"Leczenie bólu"

Spis treści

Wykaz ważniejszych skrótów 18

1.1. Wprowadzenie 22

1. Mechanizmy powstawania bólu – Jerzy Wordliczek, Jan Dobrogowski 22

1.2. Patomechanizm bólu przewlekłego 37

2.1. Farmakoterapia 51

2.1.1. Farmakogenetyka w leczeniu bólu – Jarosław Woroń, Renata Zajączkowska 51

2. Metody leczenia bólu 51

2.1.2. Nieopioidowe leki przeciwbólowe – Jerzy Wordliczek, Jarosław Woroń, Jan Dobrogowski 57

2.1.3. Opioidowe leki przeciwbólowe – Jan Dobrogowski, Renata Zajączkowska, Jarosław Woroń, Jerzy Wordliczek, Magdalena Kocot -Kępska 75

2.1.4. Zastosowanie leków opioidowych w leczeniu bólu pochodzenia nienowotworowego oraz silnych leków opioidowych u pacjentów z bólem przewlekłym pochodzenia nienowotworowego (BPNN) – Jan Dobrogowski, Jerzy Wordliczek, Andrzej Szczudlik, Renata Zajączkowska, Anna Przeklasa -Muszyńska, Joanna Jakowicka -Wordliczek, Magdalena Kocot -Kępska, Małgorzata Malec -Milewska 105

2.1.5. Koanalgetyki (adjuwanty) – Anna Przeklasa -Muszyńska, Jerzy Wordliczek, Magdalena Kocot -Kępska, Jan Dobrogowski 115

2.1.6. Przezskórne i powierzchniowe podawanie leków w terapii bólu – Małgorzata Malec -Milewska, Joanna Jakowicka -Wordliczek 131

2.1.7. Niekorzystne interakcje leków stosowanych w farmakoterapii bólu – Jarosław Woroń, Joanna Jakowicka -Wordliczek, Jerzy Wordliczek 144

2.2. Interwencyjne metody leczenia bólu 156

2.2.1. Blokady układu nerwowego (diagnostyczne, prognostyczne i lecznicze) – Jan Dobrogowski, Jerzy Wordliczek, Magdalena Kocot -Kępska, Anna Przeklasa -Muszyńska 156

2.2.2. Zastosowanie opioidów i leków nieopioidowych w blokadach układu nerwowego – Jerzy Wordliczek, Jan Dobrogowski, Anna Przeklasa -Muszyńska 176

2.2.3. Blokady neurolityczne i inne zabiegi neurodestrukcyjne – Jan Dobrogowski, Małgorzata Malec -Milewska, Andrzej Król, Ewelina Grzywna, Marek Moskała 199

