"Historia sportu"

Spis treści

WSTĘP 14

I. PREHISTORIA KULTURY FIZYCZNEJ 24

II. STAROŻYTNY BLISKI WSCHÓD 29

Mezopotamia, Asyria i Babilonia 30

Tauromachie, zapasy i hippika Hetytów 33

Persja i jej zurkhaneh 34

Sprawność fizyczna i gry starożytnego Egiptu 38

Pięściarstwo i podnoszenie ciężarów 39

Walki wręcz 39

Szermierka na zwoje papirusów i kije 40

Pływanie 41

Biegi 42

Wioślarstwo 42

Rydwany i jazda konna 43

Gry z piłką 44

Łucznictwo 44

Skok wzwyż 44

Gry zręcznościowe 45

Higiena i medycyna 46

Fenicja i Kartagina 47

Łucznictwo i rydwany Hyksosów 49

Zapasy i palcaty Nubijczyków 49

Celtowie – zapomniane igrzyska i etyka walki 50

III. IGRZYSKA I KULTURA CIELESNA STAROŻYTNEJ EUROPY 50

Aonach Tailtiu – najstarsze europejskie igrzyska sportowe 50

Etyka walki i system wychowania wojowników celtyckich 62

Sport i systemy wychowania w antycznej Grecji 64

Mityczna geneza greckiej pedagogiki 64

Wojskowy system wychowania w Sparcie 66

Ateńskie wychowanie obywatelskie 70

Gimnazjony, gymnopedia i igrzyska panatenajskie 71

Filozofia starożytnej Grecji wobec ciała i form współzawodnictwa cielesnego 73

Rola religii w agonistyce greckiej 82

Charakter agonistyki greckiej 85

Specjalne znaczenie i charakter igrzysk olimpijskich 88

Igrzyska greckie i sport poza Olimpią 91

Igrzyska istmijskie – Isthmia 91

Igrzyska pytyjskie – Pythia 92

Heraje 93

Igrzyska nemejskie – Nemejady 93

Igrzyska inne niż panhelleńskie 94

Typy sportów starogreckich 95

Sport w antycznej literaturze i sztuce greckiej 119

Antyczne początki terminologii sportowej 126

Etyka starożytnego sportu 129

Wychowanie fizyczne i igrzyska w Imperium Rzymskim 132

Wychowanie fizyczne i wojskowe – cofnięcie w stosunku do Grecji 132

Walki gladiatorów, naumachie i bestiaria 136

Medycyna i higiena w starożytnej kulturze śródziemnomorskiej 148

Początki starożytnej turystyki 152

Europejskie myślistwo starożytne 154

IV. STAROŻYTNOŚĆ I ŚREDNIOWIECZE DALEKIEGO WSCHODU 155

Periodyzacja i charakter orientalnej kultury cielesnej 155

Chiny 157

Kultura cielesna starożytnych Indii 160

Higiena dawnych Indii 165

Korea – od starożytnych tradycji do średniowiecznej etyki hwarangdo 166

Hwarangowie w literaturze 171

Inne dawne zabawy ruchowe i gry koreańskie 172

Japonia 173

Gry i zabawy ludowe „ciemnych stuleci” 176

V. ŚREDNIOWIECZNE SPORTY RYCERSKIE, MIESZCZAŃSKIE I PLEBEJSKIE, TURNIEJE, GRY, ZABAWY I PIELGRZYMKI 176

Igrzyska bizantyjskie 179

Kultura cielesna i formy współzawodnictwa fizycznego wczesnej Słowiańszczyzny 183

Bułgaria 183

Ruś Kijowska 187

Polskie średniowiecze 189

Gry i zabawy wikingów 193

Tradycje i najstarsze świadectwa 193

Pod komendą Attyli, Arpada i Czyngis-chana 199

Dawne zasady współczesnej glimy 199

Stepy Azji Środkowej – geograficzną osią historii? 199

Wynalazcy strzemienia – Hunowie 200

Kultura saraceńska w Europie 202

Wpływy Awarów i Madziarów 203

Igrzyska imperium mongolskiego 204

Średniowieczne gry Europy Zachodniej 215

Chrześcijaństwo średniowieczne a gry ludowe 223

Bellatores, ich wychowanie, turnieje i rozrywki 228

Literatura i sztuka średniowiecza związana z turniejami rycerskimi 235

Myślistwo średniowieczne 238

Zabawy laboratores – miasta i tradycja. Fraternitates sagittariorum 241

Medycyna i higiena średniowiecza 248

Więzienie czy świątynia duszy? Chrześcijaństwo średniowieczne wobec sportu i kultury ciała 252

