Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wprowadzenie
WIELKIŚWIATPSYCHOMITOLOGII
„Przeciwieństwasięprzyciągają”.
„Dziecitrzebatrzymaćkrótko”.
„Przyzwyczajenierodzilekceważenie”.
„Wgrupiebezpieczniej”.
Zapewnejużwielerazysłyszałeśtetwierdzenia.Małotego,najpewniejuważaszjezarównieoczywiste,jakprzyrodzoneludzkieprawo
dożycia,wolnościidążeniadoszczęścia.Nasinauczycieleirodzicezapewniali,żesątrafne,aintuicjaidoświadczenieżyciowewydająsię
jedodatkowopotwierdzać.
Badaniapsychologicznedowodząjednak,żeteczterysformułowania—przynajmniejwzwykleprzypisywanymimznaczeniu
—sączęściowolubcałkowiciebłędne.Wmiłościprzeciwieństwasięnieprzyciągają,wręczprzeciwnie,najbardziejpociągająnasludzie
opodobnejosobowości,zachowaniuiwartościach(por.Mit#27).Pobłażaniedzieciomniekoniecznieoznaczatosamo,corozpieszczanie,
acowięcej,karycielesnezregułyniewpływająpozytywnienaichzachowanie(por.s.97).Przyzwyczajeniudokogoś(lubczegoś)zwykle
towarzyszydobresamopoczucie,nielekceważenie:naogółwolimycoś,zczymmieliśmydoczynieniawielokrotnie,niżcoś,costanowidla
nasnowość(por.s.133).Iwreszcie,wgrupieczęstojestniebezpieczniej,anienaodwrót(por.Mit#28)—wsytuacjizagrożeniaistnieje
większeprawdopodobieństwo,żezostaniemyuratowani,jeżeliświadkiemtegozdarzeniajesttylkojedenczłowiek,aniedużagrupaosób.
PRZEMYSŁPSYCHOLOGIIPOPULARNEJ
Dziękiprzemysłowipsychologiipopularnejniemalzcałąpewnością„poznałeś”równieżwieleinnych„faktów”.Tenwielkibiznes
współtworzyobszernasiećźródeł,zktórychcodziennieczerpiemyinformacjenatematludzkiegozachowania,wtymprogramy
telewizyjne,programyradiowezudziałemsłuchaczy,filmyiseriale,poradnikisamopomocowe,prasa(zwłaszczakolorowemagazyny
itabloidy),atakżewitrynyinternetowe.Ztakichmiejscmożnasiędowiedziećnaprzykład,że:
•człowiekwykorzystujetylko10procentmocyswojegomózgu;
•ludzkapamięćdziałajakkameralubmagnetofon;
•gdyjesteśmyrozzłoszczeni,lepiejodrazuwyładowaćzłość,niżtłumićjąwsobie;
•doroślimolestowaniwdzieciństwieczęściejsamimolestujądzieci;
•ludziecierpiącynaschizofrenięmają„rozdwojeniejaźni”;
•ludziezachowująsiędziwaczniepodczaspełniKsiężyca.
Ztejksiążcedowiemysięjednak,żetesześć„faktów”towistociefikcje.Biznespsychologiipopularnejmożebyćwprawdzie
nieocenionymźródłeminformacjioludzkimzachowaniu,aletowarzyszytemuconajmniejrówniedużo
dezinformacji
(Stanovich,2007;
Uttal,2003).Tenogromnykorpuszafałszowanejwiedzynazwaliśmy
psychomitologią
,ponieważskładająsięnaniegobłędneprzekonania,
miejskielegendyimądrościludowedotyczącepsychologiiludzkichzachowań.Odziwo,większośćksiążekwalcezpsychomitologią
poświęcazazwyczajniewięcejniżkilkastron.Tylkonieliczneopracowaniaoferujączytelnikomnarzędzianaukowegorozumowania,które
mogłybypomócodróżnićprzekonaniaopartenafaktachodfikcyjnychtwierdzeńpsychologiipopularnej.Wrezultaciewieluludzi—dotyczy
torównieżabsolwentówpsychologii—sporowieoludzkichzachowaniach,aletawiedzaobejmujeteżsporobzdur(Chew,2004;Della
Sala,1999,2007;Herculano-Houzel,2002;Lilienfeld,2005b).
Wtymmiejscumusimyjednakdodaćnaszymczytelnikowiniecootuchy.Nawetjeśliwierzyłeś,żewszystkiezaprezentowanewnaszej
książcemityodpowiadająprawdzie,niemaszsięczegowstydzić,jesteśbowiemwdobrymtowarzystwie.Jakwskazująbadania,wte
(iinne)błędnetwierdzeniawierzywielu,amożenawetwiększośćludzi(Furnham,Callahan,Rawles,2003;Wilson,Greene,Loftus,1986),
atakżewielustudentówpierwszychlatpsychologii(Brown,1983;Chew,2004;Gardner,Dalsing,1986;Lamal,1979;McCutcheon,1991;
Taylor,Kowalski,2004;Vaughan,1977).Ba!—wierząwnienawetniektórzyprofesorowiepsychologii(Gardner,Hund,1983).
Jeśliwciążmartwiszsięoswój„psychologicznyIQ”,tomożewarto,byśsiędowiedział,żeArystoteles(384–322p.n.e.),powszechnie
uważanyzajednegoznajmędrszychludzi,jacykiedykolwiekstąpalipoZiemi,wierzył,żeźródłememocjiniejestmózg,leczserce,
akobietysąmniejinteligentneodmężczyzn.Twierdziłteż,żekobietymająmniejzębówniżmężczyźni!Te„gafy”Arystotelesapowinny
każdemuuświadomić,żenawetolbrzymiainteligencjaniestanowiochronyprzedwiarąwpsychomitologię.Wrzeczysamej,główne
przesłanietejksiążkibrzmi,żeoileniedysponujemyrzetelnąwiedzą,
wszyscy
możemypaśćofiarąpsychologicznychzafałszowań.