2.2.4. Zastosowanie ultrasonografi i w leczeniu bólu – Luay Al-Qadi, Radosław Marciniak, Hanna Misiołek 218

2.3. Neuromodulacja w leczeniu bólu 249

2.3.1. Przezskórna elektrostymulacja nerwów (TENS) – Jerzy Wordliczek 249

2.3.2. Przezczaszkowa stymulacja prądowa (tDCS) – Anna Przeklasa -Muszyńska, Jan Dobrogowski 259

2.3.3. Wibracja – Jerzy Wordliczek, Jan Dobrogowski 262

2.3.4. Akupunktura – Magdalena Kocot -Kępska, Jan Dobrogowski 264

2.3.5. Inwazyjna stymulacja nerwów obwodowych i splotów nerwowych – Teodor Goroszeniuk 267

2.3.6. Neuromodulacja/ablacja pulsacyjna (P-RF) – Andrzej Król 274

2.3.7. Inwazyjna neuromodulacja ośrodkowa w leczeniu bólu – Witold Libionka, Wojciech Kloc 276

2.4. Niefarmakologiczne metody leczenia bólu 286

2.4.1. Psychologiczne metody leczenia bólu – Marta Kołłątaj, Anna Marków, Jan Dobrogowski 286

2.4.2. Fizykalne metody leczenia bólu – Jerzy Wordliczek, Jan Dobrogowski, Julita Istrati 301

2.4.3. Leczenie manualne zespołów bólowych kręgosłupa – Jan Dobrogowski, Jerzy Wordliczek 311

3. Kliniczna ocena chorego z bólem – Jan Dobrogowski, Anna Przeklasa -Muszyńska, Marta Kołłątaj 322

3.1. Taksonomia i klasyfi kacja bólu 324

3.2. Wywiad 326

3.3. Lokalizacja bólu (rysunek bólu) 327

3.4. Ocena nasilenia bólu – skale bólowe 328

3.5. Charakterystyka bólu – kwestionariusze i inne narzędzia oceny 330

3.6. Kliniczna ocena chorego z bólem neuropatycznym 343

3.7. Kliniczna ocena chorego z bólem pooperacyjnym 346

4.1. Uśmierzanie bólu pooperacyjnego – Jerzy Wordliczek, Hanna Misiołek, Renata Zajączkowska, Jan Dobrogowski 350

4. Postępowanie terapeutyczne w wybranych zespołach bólu ostrego 350

4.1.1. Metody uśmierzania bólu pooperacyjnego 351

4.1.2. Szczegółowe zalecenia postępowania przeciwbólowego 366

4.2. Postępowanie przeciwbólowe u pacjentów po urazie – Renata Zajączkowska, Jerzy Wordliczek 372

4.2.1. Okresy bólu po urazie 373

4.2.2. Neuropatyczny ból pourazowy 385

4.3. Analgosedacja w OIT – Jerzy Wordliczek, Joanna Jakowicka -Wordliczek, Anna Wrzosek, Jarosław Woroń 387

5.1. Epidemiologia bólu przewlekłego – Magdalena Kocot -Kępska, Jan Dobrogowski 400

5. Postępowanie terapeutyczne w wybranych zespołach bólu przewlekłego 400

5.2. Bóle twarzy – Jan Dobrogowski, Anna Przeklasa -Muszyńska, Jerzy Wordliczek 404

5.2.1. Neuralgie nerwów czaszkowych 405

5.2.2. Zespół piekących ust 415

5.2.3. Przewlekły idiopatyczny ból twarzy (PIBT)/przetrwały ból twarzy/nietypowy ból twarzy 415

5.2.4. Zespół bólowo-dysfunkcyjny stawu skroniowo-żuchwowego 418

5.2.5. Zespół więzadła rylcowo-gnykowego (zespół Eagle’a) 420

5.3. Bóle głowy – Adam Stępień 422

5.3.1. Migrena i jej leczenie 423

5.3.2. Leczenie napięciowego bólu głowy 436

5.3.3. Trójdzielno-autonomiczne bóle głowy 437

5.4. Inne zespoły bólowe w zakresie głowy i szyi – Jerzy Wordliczek, Jan Dobrogowski 442

5.4.1. Zespół szyjny górny (szyjnopochodny ból głowy, migrena szyjna) 442

5.4.2. Bolesne zapalenie olbrzymiokomórkowe tętnicy skroniowej 443

5.4.3. Neuralgia nerwu potylicznego większego 444

5.4.4. Polekowe bóle głowy (polekowe bóle głowy „z odbicia”) 444

5.4.5. Pourazowe bóle głowy 445

5.5. Ból jamy ustnej i twarzy a bóle zębów. Diagnostyka różnicowa zespołów bólowych zębopochodnych i niezębopochodnych – Błażej Szczerbaniewicz 447

5.5.1. Ból jamy ustnej i twarzy 447

5.5.2. Diagnostyka różnicowa bólu zęba ze struktur pochodzących/powiązanych z samym zębem (zębopochodnego) z bólem zęba ze struktur anatomicznie z nim niepowiązanych (niezębopochodnym) 458

5.6. Neuropatyczne zespoły bólowe – odrębności terapii opartej na EBM – Jan Dobrogowski, Renata Zajączkowska, Jerzy Wordliczek, Andrzej Szczudlik, Małgorzata Malec -Milewska, Magdalena Kocot -Kępska 467

