Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Dynamicznateoriarozwojunauki
17
wiedzy,którapowstajewsposóbciągły,ewolucyjny.Dodatkowymutrudnieniemwoce-
nianiuprocesurozwojumożebyćjeszczepunktwidzeniabadaczy–np.dlaniektórych
uczonychzmianymogąbyćewolucyjne(„utajonarewolucja”),dlainnychzaśrewolu-
cyjne.Zresztą,patrzącnatermin„paradygmat”wjegonajszerszymujęciu,rewolucji
wnaucebyłonaprawdębardzoniewiele(np.MikołajaKopernikaczyAlbertaEinsteina).
Drugateoria,którejtezypomogłyokreślićnieliniowąewolucjęnauki,toteoriachao-
su,przedstawianaczasemjakonaukaoglobalnejnaturzeukładów[Gleick1996,s.13].
Samopołączenieterminówteoriaichaoswydajesięsprzeczne.Wróżnegorodzaju
słownikachchaosto:„stancałkowitegobezładu,zamieszania,rozprzężenia;zamęt”[np.
Szymczyk1996].Teoriazaśto:„ogólnakoncepcjaopartanapoznaniuizrozumieniu
istotnychczynnikówkształtującychpewnąsferęrzeczywistości(np.wzakresiepraw
przyrody,procesówspołecznych);konstrukcjamyślowatworzącazelementówpewną
spoistącałość(np.wzakresiematematyki)”[np.Szymczyk1996].Używasięwnauce
jeszczebardziejsprzecznegosformułowania:„chaosdeterministyczny”,którywmecha-
niceimatematyceoznaczapozornielosowelubniemożliwedoprzewidzeniazacho-
waniewsystemiekierowanymprzezdeterministyczneprawa.Chaosdeterministyczny
wogólnymrozumieniuto:„nieporządekwynikającyzbogactwadziałaniaukładu,anie
zbrakujakiegokolwiekdeterminizmu”[Tempczyk1998b,s.31].
Głównymprzedmiotemzainteresowaniateoriichaosusąukładyzmieniającesię,dy-
namiczne,bardzoczułenawarunkipoczątkowe.Mogąonetworzyćnieporządekwjed-
nymkierunku,pozostawaćuporządkowaneisystematycznewinnym.Stądteoriata
przedstawiachaosniejakocałkowitynieład,leczjakoelementogólnegoporządkuświa-
ta.JaknapisałJamesGleick:„prawdziwieprzypadkowedanepozostająrozproszone
wnieokreślonymnieładzie.Alechaos–deterministycznyiustrukturalizowany–układa
danewwidzialnekształty”[Gleick1996,s.276].
Naukaznawielesystemów,którezachowująsięnieprzewidywalnie,mimożewyda-
jąsięproste,zwłaszczażesiły,którenimipowodują,podlegajądobrzeznanymprawom
fizycznym.Powszechnącechątakichsystemówjestwymienionyjużwcześniejwysoki
stopieńwrażliwościnawarunkipoczątkoweisposób,wjakisąuruchomiane.Pierwszy
opisałtakiukładmeteorologEdwardLorenz.Scharakteryzowałonmodelzmianstanów
ciepła,posiadającywewnętrznąnieprzewidywalność,zwanydziś„efektemmotyla”.
Mówion,żeniewielkiruchskrzydełmotylamożepowodowaćzmianypogody,nawet
wywoływaćburzenadrugimkrańcuświata.Jesttodoskonałyopisczułościnawarunki
początkoweitoobardzomałejskali.Wstosunkudoinnychczynnikówwarunkujących
pogodę,takzasadniczych,jakchociażbysłońceijegopołożenieczynp.burzenajego
powierzchni,skrzydłamałegomotyla,sąelementem,którywtrakcietworzeniamodelu
znaleźćsięmożewsferzenieistotnychczynników,niebranychpoduwagęprzezba-
daczy.Ajakwidaćpowskazanymskutku(burza)mogąsięoneokazaćjednakbardzo
znaczące.Innymprzykłademmożebyćmaszynalosująca:ruchkuljestokreślonyprzez
kierującenimiprawagrawitacyjnegotoczeniasięielastycznegoodbijania–obydwado-
brzeznane–ajednakrezultatokazujesięnieprzewidywalny(pomimoistnieniarachun-
kuprawdopodobieństwa).Wklasycznejmechanicezachowaniedynamicznegosystemu
opisywanejestnajczęściejjakoruchpopewnychatraktorach.
