"Eksport w doktrynie i polityce gospodarczej na tle procesów liberalizacyjnych i integracyjnych"

Spis treści

Wstęp 8

Rozdział 1. Miejsce handlu zagranicznego w polityce gospodarczej w świetle teorii wymiany międzynarodowej 18

1.1. Przegląd pojęć definicyjnych związanych z polityką handlową 18

1.1.1. Polityka gospodarcza w ujęciu makroekonomicznym 18

1.1.2. Zagraniczna polityka gospodarcza 19

1.1.3. Polityka handlowa 22

1.2. Przegląd doktryn i teorii wymiany międzynarodowej jako teoretycznej podstawy kszałtowania założeń polityki handlowej 23

1.2.1. Doktryna słusznej ceny 23

1.2.2. Merkantylizm – usystematyzowana teoria protekcjonizmu 23

1.2.3. Klasyczne teorie wymiany – rozwój teorii wolnego handlu 24

1.2.4. Poklasyczne teorie wymiany międzynarodowej 26

1.3. Modele polityki handlowej 32

1.3.1. Wolny handel a protekcjonizm 32

1.3.2. Założenia współczesnej polityki handlowej 34

1.3.3. Strategiczna polityka handlowa 36

1.4. Polityka proeksportowa i antyimportowa – założenia i cele 38

1.4.1. Eksport i import w świetle teorii wolnego handlu i teorii protekcjonistycznych 38

1.4.2. Polityka proeksportowa w świetle teorii wolnego handlu i protekcjonizmu 45

1.5. Modelowe założenia polityki proeksportowej 48

1.5.1. Liberalna a dirigistyczna strategia proeksportowa 50

1.5.2. Proeksportowa opcja rozwoju w ,,nowej” teorii handlu 50

Rozdział 2. Strategia proeksportowa jako czynnik rozwoju gospodarczego 54

2.1. Handel zagraniczny jako czynnik wzrostu gospodarczego 54

2.1.1. Efektywność gospodarowania jako efekt specjalizacji międzynarodowej 56

2.1.2. Strategie rozwoju gospodarczego opartego na handlu zagranicznym – strategia proeksportowa a antyimportowa 59

2.1.3. Handel zagraniczny jako czynnik stabilizacji koniunktury gospodarczej 62

2.2. Polityka handlu zagranicznego a polityka proeksportowa w kształtowaniu rozwoju 64

2.2.1. Definicje i pojęcia wstępne 64

2.2.2. Polityka proeksportowa w perspektywie konkurencyjności międzynarodowej gospodarki 68

2.2.3. Polityka proeksportowa a proeksportowa strategia rozwoju 70

2.2.3.1. Makrostrukturalne ujęcie polityki i strategii proeksportowej 70

2.2.3.2. Polityka i strategia proeksportowa w świetle teorii zniekształceń 72

2.3. Uwarunkowania gospodarcze w realizacji strategii proeksportowej 76

2.3.1. Modelowe założenia proeksportowego rozwoju 82

2.3.1.1. Liberalny model proeksportowej opcji rozwoju 83

2.3.1.2. Interwencjonistyczny model strategii proeksportowej 84

2.4. Narzędzia polityki handlowej 86

2.4.1. Podstawy terminologiczne i klasyfikacyjne instrumentarium polityki handlowej 86

2.4.2. Wykorzystanie instrumentów polityki handlowej w świetle założeń modelu polityki handlowej 89

2.4.3. Argumenty na rzecz stosowania narzędzi polityki handlowej 94

2.5. Wpływ narzędzi polityki handlowej na wzrost gospodarczy i stabilizację koniunktury 100

2.5.1. Kurs walutowy 100

2.5.2. Polityka taryfowa 103

2.5.3. Pozataryfowe środki polityki handlu zagranicznego 107

2.5.3.1. Kontyngenty przywozowe i wywozowe 108

2.5.3.2. Podatki pośrednie 109

2.5.3.3. Subwencje eksportowe 109

Rozdział 3. Miejsce i funkcje GATT/WTO w kształtowaniu światowego systemu handlu i polityki handlowej 112

3.1. Znaczenie GATT/WTO dla procesu liberalizacji wymiany 112

3.2. Zasady GATT/WTO i ich znaczenie dla kształtowania międzynarodowej polityki handlowej. Eksport w świetle zasad GATT/WTO 117