5.6.1. Półpasiec i neuralgia popółpaścowa 470

5.6.2. Bolesna neuropatia cukrzycowa 479

5.6.3. Neuropatie obwodowe 484

5.6.4. Ból po amputacji 485

5.6.5. Ból ośrodkowy 493

5.7. Przetrwały ból pooperacyjny i pourazowy – Renata Zajączkowska, Jerzy Wordliczek 500

5.7.1. Wstęp 500

5.7.2. Epidemiologia 500

5.7.3. Czynniki ryzyka 501

5.7.4. Charakterystyka 505

5.7.5. Leczenie 505

5.7.6. Wybrane zespoły przetrwałego bólu pooperacyjnego 507

5.8. Zespoły bólowe narządu ruchu – Jan Dobrogowski, Jerzy Wordliczek, Julita Istrati, Artur Gądek 511

5.8.1. Choroba zwyrodnieniowa stawów 511

5.8.2. Fibromialgia 518

5.8.3. Osteoporoza 519

5.8.4. Zespoły bólowe kończyn górnych 520

5.8.5. Zespoły bólowe kończyn dolnych 524

5.9. Bóle kręgosłupa – Jan Dobrogowski, Jerzy Wordliczek, Julita Istrati 527

5.9.1. Schemat badania chorych z bólami kręgosłupa 528

5.9.2. Zespoły bólowe kręgosłupa szyjnego 531

5.9.3. Bóle kręgosłupa piersiowego i klatki piersiowej 533

5.9.4. Zespoły bólowe kręgosłupa lędźwiowo-krzyżowego 534

5.9.5. Ból kości ogonowej 540

5.10. Funkcjonalne zespoły bólowe – Magdalena Kocot -Kępska, Jan Dobrogowski, Anna Przeklasa -Muszyńska 542

5.10.1. Fibromialgia (FM) 543

5.10.2. Zespół jelita drażliwego (IBS) 550

5.10.3. Niekardiogenne bóle w klatce piersiowej (NCCP) 556

5.11. Bóle miednicy mniejszej i krocza u kobiet – Joanna Jakowicka-Wordliczek 561

5.11.1. Bolesne miesiączkowanie 561

5.11.2. Endometrioza 563

5.11.3. Wulwodynia 568

5.11.4. Śródmiąższowe zapalenie pęcherza (zespół bolesnego pęcherza) 572

5.12. Bóle miednicy mniejszej i krocza u mężczyzn – Marek Suchorzewski 577

5.12.1. Epidemiologia 578

5.12.2. Taksonomia 578

5.12.3. Patomechanizm 579

5.12.4. Badania etiopatogenetyczne w zakresie zespołu bólu miednicy 581

5.12.5. Czynniki ryzyka 581

5.12.6. Objawy 582

5.12.7. Wywiad, badanie fi zykalne i badania diagnostyczne 582

5.12.8. Rozpoznanie 583

5.12.9. Kliniczny podział przewlekłych zespołów bólowych miednicy i krocza (wg taksonomii IASP) 583

5.12.10. Leczenie przewlekłego bólu miednicy u mężczyzn 587

5.13. Leczenie bólu u dzieci – Krzysztof Kobylarz, Iwona Szlachta -Jezioro 594

5.13.1. Leczenie bólu ostrego u dzieci 595

5.13.2. Leczenie bólu przewlekłego u dzieci 610

5.14. Leczenie bólu u chorych w wieku podeszłym – JerzyWordliczek, Anna Przeklasa -Muszyńska, Jan Dobrogowski, Tomasz Grodzicki 623

5.14.1. Epidemiologia bólu 624

5.14.2. Umiejscowienie bólu u osób w wieku podeszłym 624

5.14.3. Płeć i odczuwanie bólu 625

5.14.4. Związane z wiekiem zmiany w układzie nocyceptywnym 625

5.14.5. Wpływ czynników psychologicznych na percepcję bólu w wieku podeszłym 626

5.14.6. Zależne od wieku różnice w odczuwaniu i odbiorze bólu 627

5.14.7. Ocena bólu u pacjentów w wieku podeszłym 628

5.14.8. Leczenie bólu u pacjentów w wieku podeszłym 629

5.15. Leczenie bólu u pacjentów z zaawansowaną niewydolnością narządową – Renata Zajączkowska, Jarosław Woroń, Małgorzata Krajnik, Piotr Sobański, Jerzy Wordliczek 639

