Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
MichałBohun
Dostojewski.Nędzaiwielkośćkultury
Tytułniniejszegoszkicuświadomienawiązujedonajsłynniejszegobodajinaj-
częściej,obokDzakładu”,komentowanegofragmentuMyśliPascalawukładzie
Jacques’aChevaliera.ChciałbymprzekonaćCzytelnika,żeniejesttojedyniepusty,
erudycyjnypopis,alewyrazpewnegoprzekonania,któretowarzyszymoimnamy-
słomnadideowązawartościątwórczościFiodoraDostojewskiegojużodpewnego
czasu.Niejesttomyślszczególnieodkrywczaaninowa,alePascalowskiwątekna-
dajejejpewnądynamikę.Wpierwotnymmoimzamiarzetytułmiałmówićosamej
Dnędzy”,nawiązującdogłośnychdziełMarksaiPoppera,atreśćszkicumiałaoscy-
lowaćwokółmotywówdemaskatorskichwzględemroszczeńfałszywejkultury.
TakiejednakzawężeniezacieraistotnącechęświatopogląduDostojewskiego,któ-
rawyraźniełączygozfrancuskimsiedemnastowiecznymfilozofem.Więzitakichjest
zresztąwiele.Wtymmiejscupomijamwyraźneanalogieideowe,zarównozbieżność
fundamentalnegonastawienia–obajsąchrześcijańskimiapologetamizmagającymi
sięznowożytnąniewiarąisceptycyzmem,obajdążądochrześcijańskiejodnowy,
obajzapierwszoplanowezadaniereligijneuznajądogłębneprzemyślenielosuczło-
wiekawzdesakralizowanymświecie,obajwreszcieuprawiająreligijnąantropologię,
stającsięprekursoramichrześcijańskiegoegzystencjalizmu–pomijamrównieżwiele
podobieństwwszczegółachichpoglądów,łącznieznajbardziejfundamentalnym,
czyliobronąDracjiserca”przeciwstawiającegosiędominacjimechanicznegoratio.
Wtymmomenciechciałbymzwrócićuwagęnaformalnyaspektichstylówmyślenia,
którybezżadnejprzesadymożnanazwaćdialektycznym.PascalaiDostojewskiego
łączyumiejętnośćdostrzeganiasprzecznościiprzeciwieństwtam,gdziepotoczny
rozsądeklubkalkulującyrozumniewidzązgołanic.Łączyichdostrzeganiegłębi
isensupomiędzyludzkimiDtak”iDnie”,obajwiedzą,żenicwludzkimświecienie
jestprosteanijednoznaczne,żekażdejmyśli,marzeniuczydziałaniutowarzyszy
jakiśnieodgadnionycień,jakaśdrugastrona,którąnajwygodniejbyłobypomijać,by
niezakłócaćbezproblemowościżyciawokowachpozorów
.DRacjepozorów”,jakje
nazywaPascal,tozłudzeniaifałsze,którepomagająfunkcjonowaćwświecie.
DialektycznośćmyśleniaDostojewskiegopodkreślałowielubadaczy,alenajbar-
dziejdobitnieczyniłtobodajMichaiłBachtin,cołatwowytłumaczyćjegowłasną
predylekcjądometodydialektycznej.WnotatkachdonowejwersjiProblemówtwór-
czościDostojewskiegopochodzącychzpoczątkulatsześćdziesiątychdwudziestegowie-
kujestpodkreślonetonadwyrazdobitnie:
