Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
nainteligencję,pamięci,przestępczości,zażywanianarkotyków,zaburzeńpsychicznych,psychoterapiiimnóstwainnych—wistocie
równieżpsychologicznych—zagadnień.Wwiększościwypadkówniemamyinnegowyjścia,niżprzyjąćtetwierdzeniawyłącznienawiarę,
małoktobowiemposiadawiedzęiumiejętności,którepozwoliłybyjezweryfikować.Pogromcamitówwobszarzeneuronauki,SergioDella
Sala,zauważył,że„istniejecałemnóstwosprzedającychsięjakciepłebułeczkiksiążekdlaludzi,którzychcąwierzyć,aniewiedzieć”
(1999,s.xiv).
DellaSalamarację,akonsekwencjetejnadprodukcjisądośćkłopotliwe,gdyżtylkoniektóretwierdzeniapsychologiipopularnejmają
solidnepodstawy(Furnham,1996).Dużaczęść„potocznejpsychologii”to—jaknazwałjepsychologPaulMeehl(1993)—„wnioskowania
przykominku”:efektkierowaniasięwyłącznieintuicją.Historiapsychologiiuczynasjednakczegośbardzoważnego,otóż,jakkolwiek
intuicjemogąbyćogromnieprzydatnewprocesieformułowaniahipotez,którezostanąpóźniejpoddaneweryfikacjizapomocąrzetelnych
metodbadawczych,częstookazująsięstanowczonieodpowiednimnarzędziemustalaniapoprawnościformułowanychwniosków(Myers,
2002;Stanovich,2007).Najprawdopodobniejwgłównejmierzeodpowiadazatofakt,żemózgludzkiwyewoluowałwceluzrozumienia
otaczającegoświata,niezaśsiebie—popularyzatornaukiJacobBronowski(1966)nazwałtęskłonność„refleksyjnością”.Cogorsza,często
sensowniebrzmiące—lecznieprawdziwe—wyjaśnieniawłasnychzachowańwymyślamypofakcie(Nisbett,Wilson,1977),przezcołatwo
wyrobićwsobiefałszyweprzekonanie,żenaszeintuicjemająsens.
NAUKIPSYCHOLOGICZNEAZDROWYROZSĄDEK
Jednymzpowodów,dlaktórychłatwodajemysięuwieśćpsychomitologii,jestto,żejejtwierdzeniaczęstowydająsięzgodne
zezdrowymrozsądkiem:znaszymiinstynktownymiprzeczuciami,intuicjamiipierwszymiwrażeniami.Byćmożesłyszałeś,żepsychologia
toprzeważnie„poprostumyśleniezdroworozsądkowe”(Furnham,1983;Houston,1985;Murphy,1990).Licznicelebryci,dośćpowszechnie
traktowanijakoautorytety,zgadzająsięztymiprzekonująnas,żezawszepowinniśmyzaufaćzdrowemurozsądkowi.Naprzykład
gospodarzpopularnegoradiowegotalkshow,DennisPrager,zupodobaniempowtarzanaantenie,że„Naświecieistniejądwarodzaje
badań:te,którychwynikisązgodnezezdrowymrozsądkiem,ite,któresąbłędne”.Wieluludziprawdopodobniepodzielateżtakioto
poglądPrageranakwestięzdrowegorozsądku:
Posługujsięzdrowymrozsądkiem.Jeślikiedykolwiek—pozaobszaremnaukścisłych—usłyszyszsłowa„badaniawykazały”idojdzieszdowniosku,żeto,cociwłaśnie
powiedziano,przeczyzdrowemurozsądkowi,bądźsceptyczny.Nieprzypominamsobie,abymkiedykolwiekzetknąłsięzrzetelnymibadaniami,którychwynikiprzeczyłyby
zdrowemurozsądkowi(Prager,2002,s.1).
Doposługiwaniasięzdrowymrozsądkiemodseteklatzachęcałonasteżwieluwybitnychfilozofów,naukowców,aostatniodołączyliteż
dotegogronalicznipopularyzatorzynauki(Furnham,1996;Gendreau,Goggin,Cullen,Paparozzi,2002).Osiemnastowiecznyszkockifilozof
ThomasReidargumentowałnaprzykład,żewszyscyrodzimysięzezdroworozsądkowymiintuicjami,którestanowiąnajlepsząpodstawę
dlaodkrywaniafundamentalnychprawdoświecie.Paręlattemu,wartykulewstępnymw„NewYorkTimesie”,znanypopularyzatornauki
JohnHorgan(2005)wezwałdopowrotudozdrowegorozsądkuwprocedurzeewaluacjiteoriinaukowych,wymieniającwtymkontekście
równieżteoriepsychologiczne.Horganuznał,żezbytwieleteoriiwfizyceiinnychdziedzinachwspółczesnejnaukiprzeczyzdrowemu
rozsądkowiijesttotrendgłębokoniepokojący.Wostatnichlatachukazujesięteżcorazwięcejksiążek—zktórychczęśćlądujenawet
nalistachbestsellerów—broniącychroliintuicjiiszybkichosądów(Gigerenzer,2007;Gladwell,2005).Autorzywiększościtakichprac
bywająnawetświadomiograniczeńzdrowegorozsądku,gdyidzieoocenęprawdziwościtwierdzeńnaukowych,leczpróbująprzekonać
czytelników,żepsychologowiezazwyczajniedoceniajątrafnościnaszychprzeczuć.
