"Geomorfologia"

Spis treści

Przedmowa 8

1. Co to jest geomorfologia? 10

1.1. Zakres i główne podejścia badawcze 10

1.2. Geomorfologia i jej związek z innymi naukami 12

1.3. Kierunki i nurty w geomorfologii 13

2. Główne rysy ukształtowania powierzchni Ziemi 15

2.1. Formy planetarne i ich związek z tektoniką płyt 15

2.1.1. Granice płyt litosferycznych 19

2.2. Główne rysy ukształtowania kontynentów 21

2.3. Zróżnicowanie krawędzi kontynentów 25

2.4. Przewodnie rysy rzeźby dna morskiego 27

2.4.1. Obrzeże kontynentalne 28

2.4.2. Baseny oceaniczne 29

2.4.3. Grzbiety Śródoceaniczne 30

2.4.4. Rowy oceaniczne 31

2.4.5. Wyspy oceaniczne 31

3. Rzeźbotwórcza działalność sił wewnętrznych - tektonika 33

3.1. Znaczenie tektoniki w rozwoju rzeźby 33

3.2. Powstawanie i rozwój obszarów górskich 34

3.2.1. Rodzaje gór w kontekście tektoniki pŁyt 34

3.2.2. Góry związane z systemami uskoków normalnych (góry zrębowe) 37

3.2.3. Góry związane z pasami nasunięć 41

3.3. Zapadliska tektoniczne 43

3.4. Geomorfologiczne efekty trzęsień ziemi - formy sejsmotektoniczne 45

3.5. Małe formy rzeźby związane z uskokami przesuwczymi 49

3.6. Wielkopromienne deformacje powierzchni kontynentów 50

3.6.1. Glacjoizostazja 51

4. Rzeźbotwórcze efekty procesów endogenicznych - wulkanizm 54

4.1. Znaczenie i zróżnicowanie zjawisk wulkanicznych na powierzchni ziemi 54

4.2. Geneza wulkanizmu i jej związek z tektoniką płyt 55

4.3. Morfologiczne typy wulkanów 57

4.3.1. Wulkany tarczowe 58

4.3.2. Kopuł lawowe 58

4.3.3. Stratowulkany 59

4.3.4. Stożki żużlowe 61

4.3.5. Kaldery 62

4.3.6. Maary 63

4.4. Potoki i pokrywy lawowe 65

4.3.7. Góry stołowe - wulkany podlodowcowe 65

4.5. Formy rzeźby związane z depozycją utworów piroklastycznych poza wulkanami 69

4.6. Geomorfologiczne efekty degradacji form wulkanicznych 70

4.6.1. Neki 70

4.6.2. Odwrócenie rzeźby w obrębie pokryw lawowych 72

4.6.3. Rozwój kalder 73

5. Wietrzenie 75

5.1. Definicja i zakres wietrzenia 75

5.2. Mechanizmy wietrzenia fizycznego 76

5.2.1. Odciążenie 77

5.2.2. Zmiany temperatury ośrodka skalnego 78

5.2.3. Zmiany wilgotności ośrodka skalnego 80

5.2.4. Wzrost ciał obcych w próżniach skalnych - wietrzenie mrozowe i solne 80

5.3. Mechanizmy wietrzenia chemicznego 84

5.3.1. Hydroliza 85

5.3.2. Hydratacja 86

5.3.3. Rozpuszczanie i karbonatyzacja 86

5.4. Znaczenie organizmów żywych 88

5.3.4. Utlenianie i redukcja 88

5.5. Produkty i efekty wietrzenia 90

5.5.1. Produkty rozpadu 90

5.5.2. Pokrywy zwietrzelinowe 92

5.5.3. Skorupy wietrzeniowe i warnisz 94

5.5.4. Mikroformy powierzchni skalnych 95

5.6. Uwarunkowania procesów wietrzeniowych 97

5.7. Znaczenie procesów wietrzeniowych 101

6. Grawitacyjne ruchy masowe 105

6.1. Pojęcie stoku 105

6.2. Różnorodność stoków 105

6.3. Ruchy masowe - mechanizm fizyczny 108

6.4. Typologie ruchów masowych 112

6.5. Odpadanie i obrywy 114

6.5.1. Odpadanie 114

6.5.2. Obrywy 116

6.5.3. Lawiny kamienne 117

6.5.4. Przewracanie 118

6.6. Osuwiska 119

6.6.1. Istota i podział osuwisk 119

6.6.2. Osuwiska translacyjne 121

6.6.3. Osuwiska rotacyjne 123

6.6.4. Inne rodzaje osuwisk 125

6.7. Spływy 127

6.8. Soliflukcja 131

6.9. Pełzanie gruntu 133

6.10. Osiadanie 135

6.11. Uwarunkowania ruchów masowych 135

6.11.1. Uwarunkowania geologiczne 135

6.11.2. Uwarunkowania klimatyczne 136

