Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
nDoświadczeniwiedzątylko,żetakjest,gdytymczasem
tamciwiedzą,dlaczegotakjest,imająpoznanieprzyczyn”.
Arystoteles,Metafizyka,A1,981a.25
WSTĘP
Przyrostwiedzynaukowejniezawszepoleganaodkrywaniunieznanychwcześniej
faktów1.Czasemdokonujesięprzezdoprecyzowanielubzmianęzałożeńteorii.Ich
rolęwprocesiezdobywaniawiedzymożnaporównaćdofunkcjiokawpercepcji
wzrokowej.Teoriadecydujeotym,naconpatrzymy”icondostrzegamy”wbada-
niach.Podobniejakmożemyniezauważyćtego,comamyprzedoczami,bonie
zwracamynatouwagi,takbadaczemogąniedostrzegaćtego,żedokonująodkrycia,
dlategożejestonouznaneprzeznichzanieciekawe,błahelubniemożliwezewzglę-
dunazałożeniaprzyjętejprzeznichteorii2.Udoskonalenielubzmianaperspektywy
teoretycznejpozwaladostrzecignorowanedotądfakty.Wtensposóbdokonałosięna
przykładodkrycieheliocentryzmuprzezMikołajaKopernika.Tenastronomkorzy-
stałztychsamychdanychobserwacyjnych,zktórychmoglikorzystaćwspółcześni
muzwolennicygeocentryzmu.Pokazując,żezmiana(zgeocentrycznegonahelio-
centryczny)układuodniesieniawmodelukosmologicznymdajedużoprostsząod
dotychczasowychmetodęobliczaniaruchuciałniebieskich,dokonałodkrycia,które
znalazłoempirycznepotwierdzeniedopieropóźniej.Podobnieteoriawzględności
AlbertaEinsteinapowstałabezobserwacjiieksperymentówrozumianychempirycz-
nie.FormułęE=mc2uzyskałnprzybiurku”przezzmianęzałożeńteoretycznychima-
tematyczneobliczeniakierowanezmianą.
Obaprzypomnianetuodkryciastałysięmożliweprzezinneoddotychczasowych
określeniepunktulubukładuodniesieniawprzyjętymmodelubadanejrzeczywisto-
ści.Kopernikpokazał,żepunktprzestrzeni,wktórymjestSłońce,możnauznaćza
1
NiniejszamonografiapowstaławramachprojektubadawczegoMinisterstwaNaukiiSzkolnictwa
Wyższego(36.konkursprojektówbadawczych)Taktykinegocjacyjnewkontekścieproksemiki.Analiza
metodologicznarealizowanegonaUniwersytecieJagiellońskimwKrakowienaWydzialeZarządzania
iKomunikacjiSpołecznej.
2
Porównaniapercepcjiwzrokowejdoteoriidopatrzyćsięmożnam.in.wPlatońskiejmetaforze
anamnezy-odpomnienia,którepoleganaodkryciuznanego,lecznieuświadamianegowcześniejaspektu
doświadczenia:Dopókiteoria(gr.oεωρί!,jakointelektualnyoglądrzeczywistości),którąposługujesię
podmiot,natoniepozwala,niedostrzegaonniektórychzjawiskizależności,któreobecnewjego
doświadczeniu.Por.Reale2003:174-178.Porównaniewzrokudoteoriiwykorzystujegręsłówwjęzyku
greckim:gr.oεωρί!tointelektualnyoglądrzeczywistości,kontemplacja.Słowopochodziprawdopo-
dobnieodgr.θεωρε
ν-patrzećrozumiejąco,gr.θεωρός-widz,gr.oś!-widokigr.όρ
©
ν-patrzeć.
Greckieθεωρί!,podobniejakjegołacińskiodpowiednikcontemplatio,mogłypierwotnieodnosićsiędo
ogląduumysłowegoiwzrokowego.Naszczególnąrolęwzrokuwpoznaniuteoretycznymwskazywał
potemArystoteles(Metafizyka,A1,980a.22)iin.