Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
32
Praktykiupowszechnianiakulturyfeudalnej
polskiej,jakwzoryuprawianiarozrywkiispędzaniaczasuwolnego.Spowodowało
toupowszechnieniesięsarmatyzmujakopowszechnegoicharakterystycznegodla
szlachtypolskiejstylużycia.Innąprzyczynąprzyjęciairealizacjiideologiisarma-
tyzmubyłajejatrakcyjność,zasprawąsławnejwolnościirównościszlacheckiej,
cowyrażałosięmiędzyinnymiwtym,że„dobrzeurodzony”,mimożejegostan
majątkowyczęstobyłmizerny,czułsięczłowiekiemrównymwstosunkudoma-
gnata,cooczywiściemiałoitakienastępstwa,żewstylużyciapragnąłdorównać
największymmagnatom.
Doupowszechnianiakulturysarmackiejprzyczyniłasięgrupaludzi,których
wdzisiejszymjęzykumożnabynazwaćintelektualistami.Zapośrednictwemkazań,
sejmowychczysejmikowychoracji,wykładów,określonychpismwznacznymstopniu
przybliżaliipromowaliideologięsarmatyzmuszerokimkręgomszlachtypolskiej.
1.3."Nowe”wupowszechnianiukultury
woświeceniu
Społeczno-polityczneskutkipanowaniaRzeczypospolitejSzlacheckiejbyłykata-
strofalne,wielekroćopisywanewliteraturzeprzedmiotu.Rozkładpaństwowości,
osłabieniepozycjikróla,wzrostznaczeniamagnateriiprowadzącejwłasnąpolity-
zagranicznąiwewnętrzną,anachronizmstosunkówspołeczno-ekonomicznych,
pauperyzacjamieszczanichłopów,ubożeniedrobnejszlachtytonajczęściejpod-
kreślanenegatywnezjawiskaepokisarmatyzmu.
Badaczekulturynaogółzgodniepodkreślają,żekulturaszlacheckabarokuulega
napoczątkuXVIIIwiekudegeneracji(por.Klimowicz,1973),awkonsekwencjizespół
jejcechzwanysarmatyzmemstałsięprzedmiotemostrychatakówdziałaczyOświece-
nia.Wrezultaciesamterminsarmatyzmnabrałpejoratywnegoznaczenia,aletentyp
kultury,któregoemanacjąNoweAteny8BenedyktaChmielowskiego,dominował
8Jesttorodzajencyklopediipowszechnej,zatytułowanyzgodniezresztązpanującąmodąwokre-
siebaroku:NoweAteny,alboakademiiawszelkiejsciencyipełna,naróżnetytułyjaknaclassespodzie-
lona,mądrymdlamemoryjału,idiotomdlanauki,politykomdlapraktyki,melankolikomdlarozrywki
erygowana.Aliasobogu,bożkówmnóstwie,słówpięknychwyborze,kwestyjcudnychwiele,osybillów
zbiorze,ozwierzu,rybach,ptakach,omatematyce,ocudachświata,ludzirządach,polityce,ojęzykach
idrzewach,ożywiołach,wierze,hieroglifikach,gadkach,narodówmanierze,cokrajktórymawsobie
dziwnychciekawości,całyświatopisanyzgruntuwsłówkrótkości.Cowszystkostałosięwielkąpracąau-
toratuenigmaticewyrażonego:imięwiosnazaczynawielkiejnocyblisko,głowęwpiwieimiodziezawraca
nazwisko.TojestprzezxiędzaBanedyktaChmielowskiegodziekanarohatyńskiego,firlejowskiego,podka-
mienieckiegopasterza.Pracatastałasięprzysłowiowymprzykłademobskurantyzmucharakterystycz-
negodlaepokisarmatyzmu,zarównozewzględunaniekompetentneredagowanieposzczególnych
haseł(przysłowiowe:„KOŃjakijest,każdywidzi”lub„CAMELOPARDUSzaś,alboWielbłądo-
Ryś,takwielkiiwysokijest,żemupodbrzuchRycerznakoniurosłymwjedzie,nieschylającsię”),