"Pedagogika społeczna, t. 2"

Spis treści

Przedmowa (Anna Przecławska) 16

CZĘŚĆ I. DEBATA O DYSCYPLINIE, JEJ ZMIENNOŚCI 20

Rozdział 1. Kształtowanie się˛ dyscypliny - główne nurty polskiej pedagogiki społecznej w ujęciu historycznym (Mariusz Cichosz) 21

1.1. Pedagogika społeczna w ujęciu Heleny Radlińskiej - praca społeczna i oświatowa w kontekście narodowym i niepodległościowym 22

1.1.1. Uwarunkowania społeczno-polityczne koncepcji 23

1.1.2. Pedagogika społeczna, jej struktura - podstawowe założenia 25

1.2. Ku pracy socjalnej i kulturalnej - kierunki poszukiwana w poglądach Aleksandra Kamińskiego 29

1.3. Od wychowania pozaszkolnego do edukacji permanentnej - pedagogika społeczna w poglądach Ryszarda Wroczyńskiego 30

1.3.1. Środowisko - człowiek - szkoła: integracyjno-funkcjonalna koncepcja wychowania 31

1.3.2. Od edukacji równoległej do edukacji permanentnej 34

1.4. Funkcjonowanie systemu wychowawczego w środowisku - pedagogika społeczna w ujęciu Stanisława Kowalskiego 36

1.4.1. Środowisko społeczne - środowisko wychowawcze jako miejsce urzeczywistniania się wychowania 36

1.4.2. Wychowanie w środowisku - podejście systemowe 37

1.5. Podsumowanie 39

Rozdział 2. Pedagogika społeczna i jej wyzwania na początku XXI w. (Stanisław Kawula) 41

2.1. Wprowadzenie 41

2.2. Współczesne wyzwania pedagogiki społecznej 43

2.3. Sukces lub porażka w obliczu nierówności społecznych 45

2.4. Aktualne zadania pedagogiki społecznej 49

2.5. Pedagogika społeczna a człowiek XXI w 51

2.6. Pedagogika społeczna dzisiaj i jutro 53

Rozdział 3. Pedagogika społeczna w społeczeństwie postmonocentrycznym - problemy i perspektywy rozwoju (Andrzej Radziewicz-Winnicki) 59

3.1. Urbanizacja społeczna versus globalizacja 60

3.2. Partycypacja społeczna jako element demokracji a sfery marginalizacji społecznej 67

3.3. Projekty badań i typowe przykłady analiz 72

3.4. Planowanie strategiczne w pedagogice społecznej a scenariusze rozwoju współczesnego społeczeństwa 79

Rozdział 4. Pedagogika społeczna wobec kryzysu świata wartości, więzi i instytucji (Tadeusz Pilch) 90

4.1. Społeczeństwo kryzysu czy transformacja rozwojowa 90

4.2. Kryzys wspólnoty państwowej 93

4.3. Kryzys kultury i wartości 97

4.4. Nierówności i niesprawiedliwość - nowe wymiary ładu zbiorowego 99

4.5. Marginalizacja i wykluczenie 103

4.6. Bezradność "sił społecznych" 105

4.7. Drogi do nowej wspólnoty i więzi 109

Rozdział 5. Pedagogika społeczna - pytania o tożsamość i przyszłość (Tadeusz Frąckowiak) 112

5.1. Dwa źródła i trzy pedagogiki społeczne 112

5.2. Początki naukowej pedagogiki społecznej, czyli o dylemacie tożsamościowym 115

5.3. Sprawa pedagogiki społecznej w okresie socjalizmu 116

5.4. Zmiana czy ciągłość? 119

5.5. U progu postmodernistycznych wyzwań 122

5.6. Niewidzialne środowiska i doświadczanie wspólnoty 124

Rozdział 6. Przyszłość pedagogiki społecznej - o nowy paradygmat dyscypliny (Bogusław Chmielowski) 126

6.1. Koniec wszystkiego a przyszłość nauki 126

6.2. Edukacja a procesy integracyjne 128

6.3. Zmiany społeczne w ujęciu teorii socjologicznych 130

6.4. Tożsamość a samowiedza pedagogiki 133

6.5. W poszukiwaniu nowego paradygmatu 134

CZĘŚĆ II. DEBATA O ZWIĄZKACH PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ Z INNYMI (SUB)DYSCYPLINAMI NAUK O WYCHOWANIU, O KULTURZE I SPOŁECZEŃSTWIE 138

