177

4.1.17. Postępowanie w przypadku umiarkowanych AZA 178

4.1.18. Miejsce leczenia AZA 179

4.2. Postępowanie w ciężkich alkoholowych zespołach abstynencyjnych – Marek Wiśniewski, Natalia Pawlas, Wojciech Waldman, Jacek Sein Anand 183

4.2.1. Wstęp 183

4.2.2. Kwalifikacja do leczenia w warunkach oddziału intensywnego nadzoru 184

4.2.3. Leki stosowane w leczeniu AZA w oddziałach intensywnego nadzoru 185

4.2.4. AZA oporny na BZD 186

4.2.5. Leczenie wspomagające w przypadku AZA opornego na BZD 187

4.3. Ostry zespół majaczeniowy na oddziałach ratunkowych – Karolina Szaruta, Mariusz Siemiński 193

4.3.1. Wstęp 193

4.3.2. Epidemiologia 194

4.3.3. Patomechanizm 194

4.3.4. Obraz kliniczny 196

4.3.5. Badania dodatkowe w ostrym zespole majaczeniowym 197

4.3.6. Postępowanie terapeutyczne 198

4.3.7. Rokowanie w ostrym zespole majaczeniowym 200

5.1. Wstęp 202

5.2. Epidemiologia 202

5.3. Patomechanizm 202

5. Zespół dnia następnego – Łukasz Sein Anand, Martyna Łukasiewicz, Jacek Sein Anand 202

5.4. Obraz kliniczny kaca 205

5.5. Wpływ kaca na funkcje kognitywne 205

5.6. Wpływ kaca na wydolność fizyczną 205

5.7. Wpływ kaca na prowadzenie pojazdów 206

5.8. Wpływ kaca na efektywność pracy 206

5.10. Ocena nasilenia dolegliwości 207

5.9. Koszty kaca 207

5.11. Leczenie kaca 208

5.12. Leczenie kaca klinem 209

5.13. Domowe leczenie kaca 210

6.1. Wstęp 214

6.2. Epidemiologia 214

6. Alkoholowa kwasica ketonowa – Łukasz Sein Anand, Paweł Korolkiewicz, Jacek Sein Anand 214

6.3. Patomechanizm 215

6.4. Rozpoznanie 217

6.5. Badania laboratoryjne 217

6.6. Leczenie 220

6.7. Różnicowanie AKK z cukrzycową kwasicą ketonową (CKK) 221

7.1. Wstęp 224

7. Interakcje leków z etanolem – Bartosz Wielgomas, Anna Klimowska 224

7.2. Charakterystyka interakcji leków i nielegalnych substancji psychoaktywnych z alkoholem 225

7.2.1. Interakcje farmakokinetyczne 225

7.2.2. Interakcje farmakodynamiczne 232

7.2.3. Charakterystyka interakcji wybranych grup leków i substancji psychoaktywnych z alkoholem 233

7.3. Interakcje produktów leczniczych roślinnych z alkoholem 235

7.4. Interakcje suplementów diety z alkoholem 236

7.5. Podsumowanie 237

8.1. Dysfunkcje układu nerwowego spowodowane działaniem alkoholu – Rafał Sikorski, Emilia Sitek, Jarosław Sławek 238

8.1.1. Wprowadzenie 238

8. Powikłania narządowe związane ze spożywaniem alkoholu 238

8.1.2. Encefalopatia Wernickego, zespół Korsakowa i zespół Wernickego-Korsakowa 241

8.1.3. Specyfika zaburzeń poznawczych związanych z nadużywaniem alkoholu 252

8.1.4. Wpływ alkoholu na rozwijający się mózg 263

8.1.5. Nadużywanie alkoholu a otępienie 263

8.1.6. Ocena funkcji poznawczych 268

8.1.7. Dynamika poprawy po odstawieniu alkoholu 268

8.1.8. Implikacje zaburzeń poznawczych dla terapii uzależnienia od alkoholu 268

8.1.9. Neuropatia i miopatia alkoholowa 269

8.1.10. Podsumowanie 270

8.2. Wpływ etanolu na układ nerwowy dzieci – Seweryna Konieczna 273

8.2.1. Wstęp 273

8.2.2. Płaty czołowe 274

8.2.3. Ciało modzelowate 275

8.2.4. Hipokamp 275

8.2.5. Móżdżek 276

8.3. Wpływ etanolu na choroby układu sercowo-naczyniowego – Wojciech Sobiczewski, Witold Bachorski 277

8.3.1. Wstęp 277

8.3.2. Nadciśnienie tętnicze 278

8.3.3. Choroba niedokrwienna serca 280

8.3.4. Miażdżyca tętnic obwodowych 282

8.3.5. Niewydolność serca 283

8.3.6. Kardiomiopatia alkoholowa 285

8.3.7. Wpływ alkoholu na powszechne czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych 286

8.3.8. Zaburzenia rytmu serca 287

8.3.9. Metabolizm leków 288

8.3.10. Podsumowanie 290

8.4. Wpływ spożywania alkoholu etylowego na czynności gruczołów wydzielania wewnętrznego – Paweł Denisiuk, Dominik Rachoń 292

