Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
nichpodejściametodologicznegoorazzakładanegocelubadań.Abyjed-
nakusprawiedliwićpojawiającesięjużwtemaciepracypojęciefanta-
styki,kojarzoneniekiedynazbytogólniezwszelkąfikcjąocharakterze
niemimetycznym(odLukianapoTolkiena),zastrzegamtu,iżokreśle-
nietotraktujęmożliwiewąskoiekskluzywnie,wiążącjeztymtypem
piśmiennictwaniewerystycznego,któryRogerCailloisnazywałperyfra-
stycznienfantastykączystegoprzerażenia”,relacjonującąnwtargnięciesił
złowrogichwujarzmionyprzezczłowiekaświat,wktórymniemaszna
niemiejsca”1.TaskrótowacharakterystykapozwoliłaCailloiswyraziście
odseparowaćfantastykęgrozyodtakżekontrempirycznejcudowności
baśniowejorazcudownościfantastycznonaukowej,poszukującejmoty-
wacjiwsferzeracjonalnychhipoteznaukowych2.Ostateczniezaśfran-
cuskibadaczzdecydowałsięprzyporządkowaćpojęciefantastyki(sensu
stricto)tejwłaśnieodmianieliteraturyniewerystycznej,pozostałejejtypy
opatrującbądźtozbiorczymmianemliteraturynierealistycznejlubcu-
downej3,bądźteżnazwamipartykularyzującymi(baśń,sciencefiction).
Istotątakpojmowanejfantastykiliterackiejjestzatemswoistyskandal,
wszaktuwłaśnienporządeknadprzyrodzonyzakłócaspójnośćwszech-
świata.Cudstajesięwniejgroźną,niebezpiecznąagresją,podważającą
stabilnośćświata,któregoprawauważanebyłydotądzanieodwracalne
iniewzruszone.StajesięNiemożliwością,którawkraczanaglewświat,
zktóregoNiemożliwośćjestexdefinitionewyrugowana”4.Itowłaśnie
nniemożliwość”stajesiępodstawowymwyróżnikiemfantastyki,jeślizaś
dodam,że–zważywszynakonteksthistoryczno-kulturowypowstania
tejodmianyfikcjiliterackiej(racjonalistycznacywilizacjaeuropejskiego
oświecenia)–nniemożliwe”jestto,cozarazemirracjonalneinadprzyro-
dzone,todotręwtensposóbdoFreudowskiegopojęcianniesamowitego”5
(dasUnheimliche),którestanowidrugązcechkonstytutywnychliteratu-
ryfantastycznejwtymjejujęciu,którezapoczątkowałCaillois.Dlatego
1
R.Caillois,Odbaśnidosciencefiction,przeł.J.Lisowski,[w:]tenże,Odpowie-
dzialnośćistyl0Eseje,Warszawa1967,s.46.Definicyjnymtropemfrancuskiegobadacza
podążałwpolskimliteraturoznawstwieMarekWydmuchwswejpracyGrazestrachem.
Fantastykagrozy,Warszawa1975.
2
ProblemtenanalizowałemobszerniewszkicuProblemymotywacjifantastycznej
ifantastycznonaukowej,[w:]Polskaliteraturafantastyczna.Interpretacje,podred.A.Stoffa
iD.Brzostka,Toruń2005.
3
Zob.R.Caillois,Sciencefiction,przeł.B.Okólska,[w:]SpóroSF,wybórR.Hand-
ke,L.Jęczmyk,B.Okólska,Poznań1989,s.179–200.
4
R.Caillois,Odbaśnidosciencefiction,s.33.
5
Freudrozpatrywałznaczenietegofenomenudlapsychologiijednostkinalite-
rackimprzykładzienowelifantastycznejE.T.A.Hoffmanna,Piaskun.Z.Freud,Niesamo-
wite,[w:]tenże,Pismapsychologiczne,przeł.R.Reszke,Warszawa1997,s.235–262.
8
