Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
BarbaraWinczura
InstytutPedagogiki
UniwersytetWrocławski
Zaburzeniarozwojumowyikomunikacjiumałychdziecizautyzmem.Dylematywczesnejdiagnozyautyzmu
Wprowadzenie
Zaburzeniazdolnościdokomunikowaniasiędziecizautyzmemmająrozległycharakter.Nieprawidłowościdotyczązarównorozwojujęzyka,mowy,jak
iporozumiewaniasięniewerbalnego.Obejmująrozumieniekomunikatówizdolnośćdoichwyrażania.Zanajbardziejcentralnedeficytyuznajesięproblemrozumienia,
doczegosłużykomunikowaniesię,orazbrakzdolnościdowykorzystywaniakomunikacjiwceluregulacjikontaktówzinnymiludźmi(Pisula,2008,2010).Brakwiedzy
otym,wjakisposóbsiękomunikować,ibrakzwiązanychztymumiejętnościstanowiąistotęautyzmu(Seachiin.,2006).Mniejwięcejpołowaosóbzautyzmemnie
używamowydoporozumiewaniasię,nierozumieceluiznaczeniajęzyka,dlategoteżniepotrafiposługiwaćsięnimjakonarzędziemkomunikacyjnym(Randall,Parker,
2010).
D.G.GarfiniC.Lord(1986,za:Pisula,1993)wskazują,żedziecizautyzmemsą„podwójnie”upośledzonewzakresiemowy:rozwójjęzykajestunichopóźniony
imająproblemyzwykorzystaniemposiadanychumiejętnościkomunikowaniasię.Badaniaklinicznewskazują,żewprzybliżeniu1/3dzieciautystycznychnienabywa
językawerbalnegoijestfunkcjonalnieniema(Kaczmarek,2009;Smith,2008).Uczęściznichnigdynierozwiniesięmowaznaczeniowa,ate,którenaucząsięmówić,
będądoświadczaćwieluzniekształceńitrudnościnatympoziomie(Pisula,1993).Sąrównieżdzieci,któreopanowująwpewnymstopniumowęijęzyk,alejużnaetapie
wczesnegorozwojuobserwujesięwtymzakresieznacznyregres.Słowastopniowozanikają,dzieciwycofująsięzkontaktów.Osobytakiestająsięniemenawielelat,
anawetnacałeżycie(Gałkowski,1982).Innemówią,poprawanastępujeunichwrazzwiekiem.
Pewneproblemywkomunikowaniusięmająjednakwcałejtejpopulacjiuniwersalnycharakteriwystępująniezależnieodwieku,poziomurozwojuorazzróżnicowania
umiejętnościjęzykowych.Ściślewiążąsięonezinicjowaniemipodtrzymywanieminterakcjiorazniewerbalnymkomunikowaniemsię(Pisula,2010;Smith,2008).Warto
podkreślić,żeniematozwiązkuzbrakiemmotywacjidokomunikowaniasię,oconiesłusznieposądzasięczasemosobyzautyzmem(Pisula,2010).Brakrozwojumowy
jestbranypoduwagęjakocechacharakterystycznadlamałychdziecizautyzmem,zwłaszczakiedyjestonpowiązanyzbrakiemtendencjidokomunikowaniasię,także
zapomocągestówkompensującychbrakmowy(Skórczyńska,2009).Zaburzeniawspołecznymkomunikowaniusięsąwidocznewzachowaniuniektórychdziecibardzo
wcześnieiuznajesięjezawczesnesygnałyostrzegawczeonieprawidłowościachwrozwoju(Pisula,2012).
Zaburzeniamowynatledynamikirozwojuautyzmu
umałychdzieci
NazależnośćobrazuzaburzeńmowyikomunikowaniasięoddynamikirozwojuautyzmuumałychdzieciwskazująbadaniaH.Jaklewicz(1993,1994,1998,2000).
Autorkawyodrębniadwiegrupydziecizautyzmemzewzględunawiekżycia,wktórymwystąpiłyunichpierwszeobjawyzaburzenia:
–dziecizwczesnymrozwojemautyzmu(do12.miesiącażycia);
–dziecizpóźnymrozwojemautyzmu(po12.miesiącużycia).
Przebiegkażdejpostaciautyzmuróżnisiędynamikązachodzącychzmian.Istotneróżniceobserwujesięwrozwojumowy.Zaburzeniamowysąwysoce
charakterystyczne,aleniejednorodne.