8.4.1. Wstęp 292

8.4.2. Wpływ spożywania alkoholu na wybrane hormony wydzielane przez przysadkę 293

8.4.3. Wpływ spożywania alkoholu na oś podwzgórze–przysadka–nadnercza 295

8.4.4. Wpływ spożywania alkoholu na wydzielanie aldosteronu 296

8.4.5. Wpływ spożywania alkoholu na wydzielanie katecholamin przez rdzeń nadnerczy 297

8.4.6. Wpływ spożywania alkoholu na oś podwzgórze–przysadka–tarczyca 297

8.4.7. Wpływ spożywania alkoholu na przytarczyce oraz komórki C tarczycy 298

8.4.8. Wpływ spożywania alkoholu na wewnątrzwydzielniczą czynność trzustki 299

8.4.9. Wpływ spożywania alkoholu na oś podwzgórze–przysadka–gonady 300

8.4.10. Podsumowanie 302

8.5. Wpływ alkoholu na układ pokarmowy – Grażyna Piotrowicz 312

8.5.1. Wstęp 312

8.5.2. Przełyk 313

8.5.3. Żołądek 323

8.5.4. Trzustka 327

8.5.5. Jelito 336

8.5.6. Wątroba 340

8.6. Wpływ etanolu na układ krwiotwórczy – Paulina Gadamska-Kabata, Wanda Knopińska-Posłuszny 361

8.6.1. Wstęp 361

8.6.2. Makrocytoza 363

8.6.3. Niedokrwistości 364

8.6.4. Małopłytkowość 368

8.6.5. Leukopenia i zaburzenia odporności 369

8.6.6. Zaburzenia krzepnięcia 369

8.7. Wpływ etanolu na układ moczowy – Marcin Renke 371

8.7.1. Efekt wpływu etanolu na nerki – zmiany struktury 372

8.7.2. Efekt wpływu etanolu na nerki – zmiany funkcji i regulacji 372

8.7.3. Efekt wpływu etanolu na nerki – zespoły kliniczne 374

8.7.4. Efekt wpływu etanolu na nerki – kamica dróg moczowych 377

8.8. Wpływ etanolu na pacjenta w okresie okołooperacyjnym – Aleksandra Biedrzycka, Romuald Lango 379

8.8.1. Wstęp 379

8.8.2. Ważne dla anestezjologa aspekty wpływu alkoholu etylowego na organizm 380

8.8.3. Istotne dla anestezjologa działanie etanolu na funkcję narządów i układów 381

8.8.4. Wizyta przedoperacyjna 383

8.8.5. Pacjent pod wpływem alkoholu znieczulany do pilnej operacji 385

8.8.6. Znieczulenie pacjenta z chorobą alkoholową 387

8.8.7. Wpływ uzależnienia od alkoholu na powikłania pooperacyjne 388

8.8.8. Problemy związane z wystąpieniem zespołu odstawiennego w okresie okołooperacyjnym 389

8.9. Wpływ etanolu na rozwój nowotworów głowy i szyi – Andrzej Skorek 392

8.9.1. Rakotwórczy efekt działania alkoholu etylowego 392

8.9.2. Alkohol jako czynnik etiologiczny 393

8.9.3. Objawy i ocena zaawansowania nowotworów złośliwych narządów głowy i szyi 395

8.9.4. Podstawy terapii nowotworów złośliwych głowy i szyi 396

8.9.5. Wyniki leczenia nowotworów złośliwych głowy i szyi z uwzględnieniem wpływu alkoholu etylowego 397

9.1. Psychoterapia i inne metody stosowane w terapii uzależnień – Jan Chodkiewicz 400

9. Uzależnienie od alkoholu i terapia 400

9.2. Neurobiologiczne mechanizmy uzależnienia od alkoholu etylowego – Katarzyna Wiśniewska, Marcin Wojnar 415

9.2.1. Wstęp 415

9.2.2. Mechanizmy rozwoju i utrwalania się uzależnienia 416

9.2.3. Osoby młode i uzależnienia 418

9.2.4. Teoria allostazy 419

9.2.5. Obwody neuronalne układu nagrody oraz inne struktury związane z uzależnieniami 428

9.2.6. Mechanizmy komórkowe i molekularne 430

9.2.7. Podatność na uzależnienie, mechanizmy genetycznei epigenetyczne 431

9.2.8. Podsumowanie 435

9.3. Motywowanie pacjentów do zmiany wzoru używania alkoholu – Tomasz Głowik 439

9.4. Krótkie interwencje lekarzy POZ wobec pacjentów nadużywających etanolu – Jadwiga Fudała 454

9.4.1. Krótkie interwencje dotyczące problemów związanych z używaniem alkoholu w podstawowej opiece zdrowotnej 454

9.4.2. Inicjowanie rozmowy z pacjentem na temat spożywania alkoholu 455

9.4.3. Badanie wzoru spożywania alkoholu 456

9.4.4. Postępowanie lekarza w sytuacji rozpoznania picia ryzykownego i szkodliwego 461