3.2.1. Brak dyskryminacji 117

3.2.1.1. Klauzula największego uprzywilejowania (KNU) 118

3.2.1.2. Indywidualne i generalne odstępstwa od KNU 119

3.2.2. Zasada równości 121

3.2.3. Wzajemność 122

3.2.2.1. Wolny handel a traktowanie narodowe 122

3.2.4. Egzekwowanie zobowiązań 123

3.2.5. Zasada przejrzystości 124

3.2.6. Zasada „zaworów bezpieczeństwa" 124

3.2.7. Relacje GATT/WTO z otoczeniem 126

3.3. Narzędzia polityki handlowej w świetle regulacji GATT/WTO 127

3.3.1. Cła, parapodatki i podatki pośrednie 128

3.3.1.1. Cła a reguły GATT/WTO 128

3.3.1.2. Pozostałe opłaty i obciążenia importowe 132

3.3.1.3. Eskalacja taryf 132

3.3.1.4. Znaczenie polityki celnej WTO dla handlu międzynarodowego i eksportu oraz dynamiki zmian handlu międzynarodowego i dochodów światowych 133

3.3.2. Subsydia i ich znaczenie dla eksporterów 135

3.3.2.1. Postanowienia GATT i WTO dotyczące subsydiów – podobieństwa i różnice 137

3.3.3. Dumping 146

3.3.3.1. Postępowanie antydumpingowe w GATT/WTO 148

3.3.4. Ograniczenia ilościowe w imporcie 155

3.3.4.1. Stanowisko GATT/WTO wobec ograniczeń ilościowych w imporcie 159

3.4. GATT/WTO jako forum kształtowania międzynarodowej wymiany handlowej ze szczególnym uwzględnieniem procesu intensyfikacji eksportu 161

Rozdział 4. Integracja europejska – przesłanki teoretyczne i znaczenie dla kształtowania polityki handlowej 171

4.1. Teoria integracji regionalnej 171

4.2. Zakres, dynamika i zasięg integracji europejskiej w ujęciu traktatowym 183

4.2.1. Traktat rzymski 183

4.2.2. Jednolity Akt Europejski 186

4.2.3. Traktat z Maastricht 187

4.2.4. Traktat amsterdamski 188

4.2.5. Traktat nicejski 189

4.3. Unia Europejska w świetle zasad GATT/WTO 191

4.4. Mechanizm wspólnotowej polityki zagranicznej 194

4.4.1. Podstawy traktatowe wspólnotowej polityki zagranicznej 199

4.4.2. System decyzyjny 200

4.4.3. Instrumenty wspólnotowej polityki zagranicznej 202

4.5. Polityka handlowa we wspólnotowej polityce zagranicznej 204

4.5.1. Polityka handlowa – ujęcie definicyjne i traktatowe 204

4.5.2. Narzędzia polityki handlowej WE 209

4.5.3. Polityka eksportowa Wspólnoty – instrumenty i tendencje 223

Rozdział 5. Długofalowe tendencje w polskim handlu zagranicznym i ewolucja polityki handlowej 228

5.1. Wprowadzenie 228

5.2. Handel zagraniczny w koncepcji gospodarczej Polski Ludowej 229

5.2.1. Wpływ ZSRR na politykę handlową Polski 230

5.2.2. Plan trzyletni (1947-1949) 231

5.2.3. Plan sześcioletni (1950-1955) 232

5.2.4. Reforma ekonomiczna (1956-1958) 234

5.2.5. Industrializacja Polski (1959-1970) 235

5.2.6. Handel zagraniczny Polski przed transformacją systemu gospodarczego 236

5.3. Handel zagraniczny w okresie transformacji systemowej w Polsce 244

5.3.1. I etap transformacji (1990-1994) 244

5.3.2. Rezultaty I etapu reformy handlu zagranicznego w sferze realnej 251

5.3.3. II etap reformy handlu zagranicznego 259

5.4. Handel zagraniczny we wzroście gospodarczym Polski 265

5.4.1. Makroekonomiczne zależności między handlem zagranicznym a gospodarką 271

5.4.1.1. Wartość dodana przedsiębiorstw eksportujących 271

5.4.1.2. Relacja zmian struktury towarowej handlu zagranicznego do struktury towarowej produkcji 272

5.4.1.3. Wskaźniki umiędzynarodowienia produkcji i konkurencyjności międzynarodowej 273

5.4.1.4. Eksport netto a wzrost gospodarczy 275

5.5. Stabilizacyjne funkcje narzędzi polityki handlowej i ich wykorzystanie w procesie transformacji systemowej 277

5.5.1. Narzędzia taryfowe 277

5.5.2. Narzędzia pozataryfowe 279

Rozdział 6. Polityka proeksportowa Polski 284

6.1. Systemowe i gospodarcze uwarunkowania polskiej polityki proeksportowej 284

6.1.1. Strategie eksportu a reorientacja rynkowa gospodarki polskiej przed transformacją gospodarki – wnioski z badania optymalnych strategii eksportu 290

