Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
16
B.Problemybadawcze
Wstęp
Treśćideologiipolitycznychróżnychugrupowańkształtującychwydarzenialat
1860-1865możeposłużyćprowadzeniurozważańkoncentrującychsięwokół
pytaniaoto,czywichlicznychodmianach,modelachikontekstachpojawiała
sięideaspołeczeństwaobywatelskiego.RóżnorodnośćświatopoglądowaPola-
kówzamieszkującychwtrzechróżnychpaństwach,którepodzieliłysięteryto-
riamiRzeczypospolitej,orazwkrajachudzielającychschronieniauchodzącym
zojczyznyponieudanychpróbachodzyskanianiepodległości,stanowiłaswo-
istąoznakęwystępowaniaspołeczeństwaobywatelskiegopojmowanegojako
wspólnotapołączonaświadomościąprzynależnościdonaroduposługującego
sięokreślonymjęzykiem,posiadającegoświadomośćistnieniawprzeszłości
wspólnegopaństwa,ajednocześniedążącadostworzeniawewnętrznegopo-
rządkuopartegonakataloguwartościobywatelskich.Tworzącygozbiórpraw
iobowiązkówstanowiłkonstrukcjęzmiennąwczasie.Katalogtenkształtowa-
nybyłprzezróżnesystemyideologiczne-konserwatyzm,demokrację,libe-
ralizm.Istnienieróżnychnurtówmyślipolitycznejbyłowynikiempluralizmu
światopoglądowego,napowstaniektóregomiałowpływwieleczynnikówspo-
łecznych.Znajomośćteoriipolitycznych,refleksjabudowananaichpodstawie,
awreszcieichwpływnakształtowaniepostawpolitycznychzregułymożna
zaobserwowaćwśródelitintelektualnych.Zjawiskototrudniejzidentyfikować
wprzypadkutychkręgówspołecznych,któreniedemonstrowałyswoichstano-
wiskwformietekstówpojawiającychsięwprzestrzenipublicznej,np.wpra-
sieczydrukachulotnych.JózefKajetanJanowskizwiązanyześrodowiskiem
spiskowym,awokresiewalkizrządempowstańczym,wskazywałnagrupy
społeczne,wśródktórychideeniepodległościirównościznalazłyprzychylne
przyjęcie.Byłytomiastaimiasteczka,awnichludnośćrzemieślnicza.Nawsi
sympatykamiwspomnianychideibylioficjaliściisłużbadworska,pojedynczy
chłopi.Podzielonebyłoziemiaństwo.Wtejgrupiespołecznejpostawypoli-
tycznebyłyzróżnicowane.Programtencieszyłsięsympatiądrobnejszlachty
województwmazowieckiegoipodlaskiego39.OpinieJanowskiegostanowiły
odzwierciedleniepoglądówelitspiskowychiwładzpowstańczych.Istniejący
materiałźródłowyniepozwalanapełnąweryfikacjętegoosądu.Społeczeń-
stwopolskieniebyłozatemmonolitem,apoparciedlaokreślonegoprogramu
politycznegostanowiłoefektdziałaniawieluczynnikówróżnejnatury,m.in.
stopniaalfabetyzacjiizwiązanejzniąumiejętnościpozyskiwaniawiadomości
zpublikacjiorazinnychźródełinformacji;środowiska,wktórymdanaosoba
przebywała,ijegoroliorazmiejscawhierarchiispołecznej;relacjipomiędzy
różnymigrupamispołecznymi,azwłaszczacharakteruistniejącychmiędzy
39
J.K.Janowski,Pamiętnikiopowstaniustyczniowem,t.1,Lwów1923,s.9.