Dziecizpierwszejgrupyodnajwcześniejszegookresużycianiepodejmująpróbkomunikacjizmatkąiinnymiosobamizotoczenia.Nieobserwujesięznacznego
postępuwrozwojuspołecznejkomunikacjijęzykowejiniejęzykowej.Rozwójmowyzatrzymujesięnaetapiewokalizacjiprzedsłownej.Utychdziecisłabosąwyrażone
lubniewystępująwokalizacjaodruchowaigaworzenie.Komunikacjaniewerbalnapozostajewobszarzeprostychkomunikatów,którychrepertuartylkonieznacznie
powiększasięwmiarędorastaniadziecka.Pojawiasięecholaliabezpośrednia,któradotyczypowtarzaniazazwyczajpierwszychlubostatnichsylabwyrazu.Rozumienie
mowyjestlepszeniżmowaczynna.Wmiarędorastaniadzieckozaczynastosowaćprosteformyprzekazuniewerbalnego.Około5.–6.rokużyciamogąsiępojawić
pierwszesłowa,któreniesłużądokomunikacjiinterpersonalnej,aleraczejdowyegzekwowaniakonkretnegożądanialubzaspokojeniakonkretnejpotrzeby.Zabawa
maograniczonycharakter,dzieckoniepodejmujewniejpróbinterakcjizinnymiosobamizotoczenia.Jestwysoceprawdopodobne,żedzieciztejgrupynieuzyskają
umiejętnościposługiwaniasięmowąekspresyjnąwkomunikacjispołecznej.Wewczesnejpostaciautyzmuwycofanielubbrakpotrzebykontaktuspołecznegosąbardzo
głębokieiujawniająsięjużwpierwszychmiesiącachżycia.Zkoleibrakpostępuwrozwojuumiejętnościspołecznychtowarzyszygłębokimzaburzeniomwkształtowaniu
sięmowy.Większośćdzieciztejgrupypozostajemutystycznadokońcażycia(Jaklewicz,1994,1998;Bobkowicz-Lewartowska,2000).Zaburzeniarozwojumowy
udziecizwczesnąpostaciąautyzmuuwarunkowanesądefektemwczesnejfazyrozwojuprzedjęzykowychumiejętności.Niejestdotychczaswyjaśnione,czydefekt
wrozwojumowyekspresyjnej,iprawdopodobniejejrozumienia,uwarunkowanyjestgenetycznie,organicznie,czyfunkcjonalnymzaburzeniemorganizacjimózgowej
(Jaklewicz,1998).
Natomiastdziecizpóźnymrozwojemautyzmu(po12.miesiącużycia)charakteryzująsięnadmiernąwrażliwościąnabodźcezewnętrzneinowesytuacje.Późnapostać
autyzmurozwijasiępookresieprawidłowegofunkcjonowaniadziecka(leczprzed3.rokiemżycia).Dziecitenietolerujązmianzachodzącychwotoczeniu.Reagują
silnymlękiemnapróbyrozdzieleniazmatką.Przechodząprzezfizjologicznefazyrozwojumowy,budująprostewyrażeniasłowne.Potemnastępująszybkiregresmowy
iwycofaniesięzkontaktówspołecznych.Następujetoczęstomiędzy15.a24.miesiącemżycia.Regresmowymożebyćstopniowylubnagły;możesięnakładać
nasubtelne,istniejącewcześniejopóźnieniarozwojowelubatypowyprzebiegrozwoju(np.niezwykleintensywnezainteresowaniew1.rokużycianiektórymi
przedmiotamilubinnymibodźcami,któreniemająspołecznegocharakteru)(Skórczyńska,2009).Stanowionpierwszysygnałrozwijającegosięautyzmu.Procesten
przebieganakilkuetapach.Najpierwdochodzidoskróceniawypowiedzisłownych,któreprzyjmująpostaćkomunikatówtelegraficznych.Następniedzieckoprzestaje
formułowaćprostezdaniaiposługujesiępojedynczymiwyrazami,któreniesłużąkomunikacjiinterpersonalnej.Regresowimowyekspresyjnejtowarzyszyograniczenie
komunikatówniewerbalnych.Pojawiasięecholaliaodwleczonaibezpośrednia.Wypowiedziecholalicznebardzowiernienaśladująintonacjęiakcentnadawcy,nawetjeśli
sąodtwarzanepokilkumiesiącach.Udzieciztejgrupywystępująproblemyzprawidłowymużyciemgramatyki,mowajeststereotypowa,obserwujesięzaburzeniarytmu
itonuoraztrudnościpojęciowe.Wypowiedzitelegraficzneutrzymująsiędługo,podobnieagramatyzmyineologizmywwypowiedziach.Możliwościrozumieniazjawisk
sąograniczone,ato,cododziecidociera,pojmująonebardzodosłownie,niebędącwstaniezanalizowaćpojęćabstrakcyjnych.Mająteżtrudnościzwłączaniemokreśleń
domowyfunkcjonalnej.Niewieleznichpotrafiwykorzystaćjęzykwodpowiednisposóbdowyrażaniaikomunikowaniainnymswoichpotrzeb,uczućimyśli(Randall,
Parker,2010).Rozwójmowyudziecizpóźnąpostaciąautyzmujestdługimprocesem,któryprzebiegarównoleglezpostępemwrozwojuumiejętnościspołecznychi
funkcjipoznawczych.Tapostaćautyzmujestprawdopodobniezwiązanazblokadą,któraprowadzidoregresumowy,hamujenaturalnądladzieckapotrzebęzwiązkówz
innymiludźmiipoznawaniaświata.Zobserwacjidziecizpóźnąpostaciąautyzmuwynika,żejegopierwszesymptomywystąpiływbardzokrótkimczasiepoprzeżyciu
przezdzieckosytuacjipsychiczniedlaniegotraumatyzującej(Jaklewicz,1994).