6.1.1.1. Metoda elementarnych połączeń 290

6.1.1.2. Metoda czynników wytwórczych (obfitych zasobów) 292

6.1.1.3. Metoda przewagi narastającej 293

6.1.2. Wpływ strategii eksportowych wykorzystujących import na restrukturyzację polskiego handlu zagranicznego w drodze do transformacji gospodarki 296

6.1.2.1. Udziały w rynku 296

6.1.2.2. Wartość jednostkowa eksportu 300

6.1.2.3. Wskaźniki wyrażane w cenach stałych 301

6.1.2.4. Reorientacja rynkowa 303

6.1.2.5. Reasumpcja 304

6.2. Narzędzia polskiej polityki proeksportowej 305

6.2.1. Instrumenty finansowe 305

6.2.1.1. System oficjalnego wsparcia kredytów eksportowych w Polsce 306

6.2.1.2. Ubezpieczenia i gwarancje kredytów eksportowych 308

6.2.1.3. Pomoc wiązana administrowana przez Ministerstwo Finansów 309

6.2.1.4. Działania wspierające internalizację czynną firm polskich w świetle regulacji międzynarodowych 311

6.2.2. Wsparcie informacyjno-promocyjne 316

6.2.3. Ogólna ocena instrumentów wsparcia i promocji eksportu 319

6.2.4. Działania traktatowe 323

6.2.5. Perspektywy rozwoju systemu wspierania i promocji eksportu w Polsce 323

6.3. Polityka proeksportowa a interwencjonizm państwowy 328

6.3.1. Polityka proeksportowa jako odmiana aktywnej polityki handlowej państwa 328

6.3.2. Interwencjonizm w świetle doświadczeń międzynarodowych 332

6.3.2.1. Rola państwa w kształtowaniu polityki proeksportowej – doświadczenia krajów typu late-comers. Wnioski dla Polski 334

6.4. Proeksportowa restrukturyzacja krajów transformujących się. Wnioski dla Polski 341

6.4.1. Dylematy wyboru wariantu strategii proeksportowej 342

6.4.2. Wpływ strategii spłaty zadłużenia na kształtowanie podstaw polityki proeksportowej i restrukturyzacyjnej 349

Rozdział 7. Międzynarodowa koordynacja polityki handlowej i jej znaczenie dla Polski 360

7.1. Teoria i mechanizmy międzynarodowej polityki handlowej 360

7.2. Instytucjonalne powiązania Polski z gospodarką światową 362

7.2.1. Stosunki Polski z międzynarodowymi instytucjami finansowymi 363

7.2.1.1. Międzynarodowy Fundusz Walutowy 364

7.2.1.2. Bank Światowy 368

7.2.1.3. Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju 370

7.2.1.4. Międzynarodowa Korporacja Finansowa (IFC) 371

7.2.1.5. Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) 372

7.2.2. OECD – struktura, funkcje, znaczenie dla polskiej polityki handlowej i eksportowej 374

7.2.2.1. Wkład OECD w liberalizację handlu światowego 376

7.2.2.2. Wpływ OECD na przebieg i efekty Rundy Urugwajskiej 378

7.2.2.3. Znaczenie członkostwa w OECD dla polskiej polityki handlowej i proeksportowej. Polska w ocenie OECD 379

7.2.2.4. Wpływ członkostwa Polski w OECD na jej politykę proeksportową 384

7.2.3. Powiązania Polski z GATT/WTO i ich wpływ na polską politykę handlową 387

7.2.3.1. Członkostwo stowarzyszone 389

7.2.3.2. Pełne członkostwo Polski w GATT 392

7.2.4. Reasumpcja 396

7.3. Procesy integracyjne i ich wpływ na polską politykę handlową i proeksportową 399

7.3.1. Znaczenie integracji handlowej dla współczesnej gospodarki światowej 399

7.3.2. Umowy integracyjne Polski 401

7.3.3. Skutki integracji dla polskiej polityki i wymiany handlowej 406

7.3.3.1. Znaczenie rozszerzenia dla wymiany krajów wstępujących (Polski) i UE 407

7.3.3.2. Efekty kreacji i przesunięcia jako skutki rozszerzenia 410

7.3.3.3. Skutki przyjęcia przez Polskę wspólnej polityki handlowej 418

7.4. Reasumpcja 432

Zakończenie 436

Literatura 450

Spis rysunków 470

Spis tabel 470

Summary 472