"Psychologia edukacyjna"

Spis treści

Wprowadzenie 10

Część I. Zagadnienia podstawowe 14

1. Psychologia edukacyjna jako specjalność psychologiczna – Dorota Bednarek 16

1.1. Dlaczego „psychologia edukacyjna”? 17

1.2. Czym jest psychologia edukacyjna 21

1.3. Czym są „modele teoretyczne” i „ramy praktyczne” w psychologii edukacyjnej 23

1.4. Podejście pragmatyczne odpowiedzią na różnorodność zadań 26

2. Tożsamość zawodowa psychologa edukacyjnego – Dorota Bednarek 30

2.1. Czym jest tożsamość zawodowa? 31

2.2. Tożsamość zawodowa psychologów edukacyjnych 33

2.3. Kształcenie i organizacje zawodowe psychologów edukacyjnych 37

2.4. Autonomia zawodowa w zawodach zaufania publicznego 38

3. Organizacja pomocy psychologicznej w systemie edukacji w Polsce – Katarzyna Mazur 46

3.1. Pomoc psychologiczno-pedagogiczna 47

3.2. Nadzór i kierowanie poradniami i jednostkami systemu oświaty 56

3.3. Standardy zatrudnienia psychologów w publicznych placówkach edukacyjnych 58

4. Różnorodność ram praktycznych w psychologii edukacyjnej – Dorota Bednarek 60

4.1. Modele organizacyjne w psychologii edukacyjnej 61

4.2. Przegląd ram praktycznych w psychologii edukacyjnej 64

4.3. Użyteczność ram praktycznych w psychologii edukacyjnej 72

5. Psychologia edukacyjna jako praktyka oparta na dowodach – Dorota Bednarek 76

5.1. Między metodą naukową a praktyką – idea praktyki opartej na dowodach 77

5.2. Praktyka oparta na dowodach w psychologii i psychoterapii 79

5.3. Perspektywy praktyki opartej na dowodach w edukacji 85

5.4. Czy psychologia edukacji jest praktyką opartą na dowodach? 90

6. Etyczne i prawne aspekty praktyki psychologicznej w edukacji – Dorota Bednarek 96

6.1. Dobro dziecka obowiązkiem państwa i systemu edukacji 97

6.2. Kto jest klientem w usługach psychologa edukacyjnego 98

6.3. Prawa dziecka – kluczowe wartości w praktyce psychologicznej w edukacji 100

6.4. Prawa i obowiązki opiekunów prawnych 112

6.5. Prawa i obowiązki placówki oświatowej (poradnia/szkoła/przedszkole) 116

6.6. Prawa i obowiązki psychologa edukacyjnego 117

7. Zdrowie psychiczne z perspektywy psychologii edukacji – Ewa Trzebińska, Tomasz Kuźmicz 124

7.1. Zdrowie psychiczne 125

7.2. Kompetencja w zakresie zdrowia psychicznego 131

7.3. Rola szkoły w podnoszeniu poziomu zdrowia psychicznego 132

7.4. Zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży a opieka psychologiczno-pedagogiczna 134

8. Specjalne potrzeby edukacyjne, projektowanie uniwersalne i racjonalne usprawnienia – Dorota Bednarek 152

8.1. Czym są specjalne potrzeby edukacyjne 153

8.2. SPE w świetle Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych 155

8.3. Regulacje prawne dotyczące SPE w Polsce 157

8.4. Niebezpieczeństwa utożsamiania problemu z osobą 158

8.5. Zapotrzebowanie na wiedzę o SPE a „psychopedagogiczne mity” 160

9. Modele diagnozy psychologicznej w edukacji – Dorota Bednarek 166

9.1. Status modeli diagnozy psychologicznej w edukacji 167

9.2. Kto jest odpowiedzialny za diagnozę psychologiczną w systemie edukacji 169

9.3. Standardy i klasyfikacje 169

9.4. Przegląd modeli diagnozy psychologicznej w edukacji 172

Część II. Specjalne potrzeby edukacyjne – wybrane zagadnienia (diagnoza i interwencja) 188

10. Diagnozowanie inteligencji – trudności diagnostyczne oraz grupy specjalne – Bartosz M. Radtke, Urszula Sajewicz-Radtke 190

