Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
26
Wstęp
jakoci).Zpunktuwidzeniafunkcjigramatycznejsątojednakoperacjezbędne.Sta-
nowiąonereliktdawnychprocesówfonetycznych.Zkoleirodzimejilustracjidla
typupolisyntetycznegomożnaszukaćwśródzłożeń.Należyprzytympamiętać,że
wtypieprawdziwiepolisyntetycznymchodziozdania-wyrazy.Itaknp.królobójca
znaczyłbymniejwięcejtyleco‘onzabiłkróla’,krwiopijca‘onpije(czyjąś)krew’;
dobrymprzykładembyłabygwarowapartykułamoiściewyodmoi(jeste)ściewy.
Natakiejednowyrazowezdania,spotykanenp.wdialektachirokeskich,składają
sięustawionewjedenrządekorzeczenie,podmiotidopełnienie,doczegodochodzą
morfemygramatyczne.
Wróćmyterazdoproblemuanalityczności.WewspomnianympodzialeSchlegla
najęzykianalityczneisyntetycznechodziłowpierwszymprzypadkuojęzykiizolu-
jące,wktórychfunkcjegramatycznesąspełnianenieprzezmorfemy,leczprzezwy-
razypomocniczelubszykzdaniowy.Otóżanalitycznośćmożebyćrozumianabardzo
szerokojakopreferencjadlaformzłożonychwtymnajprostszymsensie,żesąone
pisanerozłącznie,wichskładwchodząbowiemwyrazypomocnicze.Corazwiększa
rolaprzypadateżśrodkomskładniowym,takimjakkolejnośćwystępowaniawciągu.
Obserwującjęzykiwrozwoju,językoznawcyskłonnisądostrzegaćtendencjędoustę-
powaniamorfologii(fleksji)narzeczskładni.Doskonałymprzykłademjesttujęzyk
angielski.Genetyczniebiorącjesttojęzykfleksyjny,jakcałarodzinaindoeuropejska.
Jakubogaprzytymjestwspółczesnafleksjaangielska,dobrzewiemy.Zwłaszcza
angielskierzeczownikisąreprezentowaneprzezdoprawdyszczątkoweformyfleksyj-
ne.Dawnezróżnicowanieformprzypadkazastąpiłykonstrukcjezprzyimkamioraz
pozycjawyrazuwzdaniu.
Czymożnamówićopowszechnejtendencjidoanalityzmu?Jeślichodziopol-
szczyznę,toistotniedajesięzauważyćwypieranieprzypadkówsyntetycznychprzez
formyanalityczne,np.dziśmówimyczęściejczekaćnalistzam.czekaćlistu,dopaść
dodrzwizam.dopaśćdrzwi,niezbędnydlakogozam.niezbędnykomu,warunkido
pracy,zam.warunkipracy,tendencjadoczegozam.tendencjaczegoitd.Przybywa
teżwtórnychprzyimkówzłożonych,jaknabazie(czego),wimię(czego),wśrodku
(czego),wtrakcie(czego),zewzględuna(co);złożonychorzeczeń,np.doznaćopa-
rzeńzam.oparzyćsię,ulecrozpadowizam.rozpaśćsię,udzielićodpowiedzizam.
odpowiedzieć;nazwdwuczłonowych,takichjakwodamineralna,jogurtpitny,środki
czystości.Corazrzadziejstosujesięstopniowaniesyntetyczneprzymiotników,tak
więcnajzdrowszyustępujekonstrukcjinajbardziejzdrowy,najświeższy-najbardziej
świeży,najgłupszy-najbardziejgłupi.Analityzmówużywasięzwłaszczawpolsz-
czyźniepisanej,szczególniewstyluurzędowyminaukowym,mająwięconepewną
auręintelektualną.Awrozwojujęzykachętniewidzisiępostępującąintelektualiza-
cję.Jejmiarąmożebyćprecyzjaiwyrazistośćznaczeniowaform,corzeczywiście
strukturyanalitycznezapewniająwstopniuwiększymniżsyntetyczne.
Mimotakiegokierunkutendencjirozwojowychtrudnogłosićupadekfleksjiczy
szerzej:morfologiiwpolszczyźnie,nawetjeśliwporównaniuzjęzykiemczeskim
jestjejmniej.Nasipołudniowisąsiedziszybciejiłatwiejprzyswajająwyrazyobce,