6.11.3. Uwarunkowania geomorfologiczne 138

6.11.4. Uwarunkowania antropogeniczne 139

7. Geomorfologiczne efekty działalności wody na stoku 142

7.1. Hydrologia stoku 142

7.2. Morfogenetyczne znaczenie deszczu 144

7.3. Spływ śródpokrywowy i sufozja 145

7.4. Spływ powierzchniowy i jego skutki 148

7.4.1. Spłukiwanie 148

7.4.2. Erozja liniowa 150

7.5. Wąwozy i formy pokrewne 153

7.6. Denudacja chemiczna 156

7.7. Zapobieganie erozji wodnej na stoku 158

8. Rzeźbotwórcza działalność rzek - procesy i formy fluwialne 161

8.1. Wprowadzenie 161

8.2. Ruch wody w korycie 162

8.3. Procesy erozyjne w korytach rzecznych 166

8.4. Transport fluwialny 169

8.5. Koryta skalne 172

8.6. Koryta aluwialne 176

8.6.1. Systemy jednokorytowe o pojedynczym nurcie 177

8.6.2. Systemy jednokorytowe wielonurtowe 182

8.6.3. Systemy wielokorytowe 184

8.6.4. Uwarunkowania rozwoju koryt aluwialnych 186

8.6.5. Metamorfoza koryt 189

8.7. Akumulacja fluwialna 190

8.7.1. Osady korytowe 192

8.7.2. Formy i osady pozakorytowe 192

8.7.3. Stożki napływowe 194

8.8. Rola zdarzeń ekstremalnych w kształtowaniu koryt rzecznych 195

9. Formy dolinne i rozwój rzeźby fluwialno-denudacyjnej 198

9.1. Wstęp 198

9.2. Doliny rzeczne i ich główne elementy 199

9.3. Typy dolin rzecznych 200

9.3.1. Gardziele i jary 202

9.3.2. Doliny wciosowe 204

9.3.3. Doliny płaskodenne 206

9.3.4. Doliny nieckowate 207

9.3.5. Asymetria dolin 209

9.3.6. Leje źródłowe 210

9.4. Terasy rzeczne 211

9.4.1. Rodzaje i geneza teras 211

9.4.2. Rekonstrukcja rozwoju doliny na podstawie teras rzecznych 214

9.5. Przełomy rzeczne 216

9.6. Układy sieci rzecznej 217

9.7. Rozwój rzeźby fluwialno-denudacyjnej 220

9.8. Powierzchnie zrównania 227

10. Formy rzeźby denudacyjnej uwarunkowane budową geologiczną 230

10.1. Wprowadzenie 230

10.2. Zróżnicowanie skał i ich odporność na procesy zewnętrzne 231

10.3. Stoki skalne 234

10.4. Skałki i wzgórza ostańcowe 238

10.4.1. Ostańce związane z cechami systemu spękań 238

10.4.2. Wzgórza i grzbiety twardzielcowe 243

10.5. Kotliny denudacyjne 246

10.6. Rzeźba strukturalna w obszarach platformowych 247

10.6.1. Rzeźba płytowa 247

10.6.2. Rzeęba krawędziowa 249

10.6.3. Inne formy rzeźby 252

11. Zjawiska i formy krasowe 254

11.1. Wprowadzenie 254

11.2. Rozpuszczanie skał 255

11.3. Powierzchniowe mikroformy i mezoformy krasowe 257

11.3.1. Żłobki i żebra 257

11.3.2. Leje krasowe i formy pokrewne 260

11.3.3. Formy rzeęby związane z wtórną depozycją węglanu wapnia 262

11.4. Makroformy krasowe 264

11.4.1. Ostańce krasowe 264

11.4.2. Polja 265

11.4.3. Formy dolinne w obszarach krasowych 266

11.5. Kras podziemy 270

11.5.1. Morfologia i geneza jaskiń krasowych 270

11.5.2. Chemiczne osady jaskiniowe - nacieki 273

11.5.3. Klastyczne osady jaskiniowe 275

11.6. Krajobrazy krasowe 276

11.7. Litologiczno-strukturalne uwarunkowania zjawisk krasowych 280

11.8. Klimatyczne uwarunkowania zjawisk krasowych 282

11.9. Pseudokras 285

12. Procesy i formy glacjalne 287

12.1. Wstęp 287

12.2. Lądolody i lodowce na Ziemi 288

12.2.1. Współczesne i plejstoceńskie zlodowacenie 288

12.2.2. Morfologiczna klasyfikacja lodowców 291

12.2.3. Termiczna klasyfikacja lodowców 293

12.3. Powstawanie lodowców 294

12.4. Dynamika lodowców 295

12.4.1. Ruch lodowca 295

12.4.2. Bilans masy lodowca 299

12.5. Erozja glacjalna 300

12.5.1. Mechanizmy erozji 300