10.1. Po co diagnozować inteligencję u uczniów? 191

10.2. Początki diagnozy inteligencji 193

10.3. Teoria CHC 193

10.4. Diagnoza inteligencji w grupach specjalnych 196

10.5. Wybrane własności testów psychologicznych w kontekście badania grup specjalnych 197

10.6. O czym zatem pamiętać? 201

11. Bezpłatne narzędzia psychologiczne do badania rozwoju poznawczego, społeczno-emocjonalnego i osobowościowego – Magdalena Kochańska 206

11.1. Idea bezpłatnych narzędzi dla poradni psychologiczno-pedagogicznych 207

11.2. Testy i kwestionariusze do badania mowy i języka 210

11.3. Testy do badania umiejętności czytania i pisania 215

11.4. Test rozwoju umiejętności wczesnoszkolnych 217

11.5. Narzędzia do oceny wybranych funkcji poznawczych i uzdolnień 218

11.6. Testy i kwestionariusze do badania osobowości oraz rozwoju społeczno-emocjonalnego 221

12. Zaburzenia rozwoju językowego DLD – Magdalena Kochańska 226

12.1. Zaburzenia komunikacji językowej – wprowadzenie 227

12.2. Epidemiologia – skala występowania zaburzeń komunikacji językowej 229

12.3. Pierwotne zaburzenie rozwoju językowego w świetle klasyfikacji medycznych i naukowych 230

12.4. W poszukiwaniu źródła – co wpływa na zaburzenie rozwoju językowego? Czynniki genetyczne, neurobiologiczne i środowiskowe 233

12.5. Funkcjonowanie poznawcze osób z zaburzeniem rozwoju językowego 236

12.6. Diagnoza zaburzenia rozwoju językowego 242

12.7. Heterogeniczność i zmiana wzorca zaburzeń w cyklu życia 247

12.8. Potencjalne trudności edukacyjne i emocjonalne osób dotkniętych zaburzeniem rozwoju językowego 248

12.9. Organizacja systemu pomocy dla uczniów z DLD 249

13. Wskazówki dla nauczycieli odnośnie do pracy z uczniami ze specjalnymi potrzebami w zakresie języka i komunikacji – Magdalena Kochańska 262

13.1. Dostosowania dla uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi – wprowadzenie 263

13.2. Dostosowanie przestrzeni, czyli przyjazna organizacja miejsca nauki 266

13.3. Organizacja procesu nauki – dostosowanie form i metod dydaktycznych 268

13.4. Budowanie wspierającego komunikacyjnie środowiska w szkole i podczas lekcji 270

14. Dysleksja z perspektywy specjalnych potrzeb edukacyjnych – Dorota Bednarek 276

14.1. Jak współczesna wiedza redefiniuje rozumienie dysleksji 277

14.2. Czym dysleksja jest, a czym nie jest 278

14.3. Redukcjonizm vs. rozumienie szerokiego spektrum trudności w dysleksji 282

14.4. Potrzeby edukacyjne wynikające z atypowego rozwoju w dysleksji 284

14.5. Osoba z dysleksją we współczesnej szkole 310

15. Diagnozowanie dysleksji rozwojowej – nowe standardy – Bartosz M. Radtke 320

15.1. Dysleksja rozwojowa 321

15.2. Diagnozowanie dysleksji rozwojowej 324

15.3. Uwagi końcowe 331

16. Dyskalkulia – procesy poznawcze odpowiedzialne za operacje arytmetyczne, implikacje praktyczne – Monika Pudło 336

16.1. Dyskalkulia i zaburzenia umiejętności arytmetycznych – ogólne pojęcia i definicje 337

16.2. Rozwój umiejętności arytmetycznych a dyskalkulia 338

16.3. Procesy poznawcze zaangażowane w liczenie 340

16.4. Neuronalne korelaty operacji arytmetycznych u dzieci z dyskalkulią 341

16.5. Współwystępowanie zaburzeń umiejętności arytmetycznych z innymi zaburzeniami 342

16.6. Uwagi końcowe 343

17. Terapia czy edukacja? Oddziaływania oparte na dowodach w zaburzeniach neurorozwojowych na przykładzie spektrum autyzmu – Anna Waligórska 346

17.1. Specyfika zaburzeń neurorozwojowych i neuroróżnorodności w szerszym ujęciu a potrzeba oddziaływań terapeutycznych 347

17.2. Terapia psychologiczna a oddziaływania edukacyjne w zaburzeniach neurorozwojowych na przykładzie spektrum autyzmu 350

17.3. Oddziaływania oparte na dowodach a rozwój interwencji na przykładzie modelu NPDC/NCAEP w kontekście spektrum autyzmu 352