Pielgrzymki, czyli turystyka religijna 257

Średniowieczne słownictwo związane z kształtowaniem sprawności fizycznej 261

Elementy ludyczne w literaturze i sztuce średniowiecza 269

Odkrycie świata i człowieka 271

VI. KULTURA FIZYCZNA EPOKI ODRODZENIA I XVII WIEKU 271

Przedświt odrodzenia – doctor angelicus i jego poglądy na ciało ludzkie 273

L’uomo universale, czyli renesansowy ideał osobowości ludzkiej 275

Postęp nauk medycznych i higiena 283

Renesansowa sztuka i literatura wobec średniowiecznych igrzysk i zabaw 287

Ludyczność karnawałowa 288

Początki nowożytnej turystyki – grand tour i peregrinatio academica 338

Polowania 340

Rozwój gier miejskich 341

Narodziny nowożytnego konceptu fair play 346

Gry piłkarskie Ameryki Środkowej 349

Palin i chueca 357

Deklaracja o rozrywkach Jakuba I 363

Olimpiady Roberta Dovera 369

Gry i zabawy konne dworskich kawalerów 371

Rozwój gier piłkarskich w Anglii 380

Medycyna, fizjologia i higiena w XVII wieku 383

Pod wpływem pedagogiki Komenský’ego 385

Gry i zabawy w malarstwie niderlandzkim 391

Drugie podejście humanistów 394

VII. WIEK ROZUMU I MASZYNIZACJI LUDZKIEGO CIAŁA ORAZ JEGO DZIEWIĘTNASTOWIECZNE KONTYNUACJE 394

Era wielkich pionierów gimnastyki 402

Kształtowanie się sportu brytyjskiego 409

Malarstwo sportowe w Anglii 419

Polska kultura fizyczna czasów saskich i stanisławowskich 420

Dawne gry piłkarskie 420

Kuligi i szlichtady 423

Gry towarzyskie 426

Walki szermiercze na kije – palcaty 427

Początki nowoczesnego wychowania fizycznego 428

Gondolierzy, teoretycy pływania i metrowie 433

Postępy osiemnastowiecznej higieny, lecznictwa i rekreacji zdrowotnej 440

Promenady, foksale i cyrk 442

Sport w Anglii 445

VIII. STULECIE PARY I WELOCYPEDU 1815–1914 445

Pedagogika Thomasa Arnolda i tradycje public schools 447

Krykiet 451

Boks 455

Wioślarstwo 457

Rozwój gimnastyki 461

Idee gimnastyczne Ludwika Bierkowskiego 463

Szkolne wychowanie fizyczne i lekarskie. Gabinety na ziemiach polskich 2 połowy XIX wieku 467

