"Psychologia dysleksji"

Spis treści

Wprowadzenie 12

CZĘŚĆ I. Pojęcie dysleksji 22

ROZDZIAŁ 1. Dysleksja na tle trudności w uczeniu się 22

1.1. Pojęcie specyficznych trudności w uczeniu się 22

1.1.1. Kryterium rozbieżności 26

1.1.2. Kryterium homogeniczności 27

1.1.3. Kryterium wyłączania 27

1.2. Typy specyficznych trudności w uczeniu się 28

Blok rozszerzający 1.1. Typy SLD według Rourke 30

1.3. Dysleksja jako specyficzne trudności w uczeniu się 32

Blok rozszerzający 1.2. Badania populacji z wyspy Wight 33

1.4. Dysleksja a dyskalkulia 37

1.5. Dysleksja a nadpobudliwość (ADHD) 41

1.6. Podsumowanie 45

ROZDZIAŁ 2. Definicje dysleksji 47

2.1. Wprowadzenie 47

2.2. Definicje historyczne i/lub przełomowe 49

2.3. Definicje dysleksji stosowane w Polsce 53

2.4. Definicje współczesne - analiza porównawcza 55

Blok rozszerzający 2.1. Definicje dysleksji z ostatnich 10 lat 60

2.5. Definicja kryterialna czy opis kliniczny? 65

Blok roszerzający 2.2. Opis dysleksji rozwojowej w ujęciu Marcina Szczerbińskiego 66

