Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
22
StudiumI.Badanianadmowądziecka.Przeglądkierunkówiteoriibadań…
Istotnymskładnikiemświadomościjęzykowejjestkompetencjajęzykowa[por.
Zgółka,1996],rozumianajakoniejawna(milcząca)lubintuicyjnawie-
dzaużytkownikajęzykaojęzyku.Wiedzatawyrażasięwdzia-
łaniujęzykowym,niezaśwwypowiadaniuogólnychsądów
ojęzyku,dlategobywaczęstoutożsamianazesprawnościąjęzykową.Sprawność
posługiwaniasięjęzykiem,dokładniej:sprawnośćtworzeniairozumieniawypowie-
dziwokreślonymjęzyku,choćzasadniczoodzwierciedlakompetencjęjęzykową
użytkownikajęzyka,tojednakniejestzniątożsama.Wiedzaojęzykuopisywana
zapomocąterminukompetencjajęzykowajestujmowana–zgodniezkoncepcją
NoamaChomsky’ego7–jakopewienstanumysłuosobyH,która
znajęzykL,tzn.wie,żeokreślonymciągomdźwiękówwjęzykuLsąprzypi-
sanete,anieinneznaczenia,orazposiadaświadomośćstrukturjęzykaL,tj.reguł
łączeniawzdaniajednychciągówdźwiękówzinnymiciągamidźwięków[Chomsky,
1986:22;1996:43-45;por.też:Rosner,1995:XXXIII].Inaczejmówiąc,jestto
pewienrodzajgramatykijęzykawewnętrznego,rozumianej„jakosystemwiedzy
leżącejupodstawużywaniairozumieniajęzyka”[Chomsky,1996:46]8.Należy
wyraźnieijednoznaczniepowiedzieć,żetakrozumianakompetencjajęzykowa
(wiedzaojęzyku)jestwłaściwościąumysłukażdegoużytkownika
języka9,któryznakonkretnyjęzyketniczny–niezależnieodwarstwyspołecznej,
7
8
9
celowegoizamierzonegodziałania,ukierunkowanegonaopanowanieokreślonegojęzykadrugiego/
obcego.Osoby,któreopanowałyrównolegledwajęzykipierwsze(np.wrodzinachmieszanych)
lubprzyswoiłysobiedwajęzykijedenpodrugimwwarunkachnaturalnych,mają–jaksądzę
[por.Porayski-Pomsta,2010]–podwyższonypoziomświadomościjęzykowejtylkowtakich
wypadkach,gdystanświadomościjęzykowejotoczeniajęzykowegotejosobyjestodpowiednio
wysoki[por.np.Geben,2003,Sokołowska,2004].
Właściwość,októrejmowa,wiążesięzpojęciemjęzykawewnętrznego(InternalizedLangu-
age=I-language).„I-językjest[…]pewnymskładnikiemumysłuosoby,któraznajęzyk,nabytym
przezuczenieiużytkowanymprzezmówiącego-słuchacza”[Chomsky,1996:43],por.teżprzypis4.
N.Chomsky,uzasadniającprzesunięciezainteresowańgramatykigeneratywnejzE-języka(=Eks-
ternalizedLanguageĆjęzykzewnętrzny’)naI-język,piszem.in.:„[…]gramatykageneratywna
przesunęłacentrumuwagizrzeczywistychczypotencjalnychzachowańiichwytworównasystem
wiedzyleżącejupodstawużywaniairozumieniajęzyka,albo–mówiącściślej–nawrodzone
wyposażenie,umożliwiająceistotomludzkimosiągnięcietejwiedzy.Zainteresowanieprzesunęło
sięzE-językanaI-język,zbadaniajęzykajakoobiektuzewnętrznego(eksternalized)nabadanie
systemuwiedzyjęzykowejnabywanejiwewnętrzniereprezentowanejwumyśle/mózgu.Gramatyka
generatywnaniejestzbioremtwierdzeńoobiektachzewnętrznychskonstruowanychwpewien
sposób.Stawiasobieonaraczejzaceldokładneopisanietego,cowiektoś,ktoznajęzyk,czyli
czegonauczyłsięwuzupełnieniuzasadwrodzonych.UG[̔uniwersalnagramatyka̓]charaktery-
zujetewrodzone,biologiczniezdeterminowanezasady,stanowiącejedenzeskładnikówludzkiego
umysłu,czylizdolnośćjęzykową”[Chomsky,1996:46-47].
Tunależydokonaćnastępującychzastrzeżeń:1.właściwośćtawograniczonymzakresieprzysługuje
osobom,które–coprawda–posługująsięokreślonymjęzykiemetnicznym,anawet–wniektórych
wypadkach–wielomajęzykami,aleużywanieprzezniejęzykaniejestpowiązanezichsystemem
poznawczo-świadomościowym(np.wprzypadkuchwilowych,okresowychlubstałychstanów
zaburzeńświadomościowych)[por.Atchison,2002:57-68];2.właściwościtejniemuszą(choć
mogą)byćpozbawioneosoby,któremajątrudnościwbudowaniuzdań//tworzeniuwypowiedzi