12.5.2. Formy rzeźby erozyjnej 302

12.6. Akumulacja glacjalna 307

12.6.1. Transport glacjalny 307

12.6.2. Genetyczne zróżnicowanie osadów lodowcowych 308

12.6.3. Formy rzeźby 310

12.7. Środowisko fluwioglacjalne 318

12.7.1. Wody roztopowe 318

12.7.2. Formy fluwioglacjalne pod lodowcami 319

12.7.3. Formy fluwioglacjalne na przedpolu lodowców 321

12.8. Niwacja 324

13. Lód gruntowy i rozwój rzeźby w środowisku peryglacjalnym 326

13.1. Wprowadzenie 326

13.2. Formy występowania lodu podziemnego 326

13.2.1. Wieloletnia zmarzlina 328

13.3. Mrozowe pękanie gruntu 331

13.3.1. Kliny lodowe 332

13.4. Pęcznienie i sortowanie mrozowe gruntu 333

13.3.2. Kliny piaszczyste 333

13.4.1. Grunty wzorzyste i inne efekty powierzchniowe 334

13.5. Pagórki z jądrem lodowym 336

13.6. Termokras i termoerozja 339

13.7. Pojęcie strefy peryglacjalnej i jej zasięg 342

13.8. Rozwój rzeźby w strefie peryglacjalnej 344

13.9. Plejstoceńska strefa peryglacjalna 346

13.10. Formy i procesy peryglacjalne w Polsce 348

13.10.1. Współczesne środowisko peryglacjalne 348

13.10.2. Formy i struktury peryglacjalne wieku plejstoceńskiego 350

14. Procesy i formy eoliczne 353

14.1. Wprowadzenie - uwarunkowania śodowiskowe procesów eolicznych 353

14.2. Transport eoliczny 354

14.3. Niszcząca działalność wiatru - deflacja i korazja 356

14.4. Formy rzeżby związane z niszczącą działalnością wiatru 357

14.4.1. Graniaki wiatrowe 357

14.4.2. Jardangi i formy pokrewne 358

14.4.3. Niecki z wywiewania 359

14.4.4. Bruki deflacyjne 360

14.4.5. Mikrorzeęba powierzchni skalnych 361

14.5. Wydmy i środowiska ich występowania 362

14.5.1. Wprowadzenie 362

14.5.2. Podstawowe elementy wydmy 363

14.5.2. Wydmy swobodne 364

14.5.3. Wydmy wymuszone 367

14.5.4. Wydmy nadmorskie 369

14.5.5. Pustynie piaszczyste 372

14.6. Utwory pyłowe i pokrywy lessowe 373

14.6.1. Pył eoliczny w globalnym systemie geomorfologicznym 373

14.6.2. Less 374

14.6.3. Źródła pyłu eolicznego 376

15. Geomorfologia wybrzeży 380

15.1. Wstęp 380

15.2. Klasyfikacje wybrzeży 381

15.3. Falowanie 384

15.3.1. Rodzaje falowania 384

15.3.2. Znaczenie geomorfologiczne falowania 387

15.4. Prądy przybrzeżne 389

15.5. Pływy i ich znaczenie geomorfologiczne 390

15.6. Formy abrazyjne 392

15.6.1. Klify 392

15.6.2. Platformy abrazyjne 395

15.7. Akumulacyjne formy rzeźby 397

15.7.1. Plaże 397

15.7.2. Kosy i formy pokrewne 399

15.7.3. Wyspy barierowe i mierzeje 400

15.7.4. Równiny pływowe, sŁone bagna i wybrzeża namorzynowe 402

15.8. Wybrzeża koralowe 404

15.9. Geomorfologia ujęć rzek, delty i estuaria 408

15.10. Zmiany poziomu morza 411

15.10.1. Przyczyny zmian poziomu morza 411

15.10.2. Formy rzeźby jako wskaęniki zmian poziomu morza 413

16. Człowiek zmienia powierzchnię Ziemi 418

16.1. Wprowadzenie 418

16.2. Antropogeniczne formy rzeźby 419

16.2.1. Procesy rzeźbotwórcze w obrębie form antropogenicznych 424

16.3. Antropogeniczne zmiany charakteru i tempa procesów rzeźbotwórczych 425

16.3.1. Procesy stokowe 426

16.3.2. Procesy fluwialne 427

16.3.3. Wybrzeża morskie 430

16.3.4. Procesy eoliczne 431

16.4. Pośrednie skutki geomorfologiczne przekształceń środowiska 432

16.4.1. Zmiany globalne 432

16.4.2. Zmiany regionalne i lokalne 434

Załącznik 439

Indeks rzeczowy 452

14.7. Formy i osady eoliczne w rekonstrukcjach dawnych środowisk 3877