Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
znaczeniahonoryfikatywnejformypanjakozbiorubardziejpodstawowychelementów
strukturyznaczeniowejniżstosowanadotychczasopozycjagrzeczny:niegrzeczny,
mimoiżzaproponowanetuskładnikisemantycznetrudnobyłobyzaakceptować,ito
zupełnieniezależnieodfaktu,iżnikomuzpolskichlingwistównieudałosię
dotychczasstworzyćbardziejsubtelnychiprzekonującychformułeksplikacyjnychniż
taautorka,twórczyniuniwersalistycznejsemantykijęzykanaturalnego.
A.Wierzbickatwierdziteż,żezewzględunato,iżkiedyśformapan
byłaużywanawyłączniewstosunkudoosóbwywodzącychsięzeszlachty
(cowświetleprzykładówwymienianychwartykuleZ.Klemensiewiczachyba
takżejestwątpliwe),jestonanadalbardziejobecnawśrodowiskumiejskim
niżwiejskim.Tymczasem,wdodatkujeszczewbrewtwierdzeniuautorkiotrze-
cioosobowościpołączeńzpan,bardzoczęstosłyszysięformyzłożonezpołączeń
paniczasownikawdrugiejosobietypu:
9a.Siadajpantutaj.
9b.Zapaliszpan?
9c.Słyszałeśpan?
9d.Chodźpantu.
9e.Zobaczpan,cotosięporobiło.
9f.Nowieszpan!
jakoformycharakterystycznewłaśniedlapotocznejodmianypolszczyznywśrodowis-
kuwiejskimlubogólniedlapolszczyznyosóbniewykształconych
17
.
Pozostajeoczywiścieproblememdorozstrzygnięcia,czydemokratyzacjakultury
jakoproceshistoryczny,przejawiającysięwprzenikaniujejelementówukształ-
towanychprzezwarstwywyżejusytuowanewhierarchiispołecznejdokulturywarstw
niższychiopartynapozytywnymwartościowaniutakichwzorców,musipozostawiać
17
Wprzywołanymjużwcześniejpolskimprzekładziepracautorki(Wierzbicka1999;66–72)można
znaleźćszeregobserwacjizdziedzinyideologiihonoryfikatywności,którątutajbędziemysięzajmować
wpodrozdz.2.5.Takżetutajjednakautorkaprzypisujehistorycznyrodowódszlacheckiwszystkim
honoryfikatywnymużyciomformypanwsposóbmonosemantycznyibezkoniecznegowtymwypadku
rozróżnianiazgruntuodmiennychjednostekleksykalnych,jakimisąwieloznacznyrzeczownikpan,
fatycznyzawrotproszępanaorazdrugoosobowyitrzecioosobowyhonoryfikatywnyzaimekpan,który
traktowaćnależywzasadziejakodwahomofoniczneiodrębnehasłazaimkowe.Fakt,żepolskiehasłapan
mogąodpowiadaćangielskimformomMister,Sir,MasterczyteżLordalbofrancuskimformomMonsieur
iSeigneur,potwierdzawwiększymstopniuhomofonicznośćróżnychjednostekpanniżpolisemiczność
jednejjednostkipan,gdyżjaksiębędziemymogliprzekonaćzniniejszegoopisu,wgręwchodzitutakże
morfologicznaiskładniowawielokształtność.Autorkapiszewprawdzie(Wierzbicka1999;65)żetytuły
takiejakpanstraciłyswojedawniejszenacechowaniespołeczneizmieniłsięichspołecznywydźwięk,ale
ichwcześniejszystatusniezniknąłbezśladu.Należypodkreślić,żeprzynajmniejwodniesieniudo
zaimkówosobowychpan,pani,państwojesttoopinianiesłuszna.Natomiastinteresującodyskutowane
przezautorkękulturowo-ideologiczneaspektyichużyciawpolszczyźniedowodząwłaśnieniezwykle
charakterystycznychmanipulacjijęzykowych,jakimiposługiwałysięzwalczająceteformywładzePRL
ipozostającynaichusługachreprezentancielityintelektualnej,umyślniestarającsięwywołaćszlacheckie
czyteż„burżuazyjne”asocjacje.Monosemantyzmwtraktowaniuformypanbyłwłaśniegłównym
środkiemtejmanipulacji.
22