2.6. Obraz kliniczny dysleksji - objawy 68

CZĘŚĆ II. Mechanizmy i obraz kliniczny dysleksji 72

ROZDZIAŁ 3. Przyczyny dysleksji 72

3.1. Pierwotne i wtórne przyczyny dysleksji rozwojowej 72

3.2. Najważniejsze teorie etiologiczne 74

3.2.1. Poglądy historyczne 74

3.2.2. Teoria genetyczna 75

Blok rozszerzający 3.1. Colorado Family Reading Study 80

3.2.3. Teorie neuroanatomiczne i neurofunkcjonalne 80

3.2.3.1. Badania anatomiczne szkoły bostońskiej i ich kontynuacja 81

3.2.3.2. Badania neurofunkcjonalne w dysleksji 85

3.2.4. Koncepcja deficytu wielkokomórkowego 90

3.2.4.1. System wielkokomórkowy a czytanie i pisanie 92

3.2.4.2. System wielkokomórkowy 94

3.2.4.5. Podsumowanie 94

3.2.5. Teoria deficytu móżdżkowego 96

3.2.6. Teoria hormonalna 98

3.2.7. Podsumowanie 100

3.3. Najważniejsze patomechanizmy dysleksji 101

3.3.1. Dysleksja jako skutek deficytów percepcyjno-motorycznych (teoria Spionek) 101

3.3.2. Dysleksja jako skutek deficytów integracji percepcyjno-motorycznej (koncepcja Bogdanowicz) 105

3.3.3.Teoria deficytu werbalnego 107

3.3.4. Teoria deficytu fonologicznego 110

3.3.4.1. Badania przekrojowe a dyficyt fonologiczny w dysleksji 112

3.3.4.2. Rozwojowe badania longitudinalne a deficyt fonologiczny w dysleksji 113

3.3.4.3. Badania eksperymentalne skuteczność metod terapeutycznych a deficyt fonologiczny w dysleksji 113

3.3.4.4. Koncepcja deficytu reprezentacji fonologicznych Snowling 114

3.3.4.5. Podsumowanie 118

3.3.5. Teoria podwójnego deficytu 122

3.3.6. Teoria deficytu przetwarzania czasowego 127

3.4. Podsumowanie 130

ROZDZIAŁ 4. Oblicza dysleksji rozwojowej 131

4.1. Różnice indywidualne w obrazie dysleksji 132

4.2. Najważniejsze typologie dysleksji 133

4.2.1. Dysleksja słuchowa i wzrokowa-klasyczna typologia Johnsona i Myklebusta 134

4.2.2. Dysleksja dysfonetyczna i dysejedetyczna Boder 136

4.2.3. Dysleksja typu P i typu L. Bakkera 137

4.2.4. Kliniczna typologia dysleksji Mattisa i współpracowników 137

4.2.5. Dysleksja fonologiczna i powierzchniowa Castlesa i Colthearta oraz jej współczesne ujęcie 138

4.3. Dysleksja a płeć 143

4.3.1. Częstość występowania dysleksji a płec 144

4.3.2. Podłoże neurobiologiczne różnic między płciami 145

4.3.3. Mechanizmy poznawcze i objawy dysleksji a płeć - badania własne 146

4.3.4. Płeć a radzenie sobie ze stresem dysleksji 151

4.3.5. Podsumowanie 151

4.4. Dysleksja a apecyfika języka i systemu ortograficznego 152

Blok rozszerzający 4.1. Dysleksja a geniusz 154

4.5. Dysleksja a zdolności specjane 154

4.6. Podsumowanie 159

CZĘŚĆ III. Dysleksja w kontekście społecznym 162

ROZDZIAŁ 5. Związek dysleksji z funkcjonowaniem społeczno-emocjonalnym 162

5.1. Wprowadzenie 162

5.2. Dysleksja jako stres 164

5.2.1. Radzenie sobie ze stresem przez koncentrację na zadaniu 165

5.2.2. Radzenie sobie ze stresem przez koncentrację na emocjach 166

5.2.3. Radzenie sobie ze stresem skoncentrowanie na unikaniu 166

5.3. Rozwój osobowości a dysleksja 168

5.3.1. Samoocena i obraz siebie 168

5.3.2. Cechy osobowości osób z dysleksją 170

5.3.3. Poczucie kontroli 171

5.4. Dysleksja a kompetencje społeczne i przystosowanie 173

5.5. Dysleksja a zaburzenia rozwoju emocjonalnego 176

5.6. Podsumowanie 178

Blok rozszerzający 5.1. Przykłady wadliwych postaw na podstawie wypowiedzi młodzieży na forach internetowych 181

ROZDZIAŁ 6. Dysleksja w percepcji społecznej 182

6.1. Wiedza o dysleksji w róznych środowiskach 182

6.2. Postawy wobec dysleksji 192

Blok Rozserzający 6.1. Skala postaw wobec dysleksji G. Krasowicz-Kupis 193

6.3. Podsumowanie 202

ROZDZIAŁ 7. Nowe technologie informatyczne i komunikacyjne (ICT) a dysleksja 204

7.1. Dysleksja w Internecie 204

7.1.1. Dysleksja a użytkownicy Internetu 205

7.1.2. Zawartość stron internetowych poświęconych dysleksji 206

7.1.3. Wymiana informacji w Internecie 208

7.1.4. Strony internetowe Polskiego Towarzystwa Dysleksji 209

7.2. Nowe technologie informatyczne i komunikacyjne (ICT) a dysleksja 210

7.1.5. Podsumowanie 210

7.2.1. ICT a dysleksja w praktyce 211

7.2.2. Najważniejsze psychologiczne konsekwencje wykorzystanie ICT przez osoby z dysleksją 212

7.2.3. ICT a czytanie i pisanie 213

7.2.4. ICT a uczenie się 215

7.2.5. ICT a terapia dysleksji 216

7.2.6. Programy edykacyjne w polskiej praktyce terapeutycznej 217

7.2.7. Najważniejsze zasady doboru i wykorzystania ICT w dysleksji rozwojowej 218

7.2.8. Podsumowanie 219

CZĘŚĆ IV. Problemy metodologiczne badań nad dysleksją 222

ROZDZIAŁ 8. Metodologia badań naukowych nad zjawiskiem dysleksji 222

8.1. Wprowadzenie 222

8.2. Interdyscyplinarny charakter badań nad dysleksją 223

8.2.1. Badania z zakresu genetyki i neuronauk 223

8.2.1.1. Techniki neuroobrazowania 225

8.2.2. Badania z zakresu psycholingwistyki - język i kompetencje komunikacyjne 226

8.2.3. Badania z zakresu psychologii rozwoju 227

8.2.4. Badania z zakresu psychologii klinicznej 228

8.2.5. Badania z zakresu psychologii poznawczej 228

8.3. Stosowane procedury badawcze 229

8.2.6. Badania z zakresu psychologii osobowości i psychologii społecznej 229

8.2.7. Podsumowanie 229

8.3.1. Studia przypadków 231

Blok rozszerzający 8.1. Przykładowe analizy indywidualnych przypadków w opisie podtypów dysleksji 233

