20∙
CZĘŚĆ1.PAŃSTWOWMYŚLIOBOZUNARODOWEGO
poprzedzającymodzyskanieniepodległościiwczasiezaborów,już
wMyślachnowoczesnegoPolaka–powszechnieuznawanychwobozie
zacredoideologiinarodowej–RomanDmowskikonstatował:
Braksamoistnegobytupolitycznegoipolitykarządówzaborczychutrud-
niłyniezmiernienaszepołożenienakresach,wkrajachzniepolskim
rdzeniemludności,należącychongidoRzeczypospolitej,wkrajachstano-
wiącychhistorycznepolenaszejnarodowejekspansji,wktórychkultura
polskawielkiewciąguparuwiekówpoczyniłazdobycze.Jednocześnie
demokratyzacjakulturyotwarłanamnowepolenakresachzachodnich,
wprowincjachetnograficzniepolskich,odwiekówutraconychpolitycznie
iwydanychnałupposuwającejsięzwycięskonawschódkulturzeniemiec-
kiej.Tezachodniekresysąwłaściwiejedynym,nowozdobytympolem
działalnościnarodowejwostatnichlatach.Cieszymysiętązdobyczą,ale
jakżemałowtymzasługioświeconego,myślącego,polskiegoogółu,zdru-
giejzaśstrony,jakżeonaskromnawporównaniuztym,conawschodzie
skutkiemfatalnychwarunkówinaszegozaniedbaniamożemyutracić5.
WtleprzywołanejwypowiedziDmowskiegowartozaznaczyć,żejej
autor,eksponującrolęczynnikaetnicznego,ukształtowaniesięnarodu
wiązałzistnieniempaństwa:
Naród–stwierdzał–jestwytworembytupaństwowego.Trwanieprzez
szeregpokoleńwjednejorganizacjipaństwowej,najednejziemi,pod
jednymimieniem,zjednąwładząnaczele,zjednymtypemwzajemnych
uzależnień,zjednymicelaminazewnątrz–zabieracorazwięcejzduszy
jednostkinarzeczcałości,narzeczwielkiej,zbiorowejduszynarodu,
tworzynajsilniejszyzeznanychwdziejachludzkościwielkizwiązek
moralny,któregozerwanie,gdysięnależycieutrwalił,przestajewprost
zależećodwolijednostki6.
5R.Dmowski,MyślinowoczesnegoPolaka,wyd.8zesłowemwstępnymJ.Do-
braczyńskiego,Warszawa1989,s.65.
6R.Dmowski,Podstawypolitykipolskiej,flPrzeglądWszechpolski”1905,nr7,
s.340.