Tymczasem—oczymWolterpisałjużwroku1764—„Zdrowyrozsądekwcaleniejesttakizdrowy”.Niepowinnonaszatemdziwić,
że(naprzekórDennisowiPragerowi),koncepcjepsychologiczne,którepodważająpoglądyzdroworozsądkowe,dośćczęstookazująsię
słuszne.Jednymznaszychgłównychcelówwtejksiążcejestwłaśniezachęceniedo
nieufania
zdrowemurozsądkowi,gdyoceniepodlegają
twierdzeniapsychologiczne.Zasadąjest,żeweryfikującjakiekolwiektwierdzenienaukowe,należykierowaćsiędanymiempirycznymi,
anieintuicją.Zbadańteżzresztąwynika,żeszybkieosądyczasempomagająwocenieludziiichupodobańorazuprzedzeń(Ambady,
Rosenthal,1992;Lehrer,2009;Wilson,2004),alezwyklezawodzą,gdywgręwchodziocenatrafnościhipotezlubtwierdzeń
psychologicznych.Niebawemdowiemysię,jakajesttegoprzyczyna.
Zdaniemwielunaukowcówzajmującychsiępopularyzacją,choćbyLewisaWolperta(1992)czyAlanaCromera(1993),nauka
to
niezdrowy
rozsądek.Innymisłowy,naukawymagaodrzuceniazdrowegorozsądkuwprocesieocenyświadectw(Flagel,Gendreau,2008;
Gendreauetal.,2002).Abyzrozumiećnaukę,wtymipsychologięnaukową,wartopodążyćzaradąwielkiegoamerykańskiegohumorysty,
MarkaTwaina,wedlektórego,uczącsięnowychnawykówmyślenia,musimyjednocześnie
oduczaćsię
starych.Musimyoduczyćsię
zwłaszczaskłonności,którąkażdyznasmaniejakoznatury—przyjmowania,żeinstynktowneprzeczuciasątrafne(Beins,2008).
Oczywiście,jakjużwielokrotniemówiliśmy,niewszystkie„mądrości”psychologiipopularnej,nazywanejteżczasem„psychologią
ludową”,sąbłędne.Większośćludzinaprzykładuważa,żezadowolenipracownicybardziejprzykładająsiędopracyniżniezadowoleni,
abadaniapsychologicznepotwierdziłysłusznośćtegopoglądu(Kluger,Tikochinsky,2001).Ajednakcojakiśczasnaukowcy—włącznie
zespecjalistamiwdziedziniepsychologii—odkrywająkolejnesfery,wktórychnienależyufaćzdrowemurozsądkowi(Cacioppo,2004;
DellaSala,1999,2007;Gendreauetal.,2002;Osberg,1991;Uttal,2003).Dziejesiętakpoczęścidlatego,żejużnaszapercepcjabywa
zwodnicza.
Przezwieleseteklatludzieprzyjmowalinaprzykładnietylko,żeZiemiajestpłaska—zpewnościąsprawiatakiewrażenie,gdyponiej
chodzimy—alerównież,żeSłońceokrążaZiemię.Zwłaszczatenostatni„fakt”każdemuwydawałsięoczywisty.Wkońcukażdegodnia
Słońcezataczananiebieogromnyłuk,podczasgdymystoimytwardonaziemi.Jednakżewtymwypadkuobserwatorówzwodzą
świadectwawłasnychzmysłów.JakzauważyłhistoryknaukiDanielBoorstin(1983):
Nicniemożebyćbardziejoczywisteniżto,żeZiemianieruchomotkwiwśrodkuWszechświata.Współczesnazachodnianaukanarodziłasięzodrzuceniatego
„zdroworozsądkowegoaksjomatu”[…]Zdrowyrozsądek,fundamentcodziennegożycia,niemożenamjużpomócwokiełznaniuświata(s.294).
Rozważmyinnyprzykład.IlustracjananastępnejstronieprzedstawiarysunekwykorzystanywbadaniachMichaelaMcCloskeya(1983),
któryprosiłstudentówoprzewidzenietorukuliwylatującejzespirali.Połowaznichodpowiedziała—nieprawidłowo!—żekulabędzie
kontynuowaćruchpotorzespiralnym,czyliwybraławariantukazanypoprawejstronie.Oczywiściewrzeczywistościkulabędzieporuszać
siępoliniiprostej,coprzedstawiadolnalewailustracja.Studenci,uzasadniającswojeodpowiedzi,zazwyczajprzywoływalitakie
zdroworozsądkowepojęciajak„impet”(naprzykład:„Piłkazaczęłaporuszaćsięwpewiensposób,awięcpoprostubędzietenruch
kontynuować”).Wydawałosięwręcz,żetraktująpiłkęniemaljakosobę,jakłyżwiarkęfigurową,którazaczynawirowaćnalodzieiprzez
jakiśczastrwawtymruchu.Wtymwypadkuintuicjaichjednakzawiodła.
RYCINAW.1.
DiagramzaczerpniętyzbadańMichaelaMcCloskeya(1983).Jakimtorempotoczysiękulapoopuszczeniuspirali?Źródło:McCloskey
(1983)].
KolejnyświetnyprzykładukazujeRycinaW.2,przedstawiająca„stołySheparda”(reprodukowanatudziękiuprzejmościautora,
psychologapoznawczegoRogeraSheparda(1990)).Przyjrzyjsięuważniedwómstołomnailustracjiizadajsobiepytanie,którystółjest
większy.Napierwszyrzutokaodpowiedźwydajesięoczywista.
Okazujesięjednak,żepowierzchniaobustołówjestidentyczna(jeślinamniewierzysz,skopiujobrazek,wytnijfiguryinałóż