Zgodniezprzyjętymdynamicznympodziałemzmianpojawiającychsięudziecizautyzmemmożnauznać,żezaobserwowaniepierwszychsymptomówautyzmujest
uwarunkowaneprzebiegiemprocesunabywaniawiadomościiumiejętnościw1.rokużycia,głównieumiejętnościspołecznych,wtymkomunikacji.Naetapiewokalizacji
następujezahamowanierozwojumowywprzypadkuautyzmuwczesnego,natomiastwpóźniejszymautyzmiedzieciprzejawiająopóźnieniewstosunkudorówieśników
(Jaklewicz,1998;Minczakiewicz,Błeszyński,2012).Ocenazaburzeńmowyjestważnymobszarempenetracjibadawczejdlawczesnejdiagnozyautyzmu,wyjaśnienia
jegopatogenezy,matakżeogromneznaczeniewprognozowaniurehabilitacjiiterapiidladziecka(Jaklewicz,1998).
Rozwójmowyikomunikacjiumałychdziecizautyzmem
Zobserwacjimałychdziecizautyzmemwynika,żeichrozwójjęzykaisamaumiejętnośćkomunikowaniasięuzależnionesąodstopnianasileniacechautystycznych,
deficytówpoznawczych,poziomuintelektualnegoorazwiekużycia(Minczakiewicz,1994).Koncentracjabadaczynarozwojumowyijęzykawodniesieniudodzieciztej
grupyzaburzeńprzyniosławielespostrzeżeńwskazującychnagłębokideficytwzakresiezmianprogresywnychtejfunkcji(Markiewicz,2004).Możnastwierdzićwysokie
zróżnicowanie–opóźnienie,regres,zahamowanielubzaburzenieodurodzenia,atakżejejniewykształcenie,zarównonapoziomiekomunikacjiwerbalnej(językowej),jak
iniewerbalnej(Bobkowicz-Lewartowska,2000).
Problemyzkomunikacjądziecizpodejrzeniemautyzmumogąsiępojawićjużwokresieniemowlęcym.Dzieckoniewykazujezainteresowaniasłowemmówionymani
żadnymdźwiękiem.Zaniepokojenirodzicepodejrzewają,żeichdzieckojestgłuche,ponieważniereagujenagłosbliskichlubkiedyjestwołanepoimieniu(Jagielska,
2009).Zachowujespokójmotorycznyprzynagłych,silnychdźwiękachwotoczeniu.Dlategoczęstopierwszymkrokiemdiagnostycznymwtejsferzejestocena
audiometryczna.Uszkodzeniasłuchuczęściejwystępująudzieci,któreznajdowałysięnaoddziałachintensywnejopiekinoworodkowej.Testyprzesiewowenoworodków
pozwalająnawczesnewykrywanieobniżonejostrościsłuchu(Skórczyńska,2012;Dyer,2006).Wartojednakzaznaczyć,żechoćdziecizzaburzeniamisłuchu
przypominajądziecizautyzmemzewzględunaproblemyzwiązanezrozwojemmowy,topomimotrudnościwnawiązywaniukontaktówspołecznychużywają
spontaniczniegestykulacjidokomunikowaniasięlubwykorzystująinnesygnałypozawerbalne.Niemożnategozaobserwowaćudziecizautyzmem(Pisula,1993).
Analizyrodzinnychnagrańwideowykazują,żejużwpierwszych12miesiącachżycianiemowlęta,któreotrzymałydiagnozęautyzmu,demonstrowaływyraźne