17.4. Zastosowanie praktyk opartych na dowodach w systemie edukacji 358

Część III. Różnorodność zastosowań psychologii edukacyjnej 364

18. Czynniki poznawcze, społeczne i środowiskowe, obniżające osiągnięcia szkolne uczniów: szczególna rola pamięci roboczej, bezradności intelektualnej i zagrożenia stereotypem – Klara Rydzewska, Sylwia Bedyńska, Grzegorz Sędek 366

18.1. Wprowadzenie 367

18.2. Pamięć robocza jako istotny predyktor osiągnięć szkolnych 368

18.3. Bezradność intelektualna jako istotny mechanizm ograniczający osiągnięcia edukacyjne 370

18.4. Zagrożenie stereotypem jako społeczny mechanizm ograniczający osiągnięcia edukacyjne 371

18.5. Bezradność intelektualna jako predyktor trudności w uczeniu się nowych technologii przez starszych dorosłych 376

18.6. Wnioski końcowe 377

19. Spersonalizowane formy wsparcia w rozwoju i edukacji – mentoring oraz tutoring – Joanna Szen-Ziemiańska, Bartłomiej Marszałek 382

19.1. Geneza mentoringu i tutoringu 383

19.2. Czym są mentoring i tutoring? 383

19.3. Formalne ramy współpracy 387

19.4. Mentoring i tutoring – przykłady programów realizowanych w Polsce i na świecie 393

20. Rzecz o mądrej informacji zwrotnej, czyli jak przekazywać konstruktywną krytykę – Joanna Roszak 400

20.1. Czym jest informacja zwrotna? 401

20.2. Konstruktywizm edukacyjny – waga aktywności w procesie uczenia się i nauczania 403

20.3. A może tak zaserwować kanapkę? 408

20.4. Wise feedback, czyli co? 410

20.5. Słów kilka o trudnej sztuce chwalenia 414

21. Projektowanie doświadczeń, czyli zastosowanie metody design thinking w edukacji – Łukasz Tanaś, Aneta Duda-Jaśkiewicz 420

21.1. Czym jest projektowanie doświadczeń edukacyjnych 421

21.2. Myślenie projektowe w dwóch znaczeniach 422

21.3. Strategia myślenia projektowego w ujęciu Stanford Institute of Design 423

21.4. Możliwości wdrożenia myślenia projektowego w szkołach 427

22. Edukacja seksualna – wspomaganie rozwoju psychoseksualnego – Dorota Kalka 432

22.1. Współczesne podejście do seksualności człowieka 433

22.2. Czym jest, a czym nie jest edukacja seksualna 434

22.3. Edukacja seksualna – formalna i nieformalna 435

22.4. Wnioski końcowe 440

23. Rozwijanie kompetencji międzykulturowych u nauczycieli – Lucyna Aleksandrowicz-Pędich 444

23.1. Wprowadzenie 445

23.2. Kompetencja międzykulturowa 447

23.3. Specyfika różnic kulturowych w edukacji 450

23.4. Wskazówki dla nauczyciela w pracy z uczniem z innej kultury 453

23.5. Uwagi końcowe 456

24. Wspieranie wybranych aspektów uczenia się: wskazówki praktyczne – Magdalena Przedniczek 460

24.1. Wspieranie dzieci ze specyficznymi potrzebami edukacyjnymi – metody tradycyjne 461

24.2. Wspieranie dzieci ze specyficznymi potrzebami edukacyjnymi – treningi neurokognitywne 483

25. Edukacja: antytwórcza pułapka czy inkubator twórczości? – Joanna Maria Kwaśniewska 496

25.1. Wprowadzenie 497

25.2. Kreatywność i twórczość 497

25.3. Twórcza zupa, czyli trzy komponenty twórczości 498

25.4. Wpływ nagrody na twórczość 500

25.5. Pułapka antytwórczej edukacji 503

25.6. Dlaczego trudno jest stymulować kreatywność uczniów w szkole? 504

25.7. Jak sprawić, by szkoła stała się inkubatorem twórczości? 505

25.8. Wnioski końcowe 511

26. Tradycyjne metody wspierania rozwoju dziecka – czy wytrzymały próbę czasu? – Dorota Bednarek 516

26.1. Dlaczego „tradycyjne” metody? 517

26.2. Skoncentrowana na dziecku terapia zabawą 517

26.3. Użycie gier w terapii zabawą 521

26.4. Biblioterapia 522

26.5. Wnioski końcowe 526

Indeks rzeczowy 530

O Autorach 534