Rozdział 7. Pedagogika społeczna w kontekście sporów o przedmiot i strukturę pedagogiki oraz jej związki z innymi dyscyplinami naukowymi (Teresa Hejnicka-Bezwińska) 139

7.1. Podstawowe założenia 139

7.2. Status pedagogiki społecznej w kontekście współczesnych sporów o przedmiot i strukturę pedagogiki 141

7.2.1. Przedmiot pedagogiki w zasobach leksykalnych trzech ostatnich dziesięcioleci XX w 141

7.2.2. Przedmiot pedagogiki w zasobach leksykalnych XXI w 148

7.3. Problemy integracji wiedzy o procesach edukacyjnych i dyskursach edukacyjnych 159

7.3.1. Problemy integracji wiedzy naukowej o edukacji 159

7.3.2. Problemy integracji wiedzy naukowej z innymi rodzajami wiedzy 163

7.4. Podsumowanie i konkluzja 165

13.5. Podsumowanie 168

Rozdział 8. Pytanie o pogranicze pedagogiki społecznej (Jacek Piekarski) 169

8.1. Podłoże problemu 169

8.2. Główne czynniki zmian - odmiany pogranicza 170

8.3. Pedagogika społeczna jako dyscyplina empiryczna - uwagi o granicach nauki 175

8.4. Granice określane językiem dyscypliny - wybrane elementy praktyki dyskursu 179

8.5. Biograficzne źródła przekraczania granic dyscypliny 184

8.6. Uwagi końcowe 188

Rozdział 9. Pedagogika społeczna a inne obszary wiedzy naukowej (Zygmunt Wiatrowski) 190

9.1. Pedagogika społeczna w kontekście powiązań´ z innymi dziedzinami wiedzy naukowej 190

9.2. Pedagogika społeczna a polityka społeczna i praca socjalna 195

9.3. Pedagogika społeczna a pedagogika pracy i andragogika 197

9.4. Pedagogika społeczna a inne obszary wiedzy naukowej 199

Rozdział 10. Funkcje związków i ruchów młodzieży z perspektywy współczesnej teorii wychowania (Bogusław Śliwerski) 203

10.1. Uwagi wstępne 203

10.2. Teoria pedagogiczna wobec wychowania w zespole 204

10.3. Ewolucja teorii i funkcji wychowania zespołowego 206

10.3.1. Etatystyczna i ideologiczna rola związków młodzieży w okresie ortodoksji 206

10.3.2. Heterodoksja w rozwoju wiedzy o wychowaniu zespołowym i dążeń do jej autonomii 215

10.4. Pluralizm nauk o wychowaniu, związków młodzieży i ich funkcji 216

Rozdział 11. Od próżniaczenia do zniewolenia - w poszukiwaniu dyskursów czasu wolnego (Maria Czerepaniak-Walczak) 220

11.1. Uwagi wstępne 220

11.2. Pojmowanie czasu wolnego 222

11.3. Czas wolny jako wartość osobowa i zbiorowa 227

11.4. Kultura czasu wolnego - lokalne i globalne zwyczaje i obyczaje 231

11.5. Krytyczne dyskursy czasu wolnego 233

11.6. Społeczny dyskurs czasu wolnego - funkcje czasu wolnego 234

11.7. Uwagi końcowe 236

Rozdział 12. Wychowanie uwrażliwiające na inność w warunkach wielokulturowowści (Jerzy Nikitorowicz) 238

12.1. Tożsamość jako zadanie w społeczeństwie wielokulturowym 238

12.2. Ku wartościom uniwersalnym, uwzględniając specyfikę wzorów kulturowych 240

12.3. Uwrażliwianie na inność 241

12.4. Dylematy wielokulturowości 244

12.5. Ku społeczeństwu wielokulturowemu na pograniczu kultur słowiańskich 247

12.6. Edukacja ku kulturze pogranicza i pomostu 249

12.7. Program uwrażliwiania kulturowego 251

Rozdział 13. Praca socjalno-opiekuńcza i pedagogika społeczna (Andrzej Olubiński) 255