5.15.1. Leczenie bólu u pacjentów z zaawansowaną niewydolnością serca 639

5.15.2. Leczenie bólu u pacjentów z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc 646

5.15.3. Leczenie bólu u pacjentów z niewydolnością nerek 650

5.15.4. Leczenie bólu u pacjentów z niewydolnością wątroby 656

6.1. Mechanizmy powstawania bólu u chorego na nowotwór – Jerzy Wordliczek, Renata Zajączkowska 662

6. Ból u chorych na nowotwór 662

6.1.1. Ból nocyceptorowy – somatyczny u pacjenta z chorobą nowotworową 664

6.1.2. Ból nocyceptorowy – trzewny u pacjentów z chorobą nowotworową 667

6.1.3. Ból neuropatyczny u chorego na nowotwór 668

6.1.4. Ostre zespoły bólowe 679

6.1.5. Ból niebezpośrednio związany z chorobą nowotworową lub jej leczeniem 680

6.1.6. Ból niezwiązany z samym nowotworem i jego leczeniem 680

6.2. Standardy leczenia bólu u chorych na nowotwory – Wojciech Leppert, Małgorzata Krajnik, Jan Dobrogowski, Jerzy Wordliczek 682

6.2.1. Podstawowe zasady postępowania przeciwbólowego u chorych na nowotwory 683

6.3. Trudne sytuacje w opiece paliatywnej – Małgorzata Krajnik, Wojciech Leppert 694

6.3.1. Zasady leczenia objawowego 695

6.3.2. Umieranie 710

7.1. Ból w boreliozie z Lyme – ze szczególnym uwzględnieniem neuroboreliozy – Małgorzata Malec -Milewska, Ewa Marcinkowska 715

7. Rzadziej występujące zespoły bólowe 715

7.2. Ból w przebiegu sarkoidozy – Magdalena Dorazil, Jarosław Woroń, Jerzy Wordliczek 724

7.3. Ból w chorobie Parkinsona – Krzysztof Brzeziński 730

7.4. Zespół łopatkowo-żebrowy – Marek Suchorzewski 735

7.5. Zespół otworu górnego klatki piersiowej (TOS) – Wojciech Serednicki, Grzegorz Jagła, Ewa Zasada, Jerzy Wordliczek 738

7.6. Genetycznie uwarunkowane zespoły spowodowane mutacjami genów – Magdalena Kocot -Kępska, Renata Zajączkowska, Jan Dobrogowski 750

7.6.1. Erytromelalgia (PE) 752

7.6.2. Zespół napadowego bólu ekstremalnego (PEPD) 756

7.6.3. Zespół wrodzonej niewrażliwości na ból (CIP) 760

7.7. Leczenie bólu w zespole Guillaina–Barrégo – Iwona Filipczak-Bryniarska, Jarosław Woroń 762

7.8. Zespół niespokojnych nóg (RLS) – Renata Zajączkowska 771

7.9. Ból u chorych na stwardnienie rozsiane – Małgorzata Malec -Milewska, Anna Przeklasa -Muszyńska 777

7.10. Ból odbytu i odbytnicy – Agnieszka Sękowska, Małgorzata Malec-Milewska 787

7.11. Zespół piekących ust (BMS) – Agnieszka Sękowska, Małgorzata Malec -Milewska 795

7.12. Zespół wieloobjawowego bólu miejscowego (CRPS). Zaburzenia motoryczne w CRPS – dystonia – Anna Przeklasa -Muszyńska, Magdalena Kocot -Kępska, Jan Dobrogowski 802

7.13. Neuropatia cienkich włókien (SFN) – Magdalena Kocot -Kępska 813

7.14. Zespół bólowy po nieskutecznych operacjach kręgosłupa (FBSS) – Julita Istrati 820

Aneks 830

Skorowidz 844