Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Polszczyznanatleinnychjęzyków
25
Współcześniejęzykoznawcyniepodzielająwiarywistnienienczystych”typów
języków:wniemalkażdymwystępująstrukturyopisanychtypów,wróżnymjednak
natężeniu.Językisłowiańskiezaliczasięjeszczewwiększościdotypufleksyjnego,
przyczymniejestonjużuważanyzaszczytowyprzejawewolucjijęzyków.No-
woczesnątypologięmorfologicznązaproponowałczeskiuczonyVladimirSkaliĆka
(1979).Obejmujeonapięćtypów-doczterechjużznanych,tj.językówfleksyjnych
(inaczejfuzyjnych),aglutynacyjnych,izolujących(daw.analitycznych)ipolisynte-
tycznych,dodałSkaliĆkajęzykialternujące(introfleksyjne),takiejakarabskilub
hebrajski.Wodniesieniudoostatniegotyputrudnojestmówićopodzialenamorfemy
leksykalneigramatyczne.Znaczenieleksykalneprzejmująbowiemspółgłoski,funk-
cjegramatycznezaśsąwyrażaneprzezsamogłoski.Aponieważelementyteprzepla-
tająsięwwyrazie,niesposóbwydzielićciągłesegmentyocharakterzemorfemów.
Językiizolujące-dotakichnależąnp.klasycznychińskilubwietnamski-mają
charakterbezwyrazowy.Polszczyznajestjęzykiemwyrazowym.Skupmysięzatemna
charakterystycepozostałychtypówmorfologicznych.Oformachfleksyjnychwpolsz-
czyźniemowabędziewtejksiążcenajczęściej,toteżczytelnikzdołasięjeszczeznimi
zapoznać(por.rozdz.8).Formyaglutynacyjne(inaczejzlepkowe)teżsąznanegra-
matycepolskiej-zodmianyczasownika.Sątoformyczasuprzeszłego,niegdyśtwo-
rzonegozdwusłów,zużyciempomocniczegobyć,awięcanalitycznie.Naprzykład
wpochodzącymzprzełomuXViXVIwiekuprzekładziePsałterza,tzw.Psałterzu
puławskim,czytamy:Tobiesamemuzgrzeszyłjeśm,cowdwudziestowiecznymtłu-
maczeniuCzesławaMiłoszabrzmi:Tobiesamemuzgrzeszyłem(Psalm51).Śladem
tejzłożonejbudowyjestdziśjeszczeruchomośćcząstkigramatycznej,por.Ajam
–imbardziejschodziłwdół,tymmniejmiłości-mdoniejczuł(J.Przybora,Napięć-
dziesiątejAvenue11).Choćpoetapodzieliłformyschodziłem,czułem,przyłączając
końcówkęosobowądoinnychwyrazówwzdaniu(jam,miłości-m),tekstnieprze-
stajebyćzrozumiały.Zabiegitakiesąjednakwspółcześniestosowanecorazrzadziej.
Znajdujemyjewpoezjiiwprozieartystycznej,gdziebrzmiąjużniecoarchaicznie
-por.SienkiewiczowskieJamtoniechwalącsięsprawiłlubChrystusoweJamjest,
TyśrzekłśwstarszychprzekładachBiblii.Cechąformaglutynacyjnychjestjednak
nietylkoluźnośćbudowy.Drugimkryteriumjestspecjalizacjawykładnikówwmyśl
zasady:jedenmorfemgramatyczny-jednafunkcja(por.podrozdz.8.1.6).
Pozostałetypyform-alternująceipolisyntetyczne-nieodgrywająwpolsz-
czyźnieszczególnejroli.Pewnewyobrażenieojęzykachalternującychmogądać
wymianysamogłoskowesygnalizująceróżnicęrodzajuczynnościlubaspektu,por.
m[ó]w[i]ć-m[a]wi[a]ć,ur[o]b[i]ć-ur[a]bi[a]ć.Wtakichparachformtrudnojestdo-
konaćpodziałunamorfemyleksykalneigramatyczne.Pozatymjednakalternacjesą
wjęzykupolskimdodatkiemdooperacjiczystofleksyjnych,tj.towarzysząpewnym
końcówkom,por.M.l.poj.świat,aleW.l.poj.świecie(nie*świat-e).Ponadto,jak
widać,alternująnietylkosamogłoski(a:e),lecztakżespółgłoski(t:ć-tupisane
11Ztomu:J.Przybora,2003,Piosenkiprawiewszystkie,Muza,Warszawa,s.412.