13.1. Interdyscyplinarny charakter pracy socjalnej 255

13.2. O pedagogicznych aspektach pracy socjalnej 256

13.3. Praca socjalna w ujęciu pedagogiki społecznej 261

13.4. Status pracy socjalno-wychowawczej i specyfika podejścia holistyczno-indukcyjnego 266

Rozdział 14. Jak zapewniać byt wartościom - wspólne pytanie polityków społecznych i pedagogów społecznych (Jolanta Supińska) 270

14.1. Polityka społeczna a pedagogika społeczna 270

14.2. Style polityki społecznej 272

14.3. Instrumenty i podmioty polityki społecznej 274

Rozdział 15. Uniwersalne przesłanki andragogiczne refleksji Heleny Radlińskiej (Elżbieta Dubas) 278

15.1. Wstęp 278

15.2. Podstawy teorii wychowania 279

15.3. Rozwój człowieka 286

15.4. Oświata pozaszkolna 292

15.5. Badania naukowe i poznawanie rzeczywistości społecznej 294

CZĘŚĆ III. DEBATA O ODMIANACH SPOŁECZNO-PEDAGOGICZNEGO PUNKTU 298

Rozdział 16. Edukacja do obywatelskości. Od pedagogiki socjalnej do pedagogiki społecznej (Antonin Wagner, tłum. Anita Gulczyńska) 299

16.1. Wprowadzenie 299

16.2. Polityczny wymiar obywatelskości 300

16.2.1. Obywatelskość a/i umowa społeczna 300

16.2.2. Od obywatelskości cywilnej do obywatelskości socjalnej 302

16.3. Pedagogiczny wymiar obywatelskości 303

16.3.2. Prawa społeczne i ruchy społeczne 305

16.4. Obywatelskość socjalna i współczesne państwo opiekuńcze 307

16.4.1. Obywatelskość socjalna a system podatkowy 307

16.4.2. Obywatelskość socjalna a wydatki publiczne 309

16.5. Obywatelskość i lokalne społeczeństwo obywatelskie 311

16.5.1. Obywatelskość terytorialna i rola władz lokalnych 311

16.5.2. Obywatelskość oparta na tożsamości (identity based citizenship) i rola demokracji zrzeszeniowej (associational democracy) 313

16.6. Konkluzja 315

Rozdział 17. Polityka społeczna a pedagogika społeczna/praca socjalna z perspektywy historyczno-socjologicznej (Piotr Sałustowicz) 316

17.1. Wprowadzenie 316

17.2. Relacja między polityką społeczną a pedagogiką społeczna˛/pracą socjalną w modelu "kompleksu pomocniczego" Roberta Castela 317

17.2.1. Od społeczeństwa tradycyjnego do społeczeństwa stanowego 318

17.2.2. Od społeczeństwa stanowego do społeczeństwa pracowników najemnych 321

17.3. Polityka społeczna a pedagogika społeczna/praca socjalna - dzisiaj 323

17.3.1. Wymiary autonomii pedagogiki społecznej/pracy socjalnej w odniesieniu do polityki społecznej 324

17.3.2. Aktywna polityka społeczna a pedagogika społeczna/praca socjalna 328

Rozdział 18. Równość płci i praca przedstawicieli zawodów pomocowych (Anna Tokárová, tłum. Maria Politowicz) 333

18.1. Równość płci i równość szans jako zasady moralne i prawne 333

18.1.1. Polityka płci gender mainstreaming w dokumentach Unii Europejskiej 334

18.1.2. Cele, zakres i rozwój strategii gender mainstreaming 336

18.2. Utrwalone stereotypy płci i możliwości ich burzenia 339

18.3. Znaczenie koncepcji GM dla instytucji socjalnych i organizacji pomocowych 343

18.3.1. Współczesna praca socjalna związana z problematyka˛ gender 345

18.3.2. Od organizacji obojętnej na problem równości szans do organizacji zintegrowanej 346

18.4. Wychowanie i edukacja jako środki nowej socjalizacji oraz dekonstrukcji stereotypów płci 347

Rozdział 19. Przemiany myśli społeczno-pedagogicznej w Niemczech (Danuta Urbaniak-Zając) 352

