Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
ideologiitegoczasu,nabierającejznaczeniazwłaszczauschyłkuwiekuXIX
iwpierwszychdziesięcioleciachXX,tj.onacjonalizmie32.Wiążesięonzwłasz-
czaznasilaniemsięimperialnejfazyindustrializmu.Imperializmbowiem,który
wyrósłnagrunciesprzecznościmiędzysystemempaństwnarodowycharozwo-
jemgospodarczymiprzemysłowymwostatnichtrzydziestulatachXIXwieku,
zwłaszczamniejwięcejokoło1884roku,zacząłstosowaćpolitykęnekspansjidla
ekspansji”33.
Wspólnaorganizacjapolityczna,jakąjestnowoczesnepaństwo,wyprzedziła
wczasiepowstanienowoczesnychnarodów.Państwotobyłopotrzebnemonar-
chomzczasówmonarchiiabsolutnej,alestałosięteżczynnikiemkrystalizowania
sięnowegotypuośrodkaintegracjiitożsamości–narodu.Jeślinaródmiałbyć
punktemodniesienia,uzasadnieniemintegracjispołecznej,awkońcuwartością
uzasadniającąwładzępolitycznąiograniczaniewolności,torównocześnienaród
corazbardziejpodporządkowywałsobiepaństwo34.
Nacjonalizmjestalbotypemspołeczeństwa,wktórymdominująnacjona-
listyczneprzekonania(społeczeństwonacjonalistyczne),alboprzekonaniemnie
tylkoowyjątkowościnarodu,aczęstowręczojegowyższościnadjednostką,lecz
takżeotym,żetonaródkształtujejednostki,anieodwrotnie.Istotęnacjonali-
stycznegomyśleniastanowipewnośćcodowyjątkowościwięzi,jakietworząna-
ród:jedynegowswymrodzajuzwiązkułączącegoposzczególnejednostkiwnie-
rozerwalnącałość35.
Nacjonalizmniejestwliteraturzezachodniejrozumianytakpejoratywniejak
wewschodniej.Pozytywneuczuciażywionedowłasnegonarodusąszanowane,
jeśliniebudujesięichnapoczuciuwyższości,wyjątkowości,krzywdyitp.Czym
innymjestjednaknacjonalizm,którystajesiępodstawąkonfliktu,gdytrzebaja-
kośuzasadnić,dlaczegodanynaródpowinienmiećszczególneprawadoprzewo-
dzeniainnymnarodom,dominacjinadnimilubnawetdoicheksterminacjiczy
teżtylkodopoczuciawłasnejwyjątkowości.Częstowtedyprzytaczasięargument
mówiącyowyższościkulturowejlubcywilizacyjnej,woliBoga(np.naszpolski
mesjanizm)lubwyższościbiologicznej.Argumentacjauciekasięniekiedydoracji
rasistowskich,tj.przekonaniaotym,żenależysiędowyższejrasy36.
Oistocieihistoriirasizmu,aprzyokazjioetnicznejkoncepcjinarodu,pisa-
łaHannahArendt:nToupieraniesięprzywspólnympochodzeniuplemiennym
32HannahArendtdatujepowstanienacjonalizmunaprzełomXVIIiXVIIIwieku;
zob.H.Arendt,Korzenietotalitaryzmu,przeł.M.Szawiel,D.Grinberg,Warszawa1989,s.18.
33Zob.tamże,s.99.
34Zob.tamże,s.182idalsze.
35Zob.tamże,s.209.
36Zob.I.Berlin,Nacjonalizm,zlekceważonapotęga,w:tegoż,Dwiekoncepcjewolnościiinne
eseje,przeł.H.Bartoszewiczetal.,Warszawa1991,s.213.
46