8.3.2. Badania porównawcze międzygrupowe 234

8.3.3. Badania podłużne 238

Blok roszerzający 8.2. Przykład organizacji badań podłużnych nad uwarunkaniami osiągnięć w czytaniu 239

8.4. Kontrwersje związane z badaniami nad dysleksją 239

8.4.1. Psychometryczny czy kliniczny charakter diagnozy 239

8.4.2. Problemy z trafnością doboru grup porównawczych 240

8.4.3. Rzetelność i trafność diagnozy 243

Blok rozszerzający 8.3. Analiza krytyczna metodolgicznego aspektu badań Spionek (1790) 244

8.4.4. Częstość występowania dysleksji 245

8.4.4.1. Umiejętność czytania w grupie II-klasistów - rozważania nad częstością występowania dysleksji w Polsce (badania własne) 247

8.5. Podsumowanie 249

Blok rozszerzający 8.4. Problemy z weryfikacją badań naukowych na przykładzie teorii deficytu wielkokomórkowego 251

ROZDZIAŁ 9. Metodologia indywidualnej diagnozy dysleksji 252

9.1. Główne problemy związane z diagnozą dysleksji rozwojowej 252

9.1.1. Przedmiot diagnozy - definicje dysleksji 252

9.1.2.1. Kryterium kliniczne - ocena czytania i pisania 255

9.1.2. Wybór kryteriów diagnostycznych 255

9.1.2.2. Kryterium psychometryczne 256

9.1.3. Znaczenie badania inteligencji 258

9.1.3.1. Diagnostyczność skal Wechslera w diagnozie dysleksji rozwojowej - badania własne 260

9.2. Podstawowe elementy i cele postępowania diagnostycznego 263

Blok rozszerzający 9.1. Elementy diagnozy dysleksji rozwojowej 264

9.3. Główne kierunki zaleceń postdiagnostycznych 266

CZĘŚĆ V. Dysleksja rozwojowa jako zaburzenie komunikacji 270

ROZDZIAŁ 10. Językowo-poznawcze korelaty dysleksji 270

10.1. O języku i mowie w definicjach 270

10.2. Pojęcie deficytu przetwarzania fonologicznego j jego zakres 272

10.2.1. Percepcja mowy 275

10.2.2. Problemy leksykalne osób z dysleksją 276

10.2.3. Pamięć werbalna u osób z dysleksją 276

10.2.4. Trudności w nazywaniu 279

10.2.5. Powtarzanie słów 282

10.3. Pojęcie świadomości językowej i jego zakresu 283

10.3.1. Przejawy rozwoju metajęzykowego 284

10.4. Świadomość językowa a czytanie, pisanie i dysleksja 286

10.5. Podsumowanie 288

ROZDZIAŁ 11. Dysleksja a komunikacja językowa 290

11.1. Komunikacja za pomocą mowy i za pomocą pisma 290

11.2. Komunikacja za pomocą pisma 291

11.3. Ryzyko dysleksji a rozwój mowy 292

Blok rozserzający 11.1. Najważniejsze symptomy ryzyka dysleksji w rozwoju mowy 294

11.4. Gotowość do czytania i pisania 295

11.5. Model prognostyczny dla czytania i świadomości fonologicznej u dzieci polskich - badania własne 298

11.6. Objawy dysleksji jako zaburzenia komunikacji językowej 300

Blok rozszerzający 11.2. Przejawy deficytów językowych w dysleksji 302

11.7. Właściwości komunikowania się osób z dysleksją 303

Blok rozszerzający 11.3. Teksty pisane przez uczniów szkoły średniej z dysleksją rozwojową 304

11.7.1. Składnia osób z dysleksją 308

Blok rozszerzający 11.4. Bajki opowiadane przez dzieci dyslektyczne 309

11.7.2. Struktura semantyczna opowiadań w dysleksji 310

11.8. Podsumowanie 315

Zakończenie - dysleksja jako zaburzenie komunikacji językowej 316

Bibliografia 319

Wykaz skrótów 347

Indeks rzeczowy 350