Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
ROMUALDHOLLY
Rozdział1.
Zarządzanieryzykiem–czyliczym?1
Abstrahującodzarządzaniatraktowanegojakoczynnośćsamawsobie,któramożestanowićodrębnyprzedmiotbadania,zawszezarządzamyczymś–państwem,
sektoremgospodarki,przedsiębiorstwem,szkołą,szpitalem,systemem,stowarzyszeniemosób,rodziną,mężem,żoną,dziećmi,zdrowiem,stresem,anawetmarzeniami.
Zarządzamywięcbytamidowolniezróżnicowanymirodzajowo,jakteżzróżnicowanymipodwzględemstatusuiformy,sposobuistnienia.Odpowiedniozaśdotego,jakim
bytemjestdanyprzedmiotzarządzania,stosowanabyćmusiwłaściwadlaństrategia,formułaitechnologiazarządzania.Inaczejzarządzamatematykzbioramirozmytymi,
czywogólejakimikolwiekabstrakcyjnymibytami,ainaczejstolarz,który,mocującdeskę,zarządzagwoździamiimłotkiem.Wkażdymjednakprzypadkuzarządzania
czymkolwiek,wymagającegoszacowaniaszanspowodzenia-niepowodzenia,cowłaśnieokreślamymianemszacowaniaryzyka,mamydoczynieniazkoniecznością
jednoznacznegouprzedmiotowieniaowegoryzyka.Niejesttozatemjedyniewydumanyproblemekonomicznejmetafizyki.Cowięcej,problemtendowodzi,
iżwspółczesnaekonomiapotrzebujetakiejmetafizyki,choćbypoto,bymogłabyćtraktowanajakonaukapredyktywna.Skutecznośći/lubefektywnośćzarządzaniazależy
bowiemnietylkoodznajomościiumiejętnościstosowaniaogólnychregułtejwciążnowejnaukiisztuki,alerównież,awwieluprzypadkachprzedewszystkim,
odgruntownejznajomościprzedmiotuzarządczegodziałania.
Podejmującwięcproblemskutecznegoi/lubefektywnegozarządzaniaryzykiem,należyprzedtemustalićczymwłaściwiejestryzyko,jakpowinnobyć/możebyć
uprzedmiotowionebymogłostaćsięobiektemjakiegokolwieksensownegozarządzania2.Czyzatem,mówiącozarządzaniuryzykiem,mamynamyśliwyraźnieokreślony
przedmiot/obiekt/aktlubproces,naktóryoddziałujączamierzamyuzyskaćzamierzonyefekt?Czyryzykojest(czywogólemożebyć)jakimśrealnymobiektem,
procesem,przedmiotem?Jeżelijest–toczym?Jeżelizaśniejestibyćniemoże,toczymwłaściwiezarządzamy?Czymzatemjestryzykojakoprzedmiotzarządzania?
Dziejeterminuipojęciaryzykaskładająsięnajedenzciekawszychwątkówcałejzłożonejhistoriikształtowaniasięnaszejponaddwutysiącletniejgrecko-romańskiej
tradycjimyślenia,anapewnosątodziejerówniedługieibogate.Genezyznaczeńwiązanychzterminemipojęciemryzykanależyzapewneszukaćwzawartości
etymologicznejłacińskiego(anastępniepochodnegowłoskiego)określeniariscare,odnoszącegosiędosytuacji,wktórejpodejmowaniedecyzjiizgodneztądecyzją
działanienastępujepomimobrakupewnościcodojegoskutków3.Możnajezatemtłumaczyćjakoodważanie/ośmielaniesięnadecydowanieidziałanie,pomimo
niepewnościcodorezultatówtegodziałania.Wtymznaczeniutermin„ryzyko”upowszechniligłównieLombardczycyemigrującywwynikuwewnętrznychwojen
wXVIiXVIIwiekurównieżdoAnglii,dokądprzenieśligowrazześródziemnomorskątradycjąipraktykąubezpieczeniową,współtworzącpodwalinynowożytnej
anglosaskiejdoktrynyubezpieczeniowej,którazczasemzdominowaławszystkiesystemyubezpieczeniowenaświecie.Wcześniej,łacińskieriscareznaczyłoomijanie
czegośzagrażającego(np.rafyprzezstatek)4,stądzapewneriscum–niebezpiecznewyzwanieotrudnychdoprzewidzeniaskutkach,przedktórymstawałżeglarz
podejmującywyprawęmorską5.Zauważmyprzytym,żefunkcjonującywewspółczesnymjęzykuangielskim(wtymtakżew„żargonie”ubezpieczeniowym)termin
ryzyko(risc)jestznaczeniowobliższypojęciuniepewnościniżrównoleglewystępującemuterminowihazard(stosowanemunaogółzokreślonymprzymiotnikiem)
naoznaczeniepotencjalnegoźródłazagrożenia/niebezpieczeństwa(np.hazardmoralny).
Obecnośćterminuipojęciaryzykawmetodologiczniezdyscyplinowanejrefleksjinaukowejmaniewieleponadstolatiprzezszeregdziesięciolecirefleksjatarozwijana
byłagłówniewramachekonomii.Tradycjazdyscyplinowanychbadańnadryzykiemokazujesięznaczniedłuższaibogatsza,możemybowiemprzyjąć,żeźródeł
współczesnegorozumieniaryzykajakoprawdopodobieństwazrealizowaniasięzdarzeńnależyupatrywaćwdebaciewywołanejwpołowieXVIIw.przezA.Gombauda
(zwanegokawaleremdeMéré),którypodjąłpróbęrozwiązaniaproblemusformułowanegojeszczeprzezzakonnikaL.Paciolego(nauczycielaL.DaVinci),jakpodzielić
pulępomiędzygraczy,którzyprzerwaligrę,przyczymjedenznichmiałprzewagęprzynajmniejjednegoruchu;innymisłowy,jaknatejpodstawieprzewidziećwynik
gry.Sprowokowałtymdwóchinnychbywalcówsalonów–B.PascalaiP.deFermata,którzywramachsłynnejwymianylistównatentematstworzylipodstawyteorii
prawdopodobieństwa6.TymsamymP.S.DeLaplace,uchodzącyzaojcawspółczesnegorachunkuprawdopodobieństwa,miałjużdobrzeutorowanądrogę.Powstałe
wefekcietychbadańteoriaprawdopodobieństwaiteoriagierprzyczyniłysięnietylkodoukształtowaniaiwyodrębnieniaekonometriiorazbadańnadrynkiem,aleprzede
wszystkimstałysiępodstawąszczególnieważnegodlaubezpieczeniowejtechnologiirachunkuaktuarialnego.Użytecznośćrzeczonejrefleksjidlateoriiubezpieczeniowej
irozwojutechnologiineutralizowaniaryzykabyłanatyleoczywista,żenawetniesposóbwskazać,kiedynastąpiłpoczątekjejzastosowańwubezpieczeniowejpraktyce.
Teoriaryzykawsposóbnaturalnystawałasiępodstawąteoriiubezpieczeń;wsposóbnaturalny,bowiemstanowiłardzeńrefleksjiubezpieczeniowej.
Tensposóbrozumieniaitraktowaniaryzyka,wyraźnieuwidaczniającysięjużwXVIII-wiecznychsformułowaniachklauzullloydowskich,utrwalanyjestwopisach
klauzulregularniepublikowanychodkońcaXIXw.przezInstituteofLondonUnderwriters.Aczkolwiekwsposóbcałkowiciejednoznacznyinterpretacja
tawyeksplikowanazostaładopierowroku1901wksiążceA.H.WilletaTheEconomicTheoryofRiskandInsurance,któryrozumiałryzykojakostansubiektywnej
niepewnościcodowystąpieniazdarzeniaiokreślonychjegoskutków(aczkolwiekwświecierządzonymprzezprawadeterminizmurealizacjaokreślonychzdarzeńiich
skutkówjestprzesądzona;jednakżeniedostatekiniedoskonałośćnaszejwiedzyotychprawach,okolicznościachiwarunkachichwystępowania,skazujenas
naniepewność,którątrudnodokładnieokreślić,zmierzyć).Dopierow1921r.F.H.Knightuznałryzykozaniepewnośćmierzalną(obokniepewnościniemierzalnej
stricto)7.Takieteż,bliższeniepewnościznaczenieterminuryzykomożnawywodzićzewspółczesnychkodyfikacjiustawodawczych,aczkolwiek–zapewnetraktowane
jakopojęciepierwotne–rzadkojestwnichjednoznaczniedefiniowane.Jednymznajbardziejznanych,chlubnychwyjątkówwtymzakresiejestdefinicjaryzyka
ogłoszonaw1966r.przezamerykańskąKomisjęds.TerminologiiUbezpieczeniowej,zgodniezktórąryzykoto(1)niepewnośćcodookreślonegozdarzeniawprzypadku
dwóchlubwięcejmożliwościoraz(2)ubezpieczonaosobalubprzedmiot8.Dotakiegorozumieniaskłaniasięnastępniebardzowieluautorów–ekonomistów,
statystyków,aktuariuszy,politykówspołecznych.ZtychwłaśniekoncepcjiG.E.Rejdawprowadzaokreślenieryzykajako„zdefiniowanejniepewności,któradotyczy
możliwościpowstaniaszkody”9.Takieteżrozumienieryzykastałosiętrwałymelementemdoktrynyubezpieczeniowej,zgodniezktórąubezpieczeniemożedotyczyć
jedynietychzdarzeń,którychwystąpieniejestniepewne(którewystąpićmogą,aleniemuszą)i/lubktórychskutkisąniepewne(mogą,aleniemusząokazaćsię
niekorzystne,zpunktuwidzeniainteresupodmiotuubezpieczającego).Rzeczonerozumienie,mimoiżprowokujeróżnorakiejegointerpretacje,zastrzeżeniaiwątpliwości,
okazujesięszczególnieprzydatnedlapraktykiubezpieczeniowej,równieżjakopodstawakodyfikacji(niestetyniedośćjednoznacznych)zasadkonstruowaniaumów
ubezpieczeniowych.Przedstawione(„ubezpieczeniowe”)rozumienieryzykamieścisię,jakpiszeK.Jajuga,wramachnegatywnejkoncepcjiryzyka,któratraktujejejako
zagrożenie.Natomiastwkoncepcjineutralnej,ryzykotozarazemzagrożenie,jakiszansa,tzn.efektjegorealizacjimożeokazaćsięgorszylublepszy,niżspodziewany.
Stądproponujeondwierównoległedefinicje:(1)możliwośćnieosiągnięciaoczekiwanegoefektu,(2)możliwośćuzyskaniaefekturóżniącegosięodoczekiwanego10.
Wspołecznychnaukachnieekonomicznychpojęcieryzykapojawiłosięstosunkowoniedawnobodopierowlatachosiemdziesiątychubiegłegowieku,głównie
zasprawąksiążkiRisikogesellschaftUrlichaBecka11,wktórejstałosiękategoriąopisupowszechnychzagrożeńwynikającychzrozwojucywilizacyjnegoipostępującej
globalizacji.Pojęcieto–mimoiżU.Beckniesformułowałjegojednoznacznejdefinicji–okazałosięszczególniedogodnymokreśleniemnarastającegospołecznego
niepokojuoprzyszłość,wynikającegozbrakupewnościcodoskutkówpolitycznychdecyzjipodejmowanychwsprawierozwojuenergiiatomowej,technologii
genetycznej,nanotechnologiiczyeksploatacjidóbrnaturalnych.
Odpołowylatdziewięćdziesiątychubiegłegowiekunastępujelawinowywręczprzyrostpublikacjipoświęconychryzyku,związanychzpowszechnymstosowaniem
terminuipojęciaryzykawnajróżniejszychdyscyplinachwiedzy:odekonomiipopsychologięinaukiprawne12.Odtegoczasu,jedyniewnurcierozważańnawiązującym
doubezpieczeniowegopodejściadoryzykaisposobówjegointerpretowaniawpraktyceubezpieczeniowej,pojawiłysięsetkiksiążek,artykułówipublikacji
kongresowych,którychautorzyomawiają,komentująiinterpretująwcześniejszeomówienia,komentarzeiinterpretacjewtymzakresie.Wtejsytuacjitrudnoustalić,
cojestświatłemoryginalnym,acoświatłem(nierzadkowielokrotnie)odbitym.
Terminipojęcieryzyka,wwynikutakbogatejtwórczości,doczekałosięjużtylumniejlubbardziejoryginalnychizapożyczonychdefinicjiiichinterpretacji,
żemógłbytobyćprzedmiotoddzielnej,obszernejmonografii13.Terminemtymposługujemysiętakczęsto,wtakróżnychkontekstachznaczeniowych,żenajłatwiej
tuchybaonieświadomyplagiat(byćmożeinnegoplagiatu)albonawet–jakwmoimprzypadku–powtarzaniewcześniejszychtezisformułowańpublikowanychodlat
kilkunastunietylkowogólnodostępnychwydawnictwach,aleteżwróżnorakich„pismachulotnych”,niskonakładowychopracowaniachnapotrzebykonferencji
naukowychi/lubszkoleń,raportachzbadań,ekspertyzach,materiałachdydaktycznychprzygotowywanychdlasłuchaczyróżnegorodzajustudiów.
Wyprowadzaniedefinicjiryzykazwcześniejszych,mniejlubbardziejudanychpróbwtymzakresie,podejmowanychzresztąnaużytekróżnychinnychrozważań,nie
możebyćuznanezaszczególniepłodnepodejściebadawcze14.Stądteż,analogicznie,naużytekprowadzonychtutajrozważańnadryzykiemutratyzdrowiawświetle
teoriiipraktykiubezpieczeniowej,wodniesieniudozarządzaniazmianąwochroniezdrowia,odwołujemysiędowłasnejinterpretacjitegoterminuipojęcia15.
Ryzyko,wprzyjętymtutajujęciuiogólnymrozumieniu,towarzyszykażdemuistnieniu.Istnienieniejestbowiemmożliweinaczej,jakpoprzezciągłązmianę.Innymi
słowy,stan,wjakimcokolwiekistnieje,ustawiczniesięzmienia.Zmianadotyczystatusu,posiadanychatrybutów,sposobuistnieniaczywręczsamejtożsamości
przedmiotu,rzeczy,osoby,pewnegostanurzeczywistości–wszystkiegocosiędapomyślećiwyodrębnić.Zmianę,wwynikuktórejmamydoczynieniaznowąjakością
przedmiotu,rzeczy,osoby,stanurzeczywistości,traktowaćbędziemyjakoskutek(procesulubaktu)zdarzenia.Zdarzenianatomiastnastępująwefekciezachodzących
procesów,określonychbodźcówzewnętrznychlubwewnętrznych,czynnikówstymulującychzróżnąintensywnościąiwróżnychprzedziałachczasowych.Zdarzeniejest