W obronie etnicznej tożsamości 471

Ruch sokoli w Czechach 471

Polski ruch gimnastyczny i sokoli 474

Sokół i ruch sportowy w pozostałych krajach słowiańskich 478

Ruch sportowo-niepodległościowy w Bułgarii 479

Sport a niezawisłość w krajach celtyckich 481

Kraj Basków 485

Finlandia 490

Ogrody Fröbla, Raua i Jordana 491

Kolonie letnie 496

Wyjazdy do wód i postępy higieny 497

Ruch naturystyczny 503

Ewoluowanie systemów gimnastycznych 504

„Anioły na rowerze”, czyli wychowanie fizyczne a emancypacja kobiet 507

Muskularne chrześcijaństwo i YMCA 511

Próby przywrócenia igrzysk olimpijskich przed 1896 rokiem 515

Igrzyska panhelleńskie 1859–1889 515

Igrzyska olimpijskie w Much Wenlock 518

Inne zapomniane próby wskrzeszenia olimpiad 520

Coubertin i jego dzieło 523

Ruch stowarzyszeniowy i internacjonalizacja sportu 528

Ruch stowarzyszeniowy w Polsce 534

Technologizacja sportu: gry piłkarskie, sporty kołowe i motorowe 536

Sport w literaturze i sztuce XIX wieku 539

Literatura 539

Malarstwo 542

Malarstwo sportowe w Polsce 544

Rzeźba 544

Dziewiętnastowieczny sport a muzyka 545

Agencja podróży Cooka i początki nowożytnej turystyki 548

Początki turystyki górskiej i alpinizmu 552

Pionierzy wspinaczki wysokogórskiej w Polsce 554

Wyścigi do ostatnich nieodkrytych terytoriów 555

Spektakle konne i atletyka cyrkowa 558

Polska szkoła zapaśnicza 563

IX. FASCYNUJĄCY WIEK SPORTU 566

Sport i wychowanie fizyczne w latach 1918–1939 566

„Złota epoka” sportu amerykańskiego 570

Rozwój ruchu olimpijskiego do 1939 roku 577

Olimpijskie konkursy literatury i sztuki 585

Sport i wychowanie fizyczne w Polsce do 1939 roku 591

Sport i wychowanie fizyczne w krajach totalitarnych 594

Sport w faszystowskich Włoszech 594

Sport nazistów w Niemczech 597

Sport w faszystowskiej Hiszpanii 600

Sport a faszyzm Peróna w Argentynie 601

Faszystowska ideologia sportu w innych krajach 603

Sytuacja Japonii 604

Sport i fizkultura w ZSRR 605

Robotnicze ruchy sportowe przed 1939 i po 1945 roku 606

Sportowy ruch robotniczy w Polsce 610

Sport podczas II wojny światowej 612

Sport i polityka w dobie zimnej wojny 621

Literatura i sztuka sportowa po zlikwidowaniu konkursów olimpijskich 628

Epika wielkich tourów 635

Polskie toury 640

Problemy ruchu olimpijskiego 1945–2010 643

Intelektualna refleksja nad istotą kultury fizycznej – filozofia sportu 648

Międzynarodowa Akademia Olimpijska 661

Igrzyska inne niż olimpijskie 668

Igrzyska Wspólnoty Narodów 668

Igrzyska panamerykańskie 670

Igrzyska panafrykańskie 671

Igrzyska Ameryki Środkowej i Karaibów 672

Igrzyska azjatyckie 673

Igrzyska bałkańskie 676

Igrzyska boliwaryjskie 676

Igrzyska śródziemnomorskie 677

Igrzyska makabijskie 678

Igrzyska Pacyfiku 678

Igrzyska GANEFO 679

Igrzyska Krzyża Południa 679

Igrzyska środkowoamerykańskie 679

Igrzyska wysp Oceanu Indyjskiego 679

Sport w Polsce Ludowej w latach 1945–1989 680

Igrzyska grup etnicznych 680

Szkolnictwo i urządzenia sportowe 683

Sport wyczynowy w latach 1945–1980 685

Sport a UNESCO 689

Sport w procesie dekolonizacji. Emancypacja Afryki 693

Sport i igrzyska gejów i lesbijek 703

Rozwój turystyki 707

Rodzaje i typy turystyki 710

Od Mandeville do Teheranu – sport a rehabilitacja niepełnosprawnych i upośledzonych umysłowo 717

Paraolimpiady i olimpiady specjalne 717

Rehabilitacja i sport niepełnosprawnych w Polsce 723

Sport niepełnosprawnych w filmie i literaturze 724

Pozostałe ważniejsze problemy rozwoju sportu i wychowania fizycznego w XX wieku 726

Sporty orientalne 726

Rasizm i sport 727

Sport w Ameryce Południowej 727

Medycyna a sport. Doping 729

Okres przemian w Polsce 1990–2010 731

Przemiany polityczne i ekonomiczne po 1989 roku 731

Emancypacja kobiet 733

Burzliwy pochód piłki nożnej 735

Piłka nożna w Polsce 744

U progu XXI wieku – pytania o przyszłość sportu 747

ZAKOŃCZENIE 747

ANEKS 753

Zwycięzcy regat Oksford–Cambridge 753

Igrzyska olimpijskie 1896–2012 755

Olimpijskie konkursy literatury i sztuki 1912–1948 757

Wawrzyny olimpijskie PKOl 1969–2008 764

Mistrzowie i medaliści mistrzostw świata w piłce nożnej 1830–2010 769

Mistrzowie Polski w piłce nożnej 1920–2012 770

SELEKTYWNA BIBLIOGRAFIA 773

INDEKS NAZWISK 785

ŹRÓDŁA ILUSTRACJI 814