9.4.5. Podsumowanie 464

9.5. Profilaktyka nawrotów – Jan Chodkiewicz 466

10.1. Zarys historii diagnostyki FASD w Ameryce Północnej – Małgorzata Tomanik 480

10.1.1. Wprowadzenie 480

10. Wpływ etanolu na zdrowie dzieci i młodzieży 480

10.1.2. Perspektywa historyczna 481

10.1.3. Standardy diagnostyczne w Ameryce Północnej 485

10.1.4. Standardy Instytutu Medycyny (USA) 485

10.1.5. Standardy waszyngtońskie, kod 4-cyfrowy (USA) 487

10.1.6. Standardy kanadyjskie z 2005 r 489

10.1.7. Standardy kanadyjskie z 2015 r 490

10.1.8. Różnice i cechy wspólne standardów diagnostycznych w Ameryce Północnej 492

10.1.9. Uwagi końcowe 494

10.2. Wpływ etanolu na płód dzieci – Seweryna Konieczna 497

10.2.1. Wstęp 497

10.2.2. Toksyczne działanie alkoholu etylowego 497

10.2.3. Mechanizm toksycznego działania etanolu 498

10.2.4. Aldehyd octowy 500

10.3. Diagnostyka dysmorfologiczna FASD – Monika Cichoń-Kotek, Jolanta Wierzba 501

10.3.1. Wstęp 501

10.3.2. Kryteria diagnostyczne 502

10.3.3. Różnicowanie 505

10.4. Możliwości zastosowania metod rezonansu magnetycznego w diagnostyce spektrum alkoholowych uszkodzeń mózgu (FASD) – Andrzej Urbanik, Monika Ostrogórska 506

10.4.1. Badania obrazowe (analizy morfometryczne) 507

10.4.2. Badania dyfuzyjne rezonansu magnetycznego (diffusion-weighted imaging, DWI) 508

10.4.3. Badania 1H MRS 508

10.4.4. Podsumowanie 509

10.5. Diagnostyka laboratoryjna prenatalnej ekspozycji na alkohol (PAE) – Ewa Domagalska, Beata Szpiech, Marek Wiergowski 511

10.5.1. Wstęp 511

10.5.2. Biomarkery pośrednie i bezpośrednie 513

10.5.3. Podsumowanie 517

10.6. Wpływ etanolu na zdrowie dzieci i młodzieży – Katarzyna Plata-Nazar 519

10.6.1. Wstęp 519

10.6.2. Matka karmiąca 519

10.6.3. Dzieci i młodzież 520

10.6.4. Przyczyny spożywania alkoholu przez dzieci i młodzież 521

10.6.5. Intensywne picie epizodyczne 521

10.6.6. Szkodliwość i mechanizm działania alkoholu na dzieci i młodzież 522

10.6.7. Obraz kliniczny zatrucia etanolem dzieci i młodzieży 523

10.6.8. Skutki odległe spożywania alkoholu przez dzieci i młodzież 524

11.1. Wpływ używania etanolu na reakcje interpersonalne w pracy – Marta Odyniec, Jan Odyniec, Anna Krakowiak 528

11.1.1. Specyfika zachowania pracownika pijącego alkohol w pracy lub uzależnionego od niego 528

11. Wpływ etanolu na zdrowie pracowników 528

11.1.2. Problem alkoholików wysoko funkcjonujących 530

11.1.3. Relacje interpersonalne w pracy w wypadku zaistnienia problemu alkoholowego u pracownika i pracodawcy 530

11.1.4. Konkluzja 532

11.2. Objawy alarmowe sugerujące nadużywanie alkoholu przez pracownika – Anna Krakowiak, Małgorzata Rak, Jan Odyniec, Marta Odyniec 533

11.2.1. Wpływ alkoholu na pracownika 536

11.2.2. Czynniki ryzyka wystąpienia alkoholizmu u pracownika 538

11.3. Spożywanie alkoholu w miejscu pracy i nietrzeźwość pracownika w kontekście bezpieczeństwa pracy – konsekwencje i aspekt prawny – Agnieszka Lipińska-Ojrzanowska, Jolanta Walusiak-Skorupa 543

11.3.1. Wstęp 543

11.3.2. Odpowiedzialność porządkowa pracownika 543

11.3.3. Badania profilaktyczne 545

11.3.4. Przeciwwskazania do pracy i ograniczenia w zatrudnieniu osób nadużywających alkoholu 547

12.1. Prozdrowotne działanie alkoholu? – Marek Wiergowski 550

12.1.1. Prozdrowotne działanie nieetanolowych składników napojów alkoholowych 550

12. Stereotypy związane ze spożyciem alkoholu 550

12.1.2. Prozdrowotne działanie etanolu w napojach alkoholowych 555

12.1.3. Wewnątrzustrojowe bakteriobójcze i wirusobójcze działanie etanolu 557

12.1.4. Podsumowanie 557

12.2. Alkohol w czasie pandemii COVID 19 – Jan Chodkiewicz 559

Skorowidz 570