Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
32
Rozdział1
Wklasycznymujęciuteoriaprzejściademograficznegoobejmujewięctrzy
fazy:
1)tradycyjną,któracharakteryzujesięwysokąniekontrolowanąpłodnością
iumieralnością,
2)przejściową,wktórejnastępujespadekumieralnościirozrodczości,
3)nowoczesną,tj.fazękontrolowanejreprodukcji.
Współcześnidemografowiewyróżniająjeszczejednąfazę–stabilizacji–gdzie
utrzymujesięniskipoziomumieralnościirozrodczości49.
Wliteraturzeprzedmiotubadającejzagadnieniazwiązanezestarzeniemsię
społeczeństw,najczęściejanalizujesiędwaprzejścia,czyinaczej:transformacje
demograficzne50.Pierwszesymptomyprzejściademograficznegozaobserwo-
wanopodkoniecXVIIIwiekunaobszarzeFrancji,awpozostałychkrajach
europejskichrozpoczęłosięonowXIXwieku(imdalejnawschódinapołu-
dnie,tympóźniej).Zapoczątkowanekilkasetlatwcześniejzmianyzwiązane
m.in.zrewolucjąburżuazyjną,powstaniemprofesjonalnejnaukiinowychprą-
dówmyślowych(Oświecenie),rozwojemkapitalizmuirewolucjąprzemysłową,
pozwoliływówczasnasystematyczneobniżanieśmiertelnościiwydłużanieludz-
kiegożycia51.Działosiętom.in.dziękizwiększeniupodażyżywności,poprawie
stanuhigienypublicznejidostępnościdoopiekimedycznejorazwprowadzeniu
masowychszczepień.Wtamtychczasachprzetrwanierodzinywarunkowała
wysokapłodność,ponieważtonajmłodsibyliszczególnienarażeninaniedoży-
wienie,chorobęiśmierć.Wzwiązkuztymmałżeństwaposiadałyzazwyczajkil-
korodzieci,gdyżtodawałoszansęnaprzeżycieprzynajmniejdwójceznich.Przy
takimwzorcurozrodczości,skutkiemobniżeniaśmiertelnościiwydłużenialudz-
kiegożyciastałosięprzejścioweprzeludnienie,którespowodowałozubożenie
dużejczęścispołeczeństwiwywołałomasoweruchyemigracyjnedoAmeryki52.
49
Natematteoriiprzejściademograficznegopatrzszerzej:E.Rosset,Teoriaprzejściademogra-
ficznego.Jejlogika,technikaiperspektywy,[w:]E.Rosset,W
.Bilig,Studianadteoriamiludno-
ściowymi,Warszawa1987,s.11–100;M.Okólski,Statusnaukowyprzejściademograficznego,
[w:]Teoriaprzejściademograficznego,podred.M.Okólskiego,Warszawa1990,s.106–115.
50
Wartojednakzauważyć,żewliteraturzeprzedmiotupojawiająsięjużm.in.koncepcjetrze-
ciegoprzejściademograficznego,któremiałobyoznaczaćzmianęstrukturyetnicznej,rasowej
iwyznaniowejludności,obserwowanązwłaszczawkrajachdawnejUniiEuropejskiej(UE-15)
iwStanachZjednoczonych.Patrzszerzej:D.Coleman,ImmigrationandEthnicChange
inLow-FertilityCountries:AThirdDemographicTransition,HPopulationandDevelopment
Review”2006,vol.32,nr3,s.401–446.
51
Natematprzyczynzmianydemograficznejbędącychpodstawąpierwszegoidrugiegoprzejścia
demograficznegopatrzszerzej:M.Okólski,Demograficznastarośćprzeznaczeniemnowoczesnego
społeczeństwa,HZoonPolitikon”2014,nr5,s.61–66.
52
WówczasteżpojawiłasięszerokodyskutowanateoriaThomasaMalthusa.Tenangielskiekono-
mistazwróciłuwagęnakorelacjezachodzącemiędzyprzyrostemludnościapoziomemzamoż-