19.1. Uwagi wprowadzające 352

19.2. Geneza pedagogiki społecznej w Niemczech 353

19.3. Pierwsze koncepcje teoretyczne 355

19.4. Teoretyczny zwrot w pedagogice społecznej: od nauk pedagogicznych do nauk społecznych 359

19.5.W poszukiwaniu pedagogicznych inspiracji pedagogiki społecznej 363

19.6. Zakończenie 367

Rozdział 20. Koncepcja edukacji społecznej we francuskiej myśli społecznej XIX w. i idee kształtowania się pedagogiki społecznej Heleny Radlińskiej - analiza porównawcza (Françoise F. Laot, Ewa Marynowicz-Hetka, tłum. Grażyna Karbowska) 369

20.1. Wprowadzenie 369

20.2. Elementy kontekstu społecznego w obu krajach 373

20.3. Léon Bourgeois i Helena Radlińska - promotorzy idei 377

20.4. Edukacja społeczna i pedagogika społeczna - elementy koncepcji i odniesienia 379

20.5. Podsumowanie 385

Rozdział 21. Pedagogika społeczna w Republice Słowackiej i Republice Czeskiej na progu nowego tysiąclecia (Zlatica Bakošová, tłum. Maria Politowicz) 388

21.1. Historyczne źródła pedagogiki społecznej w Republice Słowackiej i Republice Czeskiej 388

21.2. Współczesne kierunki pedagogiki społecznej na Słowacji - przedstawiciele 392 393

21.3. Teoretycy współczesnej pedagogiki społecznej w Czechach 398

Rozdział 22. Pedagogika społeczna na Bałkanach (Divna Lakinska, Suzana Miovska-Spaseva, tłum. Maria Donevska) 401

22.1. Wstęp 401

22.2. Tendencje rozwojowe 401

22.3. Specyficzne wymiary pedagogiki społecznej w Republice Macedonii 403

22.4. Kształcenie dorosłych jako czynnik rozwojowy środowisk wychowawczych (implikacje praktyczne) 406

22.4.1. Obszar działania 406

22.4.2. Rynek pracy dla ludzi wykształconych podstawa˛ kształcenia dorosłych w krajach bałkańskich 408

22.5. Kształcenie osób starszych - tradycja, tendencje i perspektywy 409

22.5.1. Historia i zasady funkcjonowania uniwersytetów trzeciego wieku 410

22.5.2. Uniwersytety trzeciego wieku na Bałkanach 412

CZĘŚĆ IV. DEBATA NA TEMAT PÓL DZIAŁANIA PEDAGOGA SPOŁECZNEGO 415

Rozdział 23. Modernizacja środowisk lokalnych w świetle zmiany społecznej (Andrzej Radziewicz-Winnicki) 416

23.1. Społeczność lokalna i zmiana społeczna 416

23.2. Geneza teorii modernizacji w naukach społecznych 420

23.3. Definicja i ogólna charakterystyka modernizacji 425

23.4. Społeczeństwo tradycyjne a społeczeństwo nowoczesne. Osobowość tradycyjna a osobowość nowoczesna 426

23.5. Refleksje pedagoga z perspektywy kreowania nowego ładu społeczno-edukacyjnego 430

Rozdział 24. Edukacja jako pomoc w rozwoju w ujęciu andragogiki i gerontologii (Olga Czerniawska) 434

24.1. Założenia wstępne 434

24.2. Osiąganie dorosłości 436

24.3. Edukacja wokół cielesności 440

24.4. Pomyślne starzenie się jako zadanie edukacyjne 441

24.5. Instytucjonalne i nieinstytucjonalne formy pomocy 443

24.6. Podsumowanie 444

Rozdział 25. Pomoc przez porady. Statyczna versus procesualna struktura poradnictwa w przestrzeni życia społecznego (Alicja Kargulowa) 445

25.1. Problematyka poradnictwa w pedagogice społecznej 445

25.2. Poradnictwo jako względnie ustrukturyzowane działanie społeczne 448

25.2.1. Ogólne uwagi na temat działania społecznego 448

25.2.2. Strukturalne aspekty poradnictwa 449

25.2.3. Konstruowanie sytuacji poradniczej 453

25.3. Poradnictwo jako interakcja międzyosobowa, narracja, proces w życiu codziennym 457

25.3.1. Pomoc przez poradnictwo profesjonalne i nieprofesjonalne 457

25.3.2. Poradnictwo jako usługa i pomoc "zakupionego przyjaciela" 461

Rozdział 26. Wychowawcze i edukacyjne funkcje regionalizmu (Tadeusz Aleksander) 467

26.1. Pojecie regionu i regionalizmu 467

26.2. Tradycje regionalizmu polskiego 469

26.3. Dynamika współczesnego regionalizmu kulturowego w Polsce 472

26.4. Potrzeba wychowania przez wartości regionu 477

26.5. Zakres i formy edukacji regionalnej 479

Rozdział 27. Pedagogika społeczna i praca socjalna w procesie społecznej readaptacji osób pozbawionych wolności (Krystyna Marzec-Holka) 486

27.1. Miłosierdzie, pomocniczość, wsparcie społeczne wobec skazanych w klasycznych i współczesnych koncepcjach pedagogiki społecznej 487

27.2. Zachodnioeuropejski model pracy socjalnej i readaptacji społecznej skazanych 493

27.3. Potrzeba nowej specjalizacji - pracownik socjalny wspomagający proces społecznej readaptacji osób opuszczających zakłady karne 499

Rozdział 28. Pedagogika społeczna i rodzina - obszary badań (Bożena Matyjas) 506

28.1. Wprowadzenie 506

28.2. Rodzina w pedagogice społecznej 507

28.3. Funkcje i zadania rodziny 509

28.4. Przeobrażenia rodziny 512

28.5. Nowe obszary badań rodziny w pedagogice społecznej 513

28.6. Wsparcie rodziny 516

28.7. Podsumowanie 518

Rozdział 29. Mass media i multimedia - dominująca przestrzeń życia dziecka (Jadwiga Izdebska) 519

29.1. Media elektroniczne jako obszar zainteresowań współczesnej pedagogiki społecznej 519

29.2. Kierunki i problematyka badań pedagogicznych nad mediami 522

29.3. Teoretyczne podstawy badania relacji dziecko-media 524

29.4. Dziecko w świecie "globalnej wioski" 526

29.5. Media i multimedia wspomagające rozwój i edukację dziecka 527

29.6. Destrukcyjne skutki relacji dziecko - telewizja, komputer, Internet 529

29.7. Edukacja medialna dziecka 532

Rozdział 30. Styl życia a zagrożenia zdrowia jednostki i społeczeństwa w rozwijającej się cywilizacji (Zofia Żukowska) 535

30.1. Styl życia jako przedmiot badań 535

30.2. Człowiek wobec współczesnych zagrożeń 538

30.3. Pro zdrowotny styl życia 540

30.3.1. Funkcje i warianty stylu życia a jego prozdrowotne walory 542

30.4. O potrzebie wychowania młodzieży i społeczeństwa do prozdrowotnego stylu życia 546

30.5. Styl życia a promocja zdrowia 550

Rozdział 31. Uwagi na zakończenie - w kierunku transwersalności pedagogiki społecznej (Ewa Marynowicz-Hetka) 553

31.1. Tworzenie ram refleksji nad refleksją 553

31.2. W kierunku heterogenicznego paradygmatu dyscypliny i orientacji działania 556

31.2.1. Koncepcja człowieka zdolnego do działania 558

31.2.2. Elementy kryterium rzeczowego pedagogiki społecznej 561

31.2.3. Propozycja narzędzia analizy 564

31.2.4. W kierunku paradygmatu orientacji działania społecznego 565

31.3. Refleksja nad refleksja˛ - w kierunku transwersalności 566

Słowo od autora/redaktora - na zakończenie projektu Pedagogika społeczna. Podręcznik akademicki 571

Słownik pojęć kluczowych 573

Bibliografia prac cytowanych 587

Indeks nazwisk (oprac. Katarzyna Gajek) 628

Indeks pojęć (oprac. Katarzyna Gajek) 640

O Współautorach i innych Osobach biorących udział w przygotowaniu książki 665