"Pielęgniarstwo nefrologiczne"

Spis treści

Przedmowa 12

WYKAZ NAJWAŻNIEJSZYCH SKRÓTÓW 21

Historia i rozwój polskiego pielęgniarstwa nefrologicznego – Danuta Hartwich, Małgorzata Liberska, Beata Białobrzeska, Bolesław Rutkowski 24

Wstęp 24

Lata pięćdziesiąte XX wieku 24

Lata sześćdziesiąte 26

Lata siedemdziesiąte 28

Lata osiemdziesiąte 34

Lata dziewięćdziesiąte 35

Początek XXI wieku 37

Rozwój polskiego pielęgniarstwa nefrologiczno-transplantacyjnego 39

1. Przyczyny i wy brane powikłania przewlekłej choroby nerek 44

1.1 Patofizjologia schorzeń prowadzących do przewlekłej choroby nerek – Andrzej Chamienia 44

1.1.1 Cukrzycowa choroba nerek (nefropatia cukrzycowa) 45

1.1.2 Nadciśnienie tętnicze 47

1.1.3 Naczyniowe choroby nerek 47

1.1.4 Kłębuszkowe zapalenia nerek (KZN) 48

1.1.5 Śródmiąższowe zapalenia nerek 49

1.1.6 Choroby uwarunkowane genetycznie 49

1.2 Niedokrwistość nerkopochodna – Beata Białobrzeska, Alicja Dębska-Ślizień 51

1.2.1 Diagnostyka niedokrwistości 51

1.2.2 Wskaźniki laboratoryjne odpowiedzialne za homeostazę hematologiczną 52

1.2.3 Uzupełnianie niedoborów wpływających na homeostazę hematologiczną 54

1.2.4 Wskazania do leczenia niedokrwistości pochodzenia nerkowego 55

1.2.5 Zasady terapeutyczne i korzyści dla pacjenta 55

1.2.6 Niepowodzenia w leczeniu ESA 56

1.2.7 Leczenie niedokrwistości pochodzenia nerkowego za pomocą krwi 56

1.3 Wtórna nadczynność przytarczyc w przewlekłej chorobie nerek – Przemysław Rutkowski, Beata Białobrzeska 58

1.3.1 Fizjologia przytarczyc 58

1.3.2 Patologia czynności przytarczyc 58

1.3.3 Obraz kliniczny wtórnej nadczynności przytarczyc 59

1.3.4 Zadania pielęgniarki w ograniczaniu skutków wtórnej nadczynności przytarczyc 60

2. Pielęgniarstwo w nefrologii klinicznej 63

2.1 Przewlekła choroba nerek – Bolesław Rutkowski 63

2.2 O brazkliniczny oraz pielęgnowanie pacjentów w wybranych chorobach nerek 70

2.2.1 Ostra niewydolność nerek (ostre uszkodzenie nerek) – Magdalena Jankowska, Beata Białobrzeska 70

2.2.2 Nefropatia nadciśnieniowa – Magdalena Jankowska, Beata Białobrzeska 74

2.2.3 Cukrzycowa choroba nerek – Magdalena Jankowska, Anna Kliś 76

2.2.4 Kłębuszkowe zapalenie nerek – Magdalena Jankowska, Anna Kliś 79

2.2.5 Śródmiąższowe zapalenie nerek – Magdalena Jankowska, Anna Kliś 82

2.2.6 Wielotorbielowatość nerek – Magdalena Jankowska, Beata Białobrzeska 85

2.3 Kwalifikacja i przygotowanie pacjenta do leczenia nerkozastępczego – Bolesław Rutkowski, Beata Białobrzeska 87

2.3.1 Aktualne zalecenia dotyczące kwalifikacji pacjentów z PChN do programu leczenia nerkozastępczego 87

2.3.2 Kwalifikacja a rozpoczęcie leczenia nerkozastępczego oraz pomoc pacjentowi w wyborze najlepszej dla niego metody leczenia 88

2.3.3 Edukacja pacjenta w okresie bezpośrednio poprzedzającym leczenie nerkozastępcze 89

2.3.4 Kwalifikacja do wyprzedzającego przeszczepienia nerki (pre-emptive transplantation) 90

2.3.5 Kwalifikacja do leczenia dializą otrzewnową 91

2.3.6 Kwalifikacja do leczenia hemodializą 91

2.4 Edukacja pacjenta z przewlekłą chorobą nerek leczonego klinicznie – Beata Białobrzeska, Krystyna Mieniuk 93

2.4.1 Aktualne zalecenia dotyczące edukacji pacjentów z PChN 93

2.4.2 Metody i techniki kontaktu terapeutycznego z pacjentem 93

2.4.3 Organizacja zajęć edukacyjnych 95

2.4.4 Korzyści z przeprowadzonej edukacji 96

2.5 Standard opieki pielęgniarskiej nad pacjentem z przewlekłą chorobą nerek w okresie leczenia klinicznego (etapy 1–4 PChN) – Beata Białobrzeska, Gabriela Magrian 97

3. Pielęgniarstwo w hemodializie 102

3.1 Fizjologia hemodializy – Przemysław Rutkowski 103

3.1.1 Definicja hemodializy 103

3.2 Zagadnienia techniczne zabiegu hemodializy – Wojciech Załuska 109

3.2.1 Błony dializacyjne 109

3.2.2 Aparaty do dializy pozaustrojowej 110

3.2.3 Woda stosowana w dializie pozaustrojowej 111

3.2.4 Płyny wykorzystywane do dializ 113

3.3 Metody oraz techniki stosowane w hemodializie – Andrzej Chamienia, Gabriela Magrian, Walentyna Moroz 115

3.3.1 Hemodializa wodorowęglanowa 115

3.3.2 Hemodiafiltracja 116

3.3.3 Metody leczenia chorych z ostrą niewydolnością nerek 120

3.4 Adekwatność hemodializy – Anna Kliś, Bogdan Biedunkiewicz 124

3.4.1 Wskaźniki stopnia adekwatności dializy 124

3.4.2 Praktyczne aspekty oceny adekwatności 125

3.5 O pieka nad dostępem naczyniowym w hemodializie – Waldemar Letachowicz, Gabriela Magrian 127

3.5.1 Przygotowanie do leczenia nerkozastępczego 127

3.5.2 Rodzaje dostępu naczyniowego 129

3.6 Powikłania hemodializy – Anna Wruk-Złotowska, Alicja Dębska-Ślizień 146

3.6.1 Zespół niewyrównania 146

3.6.2 Zator powietrzny 147

3.6.3 Hemoliza krwi 148

3.6.4 Hipotonia śróddializacyjna 149

3.6.5 Hipertonia śróddializacyjna 150

3.6.6 Hipoglikemia dializacyjna 151

3.6.7 Zespół pierwszego użycia dializatora 151

3.6.8 Kurcze mięśniowe 152

3.6.10 Gorączka 153

3.6.9 Zaburzenia rytmu serca 153

3.6.11 Świąd skóry 154

3.6.12 Amyloidoza dializacyjna 155

3.6.13 Encefalopatia mocznicowa 156

3.6.14 Polineuropatia mocznicowa 156

3.7 Leczenie pacjentów ostro zatrutych oraz z toksycznym uszkodzeniem wątroby – Małgorzata Barwina, Jacek Sein Anand 159

3.7.1 Uszkodzenie nerek w przebiegu ostrych intoksykacji 159

3.7.2 Dializoterapia w ostrych zatruciach 160

3.7.3 Toksyczne uszkodzenie wątroby 163

3.8 Leczenie plazmaferezą – Gabriela Magrian, Wojciech Wołyniec 170

3.8.1 Techniczny przebieg zabiegu 171

3.8.2 Dostęp naczyniowy wykorzystywany w trakcie zabiegu 173

3.8.3 Powikłania 173

3.8.4 Rola pielęgniarki w trakcie zabiegu plazmaferezy 174

3.9 P rofilaktyka zakażeń na oddziale hemodializy – Anetta Cekała, Bogdan Biedunkiewicz 178

3.9.1 Zakażenia szpitalne w świetle ustawy 178

3.9.2 Specyfika zakażeń pacjentów dializowanych 179

3.9.3 Zakażenia bakteryjne 179

3.9.4 Zakażenia wirusowe 180

3.9.5 Zakażenia grzybicze 182

3.9.6 Profilaktyka zakażeń 182

3.10 Edukacja pacjenta hemodializowanego – Gabriela Magrian 184

3.10.1 Style uczenia się 185

3.11 Standard opieki pielęgniarskiej nad pacjentem leczonym nerkozastępczo metodą hemodializy – etap 5 PChN – Gabriela Magrian, Beata Białobrzeska 187

4. Pielęgniarstwo w dializie otrzewnowej 195

4.1 Fizjologia i rodzaje dializy otrzewnowej – Marcin Renke, Halina Kraczowska 195

4.1.1 Zasady działania dializy otrzewnowej 196

4.1.2 Rodzaje dializy otrzewnowej 197

4.1.3 Samoopieka podczas prowadzenia dializy otrzewnowej 201

4.2 D ostęp dializacyjny i przygotowanie pacjenta do leczenia metodą dializy otrzewnowej – Marcin Renke, Grażyna Szyszka 202

4.2.1 Cewniki otrzewnowe 202

4.2.2 Zakładanie cewnika otrzewnowego 203

4.2.3 Szkolenie pacjentów 204

4.2.4 Utrzymanie optymalnego bilansu płynowego oraz diety 204

4.2.5 Kontrola ciśnienia tętniczego 206

4.2.6 Przyjmowanie zaleconych leków 207

4.2.7 Racjonalny tryb życia i optymalna aktywność fizyczna 207

4.3 O cena adekwatności dializy otrzewnowej – Dorota Bielińska-Ogrodnik, Grażyna Szyszka 209

4.4 Powikłania dializy otrzewnowej – Szymon Brzósko, Emilia Bogdan 214

4.4.1 Powikłania infekcyjne 214

4.4.2 Powikłania nieinfekcyjne 216

4.4.3 Otorbiające (włókniejące) zapalenie otrzewnej 218

4.5 Edukacja pacjenta leczonego dializą otrzewnową – Grażyna Szyszka 222

4.5.1 Edukacja w czasie leczenia dializą otrzewnową 222

4.5.2 Reedukacja pacjenta dializowanego otrzewnowo 224

4.6 Standard opieki pielęgniarskiej nad pacjentem leczonym metodą dializy otrzewnowej – Halina Kraczowska, Beata Białobrzeska 226

5. Pielęgniarstwo w transplantologii 232

5.1 Kwalifikacja oraz przygotowanie biorcy do transplantacji nerki – Alicja Dębska-Ślizień, Beata Białobrzeska 232

5.1.1 Zalety wczesnego kierowania do transplantacji (renal transplantation – RT) 233

5.1.2 Zadania personelu w procesie kwalifikacji 233

5.1.3 Kryteria kwalifikacji 234

5.1.4 Ocena czynników ryzyka przed przeszczepieniem nerki 234

5.1.5 Kwalifikacja do zabiegu 237

5.1.6 Oczekiwanie na przeszczepienie nerki 237

5.2 D obór immunologiczny dawcy i biorcy – Grażyna Moszkowska, Hanna Zielińska, Maciej Zieliński 240

5.2.1 Antygeny zgodności tkankowej 240

5.2.2 Testy immunologiczne wykonywane u pacjentów przed przeszczepieniem nerki 242

5.2.3 Dobór immunologiczny 243

5.3 Opieka nad zmarłym dawcą oraz postępowanie pielęgniarskie w czasie zabiegu pobierania narządów do transplantacji – Anna Ciemińska, Anna Milecka 246

5.3.1 Zasady opieki nad zmarłym dawcą narządów 246

5.3.2 Transport dawcy na salę operacyjną 251

5.3.3 Postępowanie podczas zabiegu pobierania narządów 251

5.4 Żywy dawca nerki – Jolanta Gozdowska, Renata Sowińska 253

5.4.1 Regulacje prawne dotyczące przeszczepienia nerek od dawców żywych 253

5.4.2 Badania wstępne niezbędne w procesie kwalifikacji 253

5.4.3 Zabieg operacyjny oraz ryzyko wystąpienia powikłań 255

5.4.4 Zadania pielęgniarek w realizacji programu „Żywy Dawca Nerki” 256

5.5 Technika operacyjna – Dariusz Zadrożny 259

5.5.1 Początki przeszczepiania nerek i doskonalenie techniki operacyjnej 259

5.5.2 Standardowa technika operacyjna 259

5.6 Leczenie po przeszczepieniu nerki – Beata Białobrzeska, Alicja Dębska-Ślizień 265

5.6.1 Celowość i ryzyko stosowanego leczenia 265

5.6.2 Rodzaje leków immunosupresyjnych 265

5.6.3 Okno terapeutyczne 270

5.6.4 Immunosupresja standardowa 270

5.6.5 Immunosupresja niestandardowa 272

5.6.6 Generyczne leki immunosupresyjne 272

5.6.7 Działania niepożądane leków immunosupresyjnych 277

5.7 Wczesne i późne powikłania po przeszczepieniu nerki – Beata Białobrzeska, Alicja Dębska-Ślizień, Dariusz Zadrożny 278

5.7.1 Podział powikłań występujących po przeszczepieniu nerki 278

5.7.2 Powikłania chirurgiczne 278

5.7.3 Powikłania urologiczno-chirurgiczne 282

5.7.4 Najczęściej występujące powikłania internistyczne 285

5.8 Edukacja zdrowotna pacjenta po przeszczepieniu nerki – Beata Białobrzeska 295

5.8.1 Okres przedtransplantacyjny 295

5.8.2 Wczesny okres pooperacyjny 296

5.8.3 Późny okres pooperacyjny 296

5.8.4 Okres wczesnej rekonwalescencji 297

5.8.5 Reedukacja 298

5.8.6 Organizacja zajęć edukacyjnych 298

5.9 Standard opieki pielęgniarskiej nad pacjentem po transplantacji nerki – Beata Białobrzeska 300

6. Pielęgniarstwo w nefrologii dziecięcej 307

6.1 Rozwój psychofizyczny dziecka z chorobą nerek – Magdalena Drożyńska-Duklas, Katarzyna Mallek 307

6.2 Obraz kliniczny i pielęgnowanie dzieci w wybranych chorobach nerek 315

6.2.1 Nadciśnienie tętnicze – Aleksandra Żurowska, Agnieszka Opania 315

6.2.2 Zespół nerczycowy – Aleksandra Żurowska, Wiesława Bielińska 318

6.2.3 Problemy urologiczne – Michał Maternik, Katarzyna Szmaja 320

6.3 Obraz kliniczny ostrej niewydolności nerek (ostrego uszkodzenia nerek) oraz pielęgnowanie dziecka z tym schorzeniem – Piotr Czarniak, Teresa Smyk 324

6.3.1 Obraz kliniczny 324

6.4 Obraz kliniczny oraz pielęgnowanie dziecka w przewlekłej niewydolności nerek – Ilona Zagożdżon, Teresa Smyk 330

6.4.1 Obraz choroby 330

6.4.2 Leczenie 330

6.4.3 Zadania pielęgniarki w opiece nad dzieckiem z przewlekłą chorobą nerek w zależności od etapów jej zaawansowania 331

6.5 Żywienie dzieci z chorobami nerek – Marta Stankiewicz, Irena Nowogórska 335

6.5.1 Niedożywienie u dzieci z przewlekłą chorobą nerek 335

6.5.2 Zaburzenia wzrastania u dzieci z chorobami nerek 336

6.5.3 Wywiad żywieniowy 337

6.5.4 Terapia żywieniowa 337

6.5.5 Zapotrzebowanie kaloryczne 338

6.5.6 Transplantacja nerki 342

6.6 Przygotowanie dziecka do leczenia nerkozastępczego dostępnymi metodami terapeutycznymi – Irena Bałasz-Chmielewska, Joanna Kaczmarek 343

6.6.1 Charakterystyka leczenia nerkozastępczego u dzieci 343

6.7 Psychologiczne problemy dzieci chorych na przewlekłe choroby nerek – rola rodziców – Sylwia Barsow, Ilona Zagożdżon 345

6.7.1 Style radzenia sobie z przewlekłą chorobą 345

6.7.2 Problemy psychologiczne dzieci przewlekle chorych 346

6.7.3 Współpraca z dzieckiem 347

6.7.4 Różnorodność reakcji pacjentów i ich rodzin w obliczu choroby 348

7. Żywienie w przewlekłej chorobie nerek 353

7.1 Żywienie pacjentów z przewlekłą chorobą nerek w okresie leczenia klinicznego – Małgorzata Kaczkan 353

7.1.1 Parametry diety 354

7.2 Praktyczne aspekty żywienia w okresie leczenia hemodializą – Sylwia Małgorzewicz, Beata Paczkowska 363

7.2.1 Ocena stanu odżywienia 363

7.2.2 Zalecenia żywieniowe 364

7.2.3 Pacjent hemodializowany z cukrzycą 370

7.2.4 Postępowanie w przypadku niedożywienia pacjenta hemodializowanego 370

7.3 Praktyczne aspekty żywienia pacjentów leczonych dializą otrzewnową – Sylwia Małgorzewicz 372

7.3.1 Zalecenia żywieniowe 372

7.3.2 Postępowanie w przypadku niedożywienia pacjenta dializowanego otrzewnowo 376

7.4 Praktyczne aspekty żywienia pacjentów po przeszczepieniu nerki – Sylwia Małgorzewicz, Beata Białobrzeska 378

8. Działania wspierające w opiece nefrologicznej 382

8.1 Psychologiczne aspekty przewlekłej choroby nerek – Anna Walerzak, Bogusław Borys, Beata Białobrzeska 382

8.1.1 Znaczenie choroby przewlekłej dla człowieka 382

8.1.2 Przewlekła choroba nerek jako problem psychologiczny 383

8.1.3 Znaczenie relacji pacjent–personel medyczny w przebiegu leczenia 387

8.2 Opieka paliatywna w nefrologii i leczeniu nerkozastępczym – Anna Kliś, Krystyna Basińska, Monika Lichodziejewska-Niemierko 391

8.2.1 Rola opieki paliatywnej w odniesieniu do pacjentów nefrologicznych 391

8.2.2 Problemy etyczne w opiece paliatywnej/wspierającej 395

9. Rola pielęgniarki w diagnostyce chorób nerek. Program edukacji pacjentów z PC hN 400

9.1 Rola pielęgniarki w diagnostyce chorób nerek – Ewa Król, Piotr Czarniak 400

9.1.1 Badanie podmiotowe (wywiad) 401

9.1.2 Badanie przedmiotowe (fizykalne) 401

9.1.3 Badania obrazowe 402

9.1.4 Podstawowe badania laboratoryjne wykonywane w chorobach nerek 406

9.2 Szczegółowy program edukacji pacjentów z przewlekłą chorobą nerek – Beata Białobrzeska, Magdalena Jankowska, Dorota Bielińska-Ogrodnik, Marzena Urbaniak, Irena Bałasz-Chmielewska, Joanna Kaczmarek, Małgorzata Kaczkan, Przemysław Rutkowski, Bolesław Rutkowski 409

Suplement 446

1. Tabele żywieniowe – Małgorzata Kaczkan, Sylwia Małgorzewicz 447

2. Karty dializy otrzewnowej – Marcin Renke, Halina Kraczowska 455

3. Wzór indywidualnej karty zabiegu plazmaferezy – Gabriela Magrian 458

4. Wykaz badań wymaganych przez POLTRANSPLANT przy zgłaszaniu potencjalnego dawcy narządów – Anna Ciemińska, Anna Milecka 459

5. Zadania pielęgniarki w opiece nefrologicznej Materiały uzupełniające do standardów opieki pielęgniarskiej – Gabriela Magrian, Beata Białobrzeska, Halina Kraczowska 460

6. Instrukcje postępowania pielęgniarskiego w wybranych sytuacjach klinicznych – Beata Białobrzeska 479

Skorowidz 484