Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wstęp
Wciąguostatnichdziesięciolecirzadkozdarzałosię,byminąłmiesiąc,adwaniemieckie
tygodniki–„DerSpiegel”czy„DieZeit”–anawetfrancuskidziennik„LeMonde”nie
poświęciłyartykułuczyokolicznościowejinformacjionowejbombieponazistowskiej
przeszłości,jakawłaśnieujawniłasięwNiemczech.Zakażdymrazemartykułtakinanowo
wzniecałdyskusjeo„przeszłości,któraniemija”1.
NiemieckaprzeszłośćpozostajetymsamymwciążobecnawRepubliceFederalnej
początkuXXIwieku.Czyżnazizmniezniknąłzniemieckiegokrajobrazu8maja1945r.albo
conajmniejnaprzestrzenikilkunastępnychlat,by–takjakkażdyokreshistoryczny
wjakimkolwiekkraju–znaleźćschronieniewniepewnejpamięci?
NiemieckihistorykPeterReichelniemawątpliwości.Zwracającsiędotych,którzy
chcielibyomawiaćhistorięNiemiecodroku1945pochwilęobecną,zauważa,żesłusznym
byłobyprzyjęcieoryginalnejperspektywy,którabykładłanacisknaposzukiwanie
istniejącychśladówokresunazistowskiego.Sprowadziłobysiętodonapisania„drugiejhistorii
narodowegosocjalizmu”.Oznaczato,żeokrestenbyłnietylkoczasemodbudowy
itworzeniapodstawpotężnejgospodarkiczystopniowegopowrotudogronawielkich
mocarstw,aleiczasemleczeniaranpotrudnejnazistowskiejprzeszłości,denazyfikacji,
wyroków,odwołańiciągłościelit,jakiniekończącychsiędyskusjiipytańoprzeszłość,jaka
niemijaorazosposobiewzięciazaniąodpowiedzialności.Historiatadotyczyrównież
aliantów,państwsąsiedzkichlubokupowanychmiędzyrokiem1940a1945,zatemnie
stanowiingerencjiwwewnętrznesprawyRepublikiFederalnejNiemiec.
WprzypadkuNiemiec,postawionatezamataknaprawdędwojakicharakter.Popierwsze
występujeklasyczny,historycznyproblemzerwanialubciągłości,jakistajesięaktualny
wprzypadkugwałtownejzmianywhistoriidanegokraju,aktórydotyczyludzi,instytucji,
organizacji,jakizwyczajów.WNiemczechpojawiłsięonwklasycznejformienazajutrz
poupadkunazistowskiegoreżimu:dojakiegostopniaNiemcysąnaznaczonedziedzictwem
narodowegosocjalizmu?Aleoprócztego,naniemieckimnarodzieporoku1945,
nawładzach,eliciespołecznej,anawetcałymspołeczeństwie,wpowtarzającysięitrwały
sposóbciążydziedzictwonazistowskichzbrodni,jakieniepozwalaimzapomnieć,anawet
każepamiętaćiznosićnapiętnowanie.
Wielkiepolityczneprzełomy,czylinajczęściejrewolucje,jakiechociażdopewnegostopnia
inajakiśczasodniosłypowodzenie,dawałyhistorykomasumptdometodycznejanalizy
częstochaotycznegoprocesu,doopisanianowegoładu,jakizostałustanowiony.Wpierwszej
kolejnościhistorycykładlinacisknarewolucjęjakozerwanie.Dośćszybkojednakzwrócili
równieżuwagęnaszeregelementów,któretrwają,lubpojakimśczasiewypływają
napowierzchnię.Odtegomomentugóręzaczęłybraćbadanianadciągłością.
Wśródwspółczesnychprzykładówzastosowaniapowyższychmetodanalizyznajdujesię
casus
Francjiporoku1945ijejdrogaodreżimuVichydoprzywróceniarepubliki,czyteż
Hiszpanii,którapodkonieclatsiedemdziesiątychXXw.odeszłaodfrankizmunarzeczustroju
demokratycznego.Wprzytoczonychkrajachwciążtrwajądyskusjenatematznaczenia
tejżeciągłości.Niemcyprzeżyłyjednakdużowcześniejpodobnedoświadczenie,natemat
któregopo1945r.powstałaobfitaliteratura:byłonimdoświadczenieupadkuRzeszy
WilhelmaIIipowstaniaRepublikiWeimarskiej.Obszerniepokazano,jakdecyzja
socjaldemokratów,byzachowaćkadrypodstawowychinstytucjipaństwa,uniemożliwiła
nowemuustrojowizapuszczeniekorzeni.Dlaprzykładu,byuderzyćwsamegoprezydenta
Ebertasędziowiedawnego,cesarskiegoreżimutoczyliistnąwojnęzRepublikąWeimarską,
systematycznieuniewinniającjejwrogów.Znanesąkatastrofalnekonsekwencje
takiegostanurzeczydlaustroju.OdoświadczeniutympamiętaliciNiemcy,którzyporoku
1945mielistworzyćnowyustrój.Pamiętaliteżci,którzyprocestenobserwowali.
Zainteresowaniehistorykówowymprzykłademzerwaniaiciągłościprzyczyniłosię
dopostawieniatychpytańrównieżwodniesieniudookresuprzypadającegopo1945r.
Równoleglezpytaniemozerwanieiciągłośćpojawiasiękwestiaobecnegowciąż
wumysłachNiemcówciężaruzbrodniznazistowskiejprzeszłości.Przeszłośćtaciągle
powraca,choćoddziesięcioleci,szczególniewśródmasspołecznych,istniejepowszechne
pragnienieopuszczeniakurtynynadwydarzeniamizcorazbardziejodległychczasów.
Poradzeniesobieztymciężaremspoczywanakażdejjednostce,aledecydującajestrola
tych,którzymająobowiązekponieśćzaówciężarpolitycznąodpowiedzialność,jakrównież
rolaintelektualistów.Nadająonitoncałemunarodowi.Wypowiedziśrodowiskinteligenckich,
codoswejtreściczęstorozbieżne,mająmniejszyoddźwięk,możezwyjątkiemszczebla
