Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
12
MichałBohun
Każdyobrazodnosisiędocałości,zapowiadatęcałość,jestreprezentantemjejwewnętrznie
sprzecznej,konstytuującejsięjedności.Bezodniesieniadocałościobraztracistatusobrazu,
jesttylkopojedynczym,indywidualnymzamkniętymwswoichgranicachfenomenem.(...)
Spozazwycięstwazawszeprześwitujeklęska,spozaklęski–zwycięstwo,zzapoczątku–ko-
niec.KażdeDniechsięstanie”nieuchronniezawierawsobieDniechprzeminie”1.
Szczególniedwaostatniezdaniasądlamnieniezwykleważneitraktowaćjemoż-
nabezmałajakomottoistreszczeniecałegomojegoszkicu.
Jużsamataogólnacharakterystykapozwalawstępnienakreślićswoistądialek-
tykękulturywmyśleniuDostojewskiego.Zjednejstronykulturazapoznającaswe
religijneźródła,przekształcającasięwwyrachowanącywilizację,którejmnożącesię
wgeometrycznymtempiegadżetyotumaniająiniewolą.Zdrugiejstronykultura
autentyczniereligijna,któranietylkowiążeczłowiekazBogiem,alejestsposobem
kultywowanialudzkiegożycia,uczłowieczaniemświataczywprost–naśladującym
boskąkreację–tworzeniemrzeczywistościprawdziwieczłowieczej.
To,żesłowaDDostojewski”iDkultura”sązsobąnierozerwalniesplecione,jest
oczywistością,nawetkiedyzwiązekówdopełniamyokreśleniemDwielki”.Dosto-
jewskitoprzecieżwielkitwórcakulturyiwielkijejznawca,którynietylkowie-
lezrozumiał,aleteżdużoprzewidziałiprzepowiedział.Wielkiinspiratorkultury
nowoczesnej,wpewnymsensieduchowyojciecnowoczesnościizarazemjeden
znajwiększychjejkrytyków,badaczjejmeandrówizagrożeń.Możnaspieraćsię
oznaczenieisensjegoposzczególnychdzieł,poglądówiwyborów,jednojestjed-
nakpewne:bezDostojewskiegohistoriakulturyrosyjskiejiświatowejwyglądałaby
inaczej.Jak?–trudnotorozstrzygnąć,zpewnościąjednakbyłabyuboższa.Trzeba
przytympamiętać,żeprozaikimyśliciel,któryżyłzpisarstwa,czylizprodukowania
kulturalnychartefaktów,iktóryżyłwświeciekultury–idei,dziełliterackichipla-
stycznych,muzycznychiwszelkichinnych,orazżyłwśrodowiskutwórcówiodbior-
cówkultury–niemiałbezkrytycznegostosunkudowłasnejpracyikulturywogóle.
Będącwyczulonymnazagrożeniaimmanentnietkwiącewkulturze,nienegowałjej
takradykalniejakwspółcześnimunihiliściróżnychorientacji–odateistycznych
utylitarystówpoczynając,anareligijnychfanatykachkończąc2.
1Ja-Inny.WokółBachtina.Antologia,red.D.Ulicka,t.I,Kraków2009,s.499(cytowanyfragment
wprzekładzieD.Ulickiej).
2WczasachDostojewskiegonihilizmkulturalnyprzybierałróżneformy.Mieściłysiętutajróżno-
rodnieinspirowanepoglądyipostawy,którenegowałykulturęjakodziełoszatańskie,grzeszne,oddające
cześćbożkomtegoświata,sprzyjającewywrotowymskłonnościom,rozbudzająceemancypująceżądze
bądźmydląceoczyuciskanymwiernym.Paletastanowiskjestszeroka:odnihilistówsensustrictozDymi-
tremPisariewemnaczele,przezwątpiącychwcenękulturywysokiejnarodników,ażpostarowierców
izwalczającegoichzestanowiskaCerkwioficjalnejKonstantegoPobiedonoscewa(nihilizmPobiedono-
scewaznakomicieuchwyciłMikołajBierdiajewwszkicuopublikowanymzpowoduśmierciOberpro-
kuratoraŚwiątobliwegoSynoduimentoraDostojewskiego.Zob.M.Bierdiajew,Nihilizmnarieligioznoj
poczwie[w:]idem,Duchownyjkrizisintielligencii,Moskwa1998).Trzebajednakdopowiedzieć,żenajbardziej
znanym,najwyrazistszyminajbardziejwpływowymprzedstawicielemreligijnegonihilizmubyłoczywiście
LewTołstoj.
