"Medycyna zagrożeń i urazów radiacyjnych"

Spis treści

Wstęp 7

1.Podstawowe elementy fizyki promieniowania jonizującego i dozymetrii – Maria Anna Staniszewska 9

Charakterystyka źródeł i rodzajów promieniowania jonizującego 9

Promieniowanie elektromagnetyczne 9

Promieniowanie jonizujące korpuskularne 11

Źródła promieniowania jonizującego 12

Aparatura rentgenowska 13

Radioizotopy 13

Oddziaływanie promieniowania jonizującego z materią 14

Działanie promieniowania jonizującego na żywą tkankę 16

Czynniki warunkujące skutki oddziaływania promieniowania jonizującego na żywe organizmy 18

Promieniowanie słabo i silnie jonizujące 18

Małe i duże dawki promieniowania 19

Podział dawki w czasie (frakcjonowanie) 19

Rodzaje ekspozycji na promieniowanie jonizujące 20

Podstawowe jednostki i wielkości stosowane w dozymetrii promieniowania 21

Dawka pochłonięta 21

Dawka równoważna 22

Dawka skuteczna 22

Mierzalne wielkości dozymetryczne 23

Dawka ekspozycyjna 24

Kerma 24

Metody oceny narażenia w przypadku ekspozycji zewnętrznej 25

Aktywność promieniotwórcza 25

Pomiar dawki ekspozycyjnej 25

Metody bezpośrednie 26

Metody pośrednie 28

Metody eksperymentalne 30

Szacowanie dawki pochłoniętej 30

Metody teoretyczne 31

Metody oceny narażenia w przypadku ekspozycji wewnętrznej 32

2.Biologiczne podłoże uszkodzeń popromiennych- Andrzej Wójcik, Irena Szumiel 35

Uszkodzenia DNA i ich naprawa 35

Popromienna śmierć komórki 37

Śmierć interfazalna 38

Śmierć mitotyczna 39

Zależność dawka–efekt dla śmierci komórki 40

Skutki deterministyczne i stochastyczne 43

Wczesne i późne skutki deterministyczne 45

Ostry zespół popromienny i zespół skórny 46

Ostry zespół popromienny (ARS) 46

Zespół skórny (CRS) 47

3.Zespół szpiku kostnego – Zygmunt Pojda 50

Struktura i funkcja układu krwiotwórczego 50

Komórki macierzyste 53

Komórki dojrzałe 54

Komórki ukierunkowane (prekursorowe) 54

Komórki podścieliska krwiotwórczego 55

Promieniowrażliwość komórek krwiotwórczych 56

Kliniczna manifestacja zespołu szpikowego ostrej choroby popromiennej 57

Szpik jako „narząd krytyczny” 58

Leczenie zespołu szpikowego ostrej choroby popromiennej 59

Endogenna odnowa szpiku z przetrwałych napromienienie komórek macierzystych 60

Przeszczepy krwiotwórcze 61

Podsumowanie 63

Banki komórek macierzystych jako źródło przeszczepianego materiału 63

4.Zespół żołądkowo-jelitowy ostrej choroby popromiennej –Andrzej Wieczorek, Stanisław Góźdź 65

Wprowadzenie 65

Patofizjologia zespołu żołądkowo-jelitowego (GIS) 66

Przebieg i objawy kliniczne zespołu żołądkowo-jelitowego 68

Leczenie zespołu żołądkowo-jelitowego 70

5.Zmiany popromienne skóry i ich leczenie –Andrzej Kułakowski, Andrzej Wieczorek, Stanisław Góźdź 77

Wprowadzenie 77

Mechanizmy uszkodzeń popromiennych skóry 78

Przebieg i objawy kliniczne popromiennego uszkodzenia skóry 79

Leczenie popromiennych uszkodzeń skóry 83

Leczenie miejscowe 83

Leczenie ogólne 83

6.Podstawowe zasady ochrony radiologicznej –Maria Anna Staniszewska 89

Realizacja zasad ochrony radiologicznej w odniesieniu do ekspozycji zawodowej i środowiskowej 90

Realizacja zasad ochrony radiologicznej w odniesieniu do ekspozycji medycznej 92

Diagnostyka rentgenowska 95

Radiologia interwencyjna 98

Tomografia komputerowa (TK) 101

Medycyna nuklearna 103

7.Dozymetria biologiczna w ocenie dawki pochłoniętej –Andrzej Wójcik, Wacław Stachowicz, Jacek M Michalik 108

Wprowadzenie 108

Cytogenetyczne metody oceny dawki w limfocytach krwi obwodowej 109

Aberracje chromosomowe niestabilne i stabilne 109

Elektronowy rezonans paramagnetyczny (EPR) w próbkach kości lub szkliwie zęba 117

Szybka dozymetria w warunkach masowego narażenia (test „triage”) 117

Zasada spektroskopii EPR 117

Zasada pomiaru sygnału EPR i ocena dawki promieniowania 118

Zalety i ograniczenia metody EPR oraz zakres czułości 120

8. Ważniejsze wypadki radiacyjne i płynące z nich wnioski –Andrzej Wójcik, Marek. K. Janiak 124

Wprowadzenie 124

Główne przyczyny wypadków 127

Radiografia przemysłowa 127

Stacje sterylizacji radiacyjnej 128

Radioterapia 130

Przekroczenie masy krytycznej uranu lub plutonu 131

Zgubione źródła promieniowania 131

Wnioski płynące z analizy wypadków radiacyjnych 133

9.Zagrożenia bronią jądrową i radiologiczną –Marek. K. Janiak, Zbigniew Jaworowski 135

Wprowadzenie 135

Detonacja ładunku nuklearnego 136

Skutki użycia broni jądrowej 138

Użycie broni radiologicznej 140

Atak na instalację lub składowisko wypalonego paliwa jądrowego 141

Ryzyko zdrowotne związane z terroryzmem radiologicznym i nuklearnym 143

Medyczne postępowanie ratownicze i lecznicze 144

Sposoby zapobiegania terroryzmowi radiologicznemu i nuklearnemu 146

Podsumowanie 149

10.Profilaktyka i leczenie zaburzeń zdrowotnych u ofiar zdarzeń radiacyjnych – Marek. K. Janiak 153

Przygotowanie personelu ratowniczego 153

Postępowanie z ofiarami zdarzeń radiacyjnych 155

11.Zaburzenia psychiczne i pomoc ofiarom zdarzeń radiacyjnych – Olaf E Truszczyński, Marek. K. Janiak 166

Zaburzenia psychiczne o charakterze ostrym i przewlekłym 167

Czynniki wpływające na intensywność reakcji psychicznych wywołanych przez zdarzenia radiacyjne 170

Przeciwdziałanie i leczenie zaburzeń psychicznych 171

Skorowidz 174