Wrównymstopniudotyczytoczasówminionych,jakiteraźniejszości.
PrzezdużączęśćdziewiętnastegowiekuwEuropieiAmerycebardzomodnabyła„nauka”zwanafrenologią(Greenblatt,1995;Leahy,
Leahy,1983).Frenolodzybyliprzeświadczeni,żewszelkieszczególnezdolnościpsychiczne,naprzykładtalentpoetycki,miłośćdodzieci,
zmysłkolorystycznyczyreligijność,przypisanesąróżnymobszarommózgu,itwierdziliteż,żepotrafiąokreślićcechyosobowości
napodstawiepomiarówczaszki(błędniezakładając,żeuwypuklenia(guzy)wczaszceświadcząopowiększonychobszarachmózgu).
Liczbazdolnościpsychicznychpostulowanychprzezfrenologówsięgałaod27do43.Pojawiłosięwiele„salonów”frenologicznych,
wktórychzaciekawienikliencipoddawalisiębadaniuczaszekiosobowości(stądwzięłosiędodziśpopularnepowiedzonko„zbadajsobie
głowę”).Zczasemjednakbadaniawykazały,żeuszkodzeniaobszarówmózguwskazywanychprzezfrenologów—wbrewich
przewidywaniom—prawienigdyniewpływajądestrukcyjnienazdolnościpsychiczne,afrenologiastałasięznamiennymprzykładem
psychomitologiifunkcjonującejwwielkiej,społecznejskali.Ichociażakuratfrenologiaodeszłajużwniepamięć,możemydzisiajznaleźć
wieleinnych,żywotnychprzykładówpsychomitologii.
Wtejksiążcepomożemyciodróżnićfaktodfikcjiwświeciepsychologiipopularnej,jakrównieżwykształcićumiejętnośćobalaniamitów
—chcemynauczyćnaszychczytelnikówpodstawnaukowejocenytwierdzeńdotyczącychpsychologiiczłowieka.Nietylkopodważamy
rozmaitepsychologicznemity,aleiwyjaśniamy,cowtejdziedzinienaukiuznawanejestzaprawdziwe.Mamynadziejęprzekonać
wszystkich,żezweryfikowanenaukowotwierdzenianatematzachowańludzkichsąrównieinteresującejakpop-teorie,aprzyokazji
sączęstoowielebardziejzaskakujące.
Nieuważamyoczywiście,żepowinniśmyodrzucićwszystko,oczymchcąnasprzekonaćtwórcypsychologiipopularnej.Wieleksiążek
samopomocowychzachęcadowzięcianasiebieodpowiedzialnościzawłasnebłędy(zamiastobwiniaćinnych),dostworzeniaciepłego
środowiskadzieciomiotoczeniaichopieką,dojedzeniazumiaremiregularnejgimnastyki,atakżedopoleganianaprzyjaciołach
ispołecznymwsparciu,gdyjesteśmyprzygnębieni.Ktośmożepowiedzieć,żejużnaszebabciedoskonaletowszystkowiedziały,ale
przecieżniezmieniatofaktu,żenadalsątocałkiemrozsądneporady.
Problempoleganatym,żebiznespsychologiipopularnejczęstoprzeplatatakieradyzsugestiami,którepozostająwjawnejsprzeczności
zdorobkiemwspółczesnejpsychologiinaukowej(Stanovich,2007;Wade,2008;Williams,Ceci,1998).Naprzykładniektórzy
psychologowiewystępującywpopularnychprogramachtelewizyjnychzalecają,bywmiłościzawsze„iśćzagłosemserca”,atymczasem
skorzystanieztejradymożeprowadzićdokiepskichwyborówinterpersonalnych(Wilson,2003).ZkoleiniejakiPhilMcGraw(„drPhil”),
psychologprowadzącybardzopopularnywUSAprogramtelewizyjny,stosujetestwariografem,zwanymteż„wykrywaczemkłamstw”,
gdyżwtensposób,jaktwierdzi,możeustalić,któryzpartnerówwzwiązkukłamie(Levenson,2005).Jaksięjednakwkrótcedowiemy
(por.Mit#23),badanianaukowewykazały,żetakitestwcaleniejestniezawodnymwykrywaczemprawdy(Lykken,1998;Ruscio,2005).
Tegotypuprzykładówmożnabypodawaćtysiące.
DOMOROŚLIPSYCHOLOGOWIE
TeoretykosobowościGeorgeKelly(1955)napisałkiedyś,żewszyscyjesteśmydomorosłymipsychologami.Nieustanniepróbujemy
zrozumieć,coirytujenaszychprzyjaciół,członkówrodziny,partnerów,arównieżobcych;chcemywidzieć,dlaczegoludziezachowująsię
wtaki,anieinnysposób.Psychologiastanowiintegralnyelementnaszegocodziennegożycia.Czychodziomiłość,przyjaźń,czyoluki
wpamięci,wybuchyemocji,problemyzesnem,wynikitestówczywreszcietrudnościzadaptacją—towszystkopsychologia.Prasa
popularnanieustanniebombardujenastwierdzeniamidotyczącymirozwojumózgu,wychowania,edukacji,seksualności